اهمیت آزادی شهر تلعفر در عراق

عبدالأمیر رشید یارالله، فرمانده عملیات آزادسازی تلعفر گفت: نیروهای ارتش و نیروهای مردمی حشدالشعبی در تمامی محلات شهرستان تلعفر حضور دارند، و عناصر داعش را به کلی از مرکز این شهرستان بیرون رانده‌اند.

موقعیت شهر تلعفر

شهر تلعفر با مساحتی بیش از 3200 کیلومتر مربع دومین شهر مهم استان نینوای عراق است، که پس از آزادسازی موصل به اصلی ترین پایگاه داعش در عراق تبدیل شد.

شهرستان تلعفر در مثلث مرزی عراق با ترکیه و سوریه قرار دارد و فاصله حدود 60 کیلومتری این شهر با خطوط مرزی ترکیه و سوریه بر اهمیت راهبردی آن به ویژه در مبارزه با داعش در دو سوی مرز عراق و سوریه افزوده است.

مطابق آخرین سرشماری - که در سال 2012 میلادی در عراق صورت گرفته است - جمعیت شهرستان تلعفر بیش از 300 هزار نفر است که اکثریت غالب آن شیعیان ترکمن هستند. اقلیت‌های سنی کرد، عرب و ترکمن هم بخش اندکی از جمعیت تلعفر را شامل می‌شوند. مطابق برخی آمارهای پس از سقوط تلعفر به دست داعش حدود نیمی از ساکنین این شهر آواره شده و اغلب به استان‎های کردنشین مجاور کوچ کرده‌اند.

عملیات آزادسازی تلعفر

نیروهای تحت امر داعش در تابستان سال 2014 (1393) این شهر را به تصرف خود درآوردند.
عملیات آزادسازی تلعفر بلافاصله پس از آزادسازی موصل، در دستور کار دولت، ارتش و نیروهای مردمی عراق قرار گرفت، و حیدر العبادی، نخست وزیر در تاریخ 20 اوت – 31 شهریور – فرمان عملیات آزادسازی تلعفر را صادر کرد.

آنچه آزادسازی تلعفر را به رویدادی مهم تبدیل کرده است، موقعیت راهبردی این شهر در نزدیکی خط مرزی ترکیه و سوریه و تاثیر آن در پایان بخشیدن به حضور داعش در عراق و همچنین قطع ارتباط داعش در دو سوی مرز عراق و سوریه است.

الف) آزادسازی تلعفر از نگاه ترکیه. دولت ترکیه به دلایل مختلف حساسیت زیادی به تحولات سیاسی و امنیتی در شمال عراق و سوریه دارد. یکی از این دلایل، موقعیت جمعیتی اقوام کرد و ترکمن ساکن در شمال عراق و سوریه است که ارتباطات قومی و تاریخی فراوانی با ساکنین کرد و ترکمن ترکیه در مناطق جنوبی این کشور دارند. موضوعی که شرایط امنیتی و سیاسی این قومیت‎ها را در سه کشور همسایه به یکدیگر گره زده است.

ترکیه در سه سال گذشته و در فرایند جنگ با داعش بارها با عبور از خطوط مرزی سوریه و عراق، علیرغم مخالفت دمشق و بغداد نیروهای زمینی خود را وارد خاک دو کشور کرده و با استفاده از پشتیبانی هوایی و توپخانه‌ای مناطقی از خاک دو کشور را به ویژه در شمال سوریه تحت کنترل خود درآورده است.

به همین دلیل عملیات آزادسازی تلعفر برای ترکیه دارای اهمیت است؛ و دولت این کشور ضمن درخواست مشارکت نظامیان ترکیه در این عملیات، با حضور نیروهای حشدالشعبی در آزادسازی تلعفر مخالفت کرده است.

«نهله الهبابی» از نمایندگان پارلمان عراق با اشاره به پیام تهدیدآمیز رئیس‌جمهور ترکیه برای نخست وزیر عراق گفت: رجب طیب اردوغان پیش از عملیات آزادسازی تلعفر در پیامی به حیدر العبادی هشدار داد که اگر نیروهای حشدالشعبی به سمت «تلعفر» پیشروی کنند، نیروهای ترکیه نیز به سمت این منطقه خواهند آمد.

رئیس جمهور ترکیه همچنین گفته بود: شهر تلعفر متعلق به ترکمن‌هاست و آنکارا نسبت به اقدامات حشدالشعبی در این شهر حساس است.

ب) ملاحظات امنیتی و سیاسی آزادسازی شهر ترکمن نشین تلعفر همچنان که برای ترکیه مهم است، برای سوریه هم دارای اهمیت است، اما در شرایط کنونی دولت مرکزی سوریه در موقعیت توجه به این عملیات از منظر اثرگذاری آن بر شرایط اقوام کرد و ترکمن در داخل خاک سوریه نیست، بلکه اهمیت اساسی آزادسازی تلعفر برای سوریه به قطع ارتباط داعش در دو سوی مرز سوریه و عراق برمی‌گردد.

شهر تلعفر در 60 کیلومتری مرز سوریه، 45 کیلومتری شهر الرقه، مرکز اصلی فعالیت داعش در سوریه و 400 کیلومتری شهر دیرالزور سوریه قرار دارد، و یکی از گذرگاه‎های اصلی ارتباطی میان دو کشور سوریه و عراق به شمار می‎آید. به همین دلیل آزادسازی تلعفر و استقرار نیروهای عراقی در مرزهای این کشور با سوریه موجب قطع کامل ارتباط داعش در دو سوی مرز و همچنین قطع مسیر پشتیبانی داعش از مسیر شرقی و خطوط مرزی عراق می‎شود.

با این فرض و نظر به قطع سایر مسیرهای شمالی، غربی و جنوبی دسترسی داعش به بیرون از مرزهای سوریه، عملا محاصره داعش در سوریه کامل می‌شود.

ج) شهر تلعفر در کنار موصل و سنجار از جمله مناطقی است که اقلیم کردستان عراق ادعای حاکمیت بر آنها را مطرح کرده و ‌کوشیده از فرصت تسخیر این مناطق به دست داعش برای ملحق کردن این مناطق به قلمرو تحت کنترل اقلیم استفاده کند. به همین دلیل تلاش‌هایی را برای بازپس گیری این مناطق به صورت مستقل طراحی کرد که در عمل بی نتیجه ماند.

هدف بعدی اقلیم خودگردان کردستان مشارکت در عملیات آزادسازی این شهرها و جلوگیری از مشارکت نیروی مردمی حشدالعبی به عنوان نماد حضور حاکمیت مرکزی در مناطق مورد مناقشه بود.

مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق 12 روز قبل از آغاز عملیات آزادسازی تلعفر در گفتگو با روزنامه الحیاة مدعی شد که حضور نیروهای حشدالشعبی در عملیات بازپس‌گیری تلعفر، موجب انتقام‌گیری از افراد بی‌گناه در این منطقه خواهد شد. وی ادامه داد: آزادسازی تلعفر برعهده ارتش عراق است و ما قطعا اجازه نخواهیم داد نیروهای حشدالشعبی وارد اراضی کردستان شوند.

اقلیم کردستان عراق از ابتدای شکل گیری نیروی مردمی حشدالشعبی مخالفت کرده و موجودیت این نیروی مردمی را برخلاف اهداف خود قلمداد کرده است. این نگاه موجب بروز درگیری‌هایی میان نیروهای پیشمرگه کرد و نیروهای حشدالشعبی شد، که مهمترین مورد آن با 12 کشته و دهها زخمی در اردیبهشت سال 95 در شهر طوزخرماتو روی داد.

در پی این رویداد خونین و متاثر از رایزنی‎های داخلی و خارجی دو طرف از رویارویی مستقیم و درگیری نظامی خودداری کردند، اما دولت اقلیم خودگردان کردستان عراق در اربیل همواره با حضور نیروهای حشدالشعبی در مناطق کردنشین و نزدیک به اقلیم کردستان به ویژه شهرهای موصل، سنجار و تلعفر مخالفت کرد.

مخالفت‎های مقامات اقلیم خودگردان کردستان با سازمان حشدالشعبی درحالی است که قانون تشکیل این سازمان به تصویب پارلمان عراق رسیده و فرماندهی آن به نخست وزیر عراق به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح واگذار شده است. همچنین مطابق این قانون سازمان حشدالشعبی جزیی از ارتش ملی عراق است و می‎تواند در هر منطقه از خاک عراق وارد عملیات نظامی و تامینی شود.

د) موقعیت راهبردی تلعفر موجب شده است که مقامات کشورهای آمریکا و عربستان هم در خصوص عملیات آزادسازی این شهر ورود کرده و با حضور نیروهای حشدالشعبی در این عملیات مخالفت کنند. نظامیان آمریکایی همچنین چند روز پیش از آغاز عملیات آزادسازی تلعفر با تاسیس یک پایگاه نظامی در نزدیکی این شهر تلاش کردند از نزدیک عملیات را تحت نظارت و مدیریت قرار دهند.

علت مخالفت‎ها با حشدالشعبی

حشدالشعبی نیرویی مردم نهاد و متاثر از رهبری مرجعیت دینی در عراق است که مطابق قانون مصوب پارلمان عراق تحت مدیریت مستقیم فرمانده کل نیروهای مسلح عراق (نخست وزیر) قرار داد. این نیرو در طول عملیات ضد داعش در سه سال گذشته به یکی از قدرت‎های تاثیرگذار در تامین امنیت ملی و شکست جریان تکفیری – تروریستی داعش تبدیل شده است.

آنچه مخالفت برخی از کانون‌های قدرت در داخل عراق و مخالفت کشورهایی نظیر آمریکا و عربستان با نیروی حشدالشعبی را موجب شده است، هویت مردمی و دینی اعضای این سازمان و همچنین تاثیرگذاری آن در مقابله با فتنه‎های قومی و اندیشه‎های تکفیری و وهابی است.

مخالفان سازمان حشدالشعبی هموراه از هویت مذهبی این سازمان به عنوان دلیل مخالفت خود با آن یاد کرده‎اند، اما واقعیت‌ها درباره این سازمان حکایت دیگری دارد.

مطابق آمارها نیروی 118 هزار نفری حشدالشعبی نیرویی کاملا فرامذهبی و فراقومیتی است و متشکل از 25 تا 30 هزار عشایر اهل تسنن، بیش از 30 هزار ترکمن و حدود 60 هزار عرب شیعه و سنی است. بعلاوه اعضای این سازمان با تعلقات ملی و اسلامی و به دور از گرایش‌های افراطی فرقه‎ای، قومی و ناسیونالیستی فعالیت خود را آغاز کرده و بر حفظ تمامیت ارضی، استقلال ملی و حمایت از حاکمیت مرکزی در عراق تاکید دارند.

به همین دلیل سازمان حشدالشعبی در سه سال گذشته به یکی از عوامل اقتدار عراق و بازوهای امنیتی و نظامی موثر دولت مرکزی در مقابله با عناصر تروریستی و جدایی طلب تبدیل شده است.

پایان کار داعش در عراق

تحلیلگران سیاسی و امنیتی عراق آزادسازی شهر تلعفر را به معنای پایان موجودیت متمرکز داعش در این کشور می‌دانند. به این معنا که باقی مانده عناصر داعش در عراق از این پس فرماندهی متمرکز و حضور میدانی آنها به صورت پراکنده در دو شهر الحویجه در استان کرکوک و القائم در مرز شمالی استان الانبار عراق با سوریه و همچنین بخش‌هایی از مناطق روستایی و عشایری در مناطق صحرایی استان الانبار و نینوا محدود شده است.

علاوه بر این آزادسازی شهر تلعفر و حضور نیروهای مردمی و ارتش عراق در مرزهای طولانی این شهر با خاک سوریه، ارتباط داعش سوریه با عناصرش در عراق را تا حدود زیادی قطع کرده است.

یوسف اسماعیلی / جام جم آنلاین