اروپا نگران آمریکاست

سفر رهبران کشورهای «میانه‌رو» اروپا به تهران برای بهبود روابط اقتصادی نشان می‌دهد که این اتحادیه در پی آن است که از دیگر رقبای خود عقب نماند.

با پایان یافتن اختلافات هسته‌ای و توافق برجام، زمینه توسعه و تقویت روابط خارجی ایران با اتحادیه اروپا در عصر پسابرجام بیشتر مهیا شد و زمینه رفت و آمدهای سطح بالا و جدی مقام‌‌های بلندپایه دیپلماتیک تهران و کشورهای مهم اروپا فراهم شده است اما پس از انتخاب ترامپ به ریاست‌ جمهوری آمریکا و رفتار‌های غیرمعقول وی در سطح بین‌الملل سوال اینجاست که تا چه اندازه ضریب نفوذ وی بر کشور‌های اروپایی می‌تواند تاثیر بر روابط این کشورها با جمهوری اسلامی ایران بگذارد.

دکتر سیدرسول موسوی، استاد دانشگاه و سفیر پیشین ایران در فنلاند معتقد است خطر ترامپ نمی‌تواند تهدیدی برای روابط میان ایران و اتحادیه اروپا باشد، ولی ظرفیت‌سازی از رفت وآمدهای دیپلماتیک میان ایران واروپا می‌تواند مشکلات ناشی از مواضع ترامپ را کاهش دهد. وی در گفت‌وگو با جام‌جم به سوالاتی در این مبحث پاسخ داده که می‌خوانید.

با گذشت یک سال و نیم از اجرای توافق هسته‌ای، شاهد برخی بدعهدی‌ها و چالش‌ها در مسیر اجرای برجام از سوی اروپایی‌ها هستیم، به‌گونه‌ای که بسیاری از توافقات ایران با اروپا عملا روی کاغذ باقی مانده است. به‌نظر شما، ایران باید چه روشی را پیش بگیرد که اروپا برجام را به طور کامل اجرا کند؟

اجرای کامل برجام موضوعی است که طرف دیگر توافق هم از ایران انتظار دارد، حتی آمریکا هم درباره این‌که برجام حتما باید به طور کامل اجرا شود صحبت می‌کند. هرکدام از طرفین به تعهدات طرف مقابل نگاه می‌کنند و تاکید دارند که برجام را کامل باید اجرا کنند، بنابراین موضوع بحث تعهدات و مسئولیت‌هاست و آنچه طرفین - چه ایران و چه کشورهای دیگر - دارند. به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا در مجموع منافع خود را در اجرای برجام می‌بیند و از روند اجرای برجام توسط ایران راضی است، ولی آنچه بحث‌برانگیز شده موضع آمریکاست که این کشور تقریبا برجام را به عنوان سندی که منافع آمریکا را خیلی برآورد نمی‌کند، می‌بیند، بنابر این به دنبال تجدیدنظر در این توافق است ولی اروپایی‌ها به دنبال تجدیدنظر نیستند و مایلند که ایران و اروپا به تعهدات خود عمل کنند. بنابراین فکر می‌کنم در ارتباط با اروپا کار خاصی لازم نیست انجام شود، جز این‌که مرتب تعهداتی که دارند به آنها یادآوری شود. لذا نگرانی خانم موگرینی بیشتر از جانب آمریکاست، نه از جانب ایران یا حتی کشورهای عضو اتحادیه اروپا.

پس دلیل عملی نشدن تعهدات برجامی اتحادیه اروپا چیست؟ آیا ترس از آمریکا یا موارد دیگری منجر به این بدعهدی شده است؟

باید ابتدا بدانیم چه چیزی از برجام اجرا شده و چه چیزی اجرا نمی‌شود. اگر دقت کنیم در برخی موضوعاتی که به مسائل برجام برمی‌گشت، تحریم از صادرات نفت ایران لغو شد، صادرات نفت کشور قبل از برجام صفر بود و الان نزدیک به سه میلیون بشکه نفت و میعانات گازی است یا در بحث کشتیرانی هم‌اکنون شاهد اجرای تعهدات برجامی هستیم. لذا باید گفت برجام در بخش‌هایی در حال اجراست اما موضوعاتی وجود دارد که به مسائل غیربرجامی برمی‌گردد و آن مسائل به جهت مداخله آمریکا در بحث اجرای برجام مشکلاتی را ایجاد کرده، بنابراین موضوعات را باید از همدیگر تفکیک کرد.

در بحث تعهدات بانکی و مسائل اقتصادی هنوز کارشکنی دیده می‌شود و گلایه از اروپا نسبت به برجام وجود دارد؛ چرا؟

این موضوع به اتحادیه اروپا برنمی‌گردد. بانک‌ها شبکه‌ای جهانی هستند. بانک‌های بزرگ اروپایی سرمایه‌های زیادی در گردش مالی آمریکا دارند و بخش عمده سرمایه‌هایشان در این کشور است.

ترامپ می‌تواند روی این بحث بلاتکلیف شدن قراردادهای پسابرجام و نحوه تعامل اروپا با ایران تاثیر بگذارد؟

تا اینجای کار ترامپ حرف‌هایی زده که بخشی‌ را خودش عوض کرده است، لذا مشخص شد که بخشی از حرف‌هایش را نمی‌خواهد انجام دهد. در موضوع چین و موضوع انتقال سفارت به بیت‌المقدس یا بحث ژاپن مشخص شده حرف‌هایی که زده انجام نخواهد شد. البته فعلا یکی دو مورد از وعده‌هایش را که انجام داده مثل موضوع مهاجران و اخیرا موضوع استعفای مشاور امنیت ملی‌ را که یک اتفاق بسیار عجیب و غریب است با بحث‌های بنیادین مواجه شده است. فکر می‌کنم پیش‌بینی و فکر کردن به این‌که تصور شود ترامپ چه کار خواهد کرد یک مقداری زود است. فکر می‌کنم حرفی که ترامپ در مورد برجام در روز اول زده و گفته برجام را کنار خواهیم گذاشت، عملیاتی نخواهد شد، چون اخبار موجود نشان می‌دهد چنین توانایی ندارد و در مصاحبه‌ای که بعد از سفر خانم موگرینی کرد نشان داد آمریکا در ارتباط با برجام کاری نمی‌تواند بکند. البته ترامپ علاقه‌مند است هزینه‌های اجرای برجام را بر ایران زیاد کند و استفاده‌هایی را که ایران می‌تواند از برجام داشته باشد به حداقل برساند. ترامپ به لحاظ روانی می‌خواهد کاری کند که ایران را از طریق افزایش هزینه و کاهش فرصت عصبی کند تا ایران به نوعی بگوید برجام بی‌فایده است، لذا برد آمریکا از طریق عصبی‌سازی ایران صورت می‌گیرد. بنابراین فکر نمی‌کنم آمریکا مستقیما ظرفیت داشته باشد که علیه برجام کار کند و هم‌اکنون به طور غیرمستقیم کار می‌کند.

با این توضیحات آیا روابط تهران و اتحادیه اروپا در آینده بهتر خواهد شد؟

معتقدم ایران باید روابط خود را با اتحادیه اروپا بهتر کند و با روسیه و چین مراودات را بهتر از گذشته نماید و فضایی به وجود ‌آورد که اگر آمریکایی‌ها خواستند به صورت غیرمسئولانه در دنیا با ایران برخورد کنند، راه‌حل‌هایی وجود داشته باشد. اساسا به نظر می‌رسد بهترین راه‌حل بهبود روابط با سایر قطب‌های جهانی است و نباید منتظر بنشینیم که یخ روابط ذوب شود، بلکه باید تلاش کنیم که روابط خود را با اتحادیه اروپا، روسیه، چین و دیگر مناطق دنیا مانند هند، کره و ... برقرار کنیم و با دیپلماسی فعال، تنها هدف‌گذاری برای کشوری دوردست نداشته باشیم و به طور جدی با همسایگان خود کار بیشتری انجام دهیم.

نهضت راستگرایی در اروپا در حال رشد است، در فرانسه خانم لوپن ظهور کرده در انگلیس برگزیت اتفاق افتاده؛ این راستگرایی تا چه اندازه می‌تواند به دیگر کشورها در اتحادیه اروپا سرایت کند؟

ممکن است سرایت کند. الان منافع آمریکای ترامپ و روسیه در فروپاشی اتحادیه اروپاست. روسیه و آمریکا از زاویه منافع و تحلیل خود ترجیح می‌دهند که با تک‌تک کشورهای اروپایی کار کنند تا با اتحادیه اروپا وارد معامله شوند، لذا این سیاست یک واقعیت است. اما این‌که چنانچه جریانات راست به قدرت برسند منافع چه کشور و منطقه‌ای را تامین‌کنند در جای خود قابل بحث است، ولی چیزی که به جمهوری اسلامی ایران چه در قالب اتحادیه و چه در قالب تک‌تک کشورها مربوط می‌شود این است که ما باید روی بهبود روابطمان با دنیا کار کنیم.

به عنوان سفیر پیشین تهران در فنلاند فکر می‌کنید سطح روابط با کشورهای شمال اروپا در چه سطحی است و توسعه روابط چه تاثیری بر روابط با کشور‌ها می‌گذارد؟

به طور سنتی روابط ایران با کشورهای اروپایی بخصوص غرب اروپاست. اگر به تاریخ روابط کشورها نگاه کنیم، می‌بینیم روابط ایران با آلمان، فرانسه و انگلیس در جایگاه بالاتری نسبت به کل اروپا قرار داشته است، اما با توجه به تنوع‌سازی روابط بخصوص فرصت‌هایی که در شمال اروپا و کشورهای اسکاندیناوی هست، می‌توان از ظرفیت‌های جدیدی که در این منطقه ایجاد شده استفاده کرد، لذا ضروری است ایران توجه بیشتری به این منطقه داشته باشد و نباید فراموش کنیم که بخش خصوصی، صنایع و کارخانجات در این کشورها زیربنای روابط را می‌سازند. بنابر این ما باید بخش خصوصی خود را تشویق کنیم تا به سمت متنوع‌سازی روابط حرکت کنند، چون در یک جمله کوتاه باید بگوییم رفتن به سمت کشورهای مختلف در درون اروپا در راستای منافع ملی ماست.

گفت‌وگو: فاطمه امیری