تولید معیشتی؛ اقتصاد مقاومتی

شاهد مثال این اهمیت سخنان ریاست جمهوری در جشن خودکفایی گندم است که گفت: اگر بخش کشاورزی به کمک اقتصاد کشورمان نیامده بود احتمالاً رشد اقتصادی منفی را تجربه می‌کردیم. در این بین یکی از نیاز‌های اصلی برای توسعه کشاورزی، در بخش تغذیه و دور نگهداشتن گیاه از آفات مختلف است. خودکفایی و دستیابی به دانش تولید انواع و اقسام کود و سموم مختلف در بخش کشاورزی می‌تواند امتیازی قابل قبول برای کشاورزی ایران در دوره اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی باشد.

اما نباید فراموش کنیم که کشاورزی ایران در بخش‌های مختلف باید با برنامه مدون و قابل قبولی وارد عرصه شود تا بتواند سرمایه‌های داخلی و خارجی را در جهت رشد اشتغال و توسعه اقتصادی بکار گیرد. جام‌جم در این زمینه گفت‌وگویی با محمدرضا شریفی، کارشناس بخش کشاورزی و عضو هیات مدیره انجمن کود و سم ایران داشته که در ادامه می‌خوانیم.

قبل از شروع بحث به عنوان اولین سئوال آیا هنوز واردات سم به ایران آزاد است یا شرایط واردات تغییر کرده است؟

خیر؛ از دو سال گذشته بطور کلی رویه گذشته که باعث بروز مشکلاتی شده بود تغییر کرده و دیگر هر نوع کود یا سمی وارد کشور نمی‌شود مگر این‌که بتواند مجوزها و استانداردهای مورد نیاز را به گمرک و سازمان‌های ناظر ارائه نماید. این اتفاق بسیار مهم و قابل تقدیری است که می‌تواند سلامت غذا و محیط زیست کشورمان را تضمین کند.

جایگاه سموم و کودهای شیمیایی در چرخه تولید چیست؟

ببینید اگر بخواهیم تقسیم بندی دقیقی داشته باشیم وقتی بذر و خاک مناسب در اختیار داشته باشیم لازم است گیاه را بخوبی تغذیه کرده و از آفات موجود و بومی یا غیربومی دور نگهداریم که این وظیفه برعهده کودها و سموم مختلف است. بنابراین در چرخه تولید جایگاه این دو نهاد بسیار مهم و قابل توجه است و مهم‌ترین خدمتی که می‌توانیم به کشاورزی کشورمان داشته باشیم حفظ منابع اصلی یعنی آب و خاک است که اصلی‌ترین سیاست‌گذاری در بخش کود و سموم مختلف است.

آیا آماری از تولید و واردات کود شیمیایی در ایران دارید؟

بله؛ در بخش کود نیاز بازار کشورمان 10 میلیون تن تعیین شده که تنها 300 تا 400هزار تن واردات داریم و باقی داخل کشورمان تولید می‌شود.

به عقیده شما جایگاه بخش خصوصی در کشاورزی چیست؟

من اعتقاد دارم به‌رغم جایگاه قابل توجه کشاورزی در اقتصاد ایران سهم بسیار ناچیزی از کشاورزی در اختیار بخش خصوصی قرار گرفته است و بیشتر خود دولت در این زمینه فعالیت دارد به این صورت که حتی در برخی موارد موازی‌کاری‌های قابل توجهی صورت گرفته است. این جای گله دارد که پس از گذشت نزدیک به 4 دهه از پیروزی انقلاب که بخش خصوصی توانسته توسعه و رشد مناسبی را تجربه کند هنوز هم دولت در بخش‌هایی به نوعی بخش‌خصوصی را به بازی نمی‌گیرد و سعی در حضور قدرتمند خود دارد. به‌عنوان مثال در بخش توزیع، بذر، سم، کود یا برخی موارد دیگر که من اعتقاد دارم صرفا باعث افزایش هزینه‌ها و بعضاً از بین رفتن سرمایه‌ها و تولیدات می‌شود. مثل اتفاقی که برای مرکبات خرید تضمینی یا گوجه فرنگی افتاده است.

یعنی شما اعتقادی به حضور دولت در این بخش ندارید؟

دولت باید صرفا برنامه‌ریز و مهیاکننده زیرساخت‌ها باشد و اجرای کارها باید در اختیار بخش خصوصی قرار گیرد چون اصولاً کشاورزی صنعتی خصوصی است و برپایه فعالیت بخش خصوصی شکل گرفته است.

اگر به تمام کشورهای پیشرفته در کشاورزی توجه داشته باشید این بخش‌خصوصی بوده که توانسته خودش را مدیریت کند ومتناسب با نیازها گام بردارد. درحالی که هرجا مدیریت دولتی حاضر بوده افزایش هزینه‌ها، کاهش بهره‌وری و در نهایت افزایش ضایعات صورت گرفته است که تمام این موارد خلاف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی یا فرمایشات مقام معظم رهبری است.

در این زمینه اجازه دهید یک مثال ساده برای شما بیان کنم. چندی پیش واردات سم از دولت گرفته شد و در اختیار بخش خصوصی قرار گرفت که دقیقا از همان زمان شاهد کاهش 5/1 درصدی مصرف بودیم که این امری بسیار مناسب در کشاورزی است.

در برخی از رسانه‌ها خبر از موازی‌کاری شرکت‌های دولتی در امر کشاورزی به‌گوش می‌رسد نظرشما در این زمینه چیست؟

در حال حاضر شرکت بازرگانی دولتی ایران، سازمان مرکزی تعاون روستایی، شرکت خدمات حمایتی و شرکت پشتیبانی امور دام درباره توزیع نهاده‌ها و برخی فعالیت‌های تجاری کشاورزی فعالیت دارند که این رویه به هیچ عنوان متناسب با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و اقتصاد ملی کشورمان نیست. چون در این بخش‌ها حجم عظیمی از نیروی انسانی و منابع بکار گرفته شده است که همه‌آنها در نهایت به کار تجاری و بازرگانی ختم می‌شود یعنی دقیقا فعالیتی که بخش خصوصی بسادگی با نیرو و هزینه کمتر انجام می‌دهد. به همین دلیل بهتر است مسئولان به گونه‌ای سیاست‌گذاری کنند که موازی کاری در این زمینه به حداقل خود رسیده و بخش خصوصی جایگاه واقعی خود در کشاورزی را به دست آورد.

در برخی از شرکت‌های یاد شده دقیقا همان فعالیتی که بخش خصوصی تا به امروز انجام داده صورت می‌گیرد و بعضا حتی این شرکت‌ها نیازهای خودشان را از تولیدکنندگان داخلی خریداری می‌کنند و پس از آن در اختیار کشاورزان قرار می‌دهند.

نقش نهاده‌ها در توسعه کشاورزی چیست؟

اگر نهاده‌ها به صورت اصولی و مناسب تهیه و تأمین شوند نه تنها افزایش راندمان در واحد سطح را تجربه می‌کنیم بلکه با توجه به کمبود مشهود آب در کشورمان صرفه‌جویی قابل توجهی در این بخش نیز صورت خواهد گرفت. به عنوان نمونه در بخش بذر اگر بذرهای اصلاح‌شده و مناسب با اقلیم ایران داشته باشیم کاهش قابل توجهی در میزان استفاده از منابع آب را شاهد هستیم.

با درنظر گرفتن سهم 3 تا 5 درصدی هزینه‌های تولید که مربوط به بذر است اگر بتوانیم کیفیت منطقی و مناسبی از بذر را برای کشت در اختیار داشته باشیم امتیاز بیشتری را در مراحل تولید به‌دست خواهیم آورد چون میزان مصرف باقی نهاده‌ها در زمان تولید بسیار کاهش یافته و می‌تواند در بخش‌های دیگری به‌کار گرفته شود.

به عنوان مثال اگر به آمارهای ارائه شده از سطح زیر کشت ذرت، گندم، چغندر قند و جو توجه داشته باشیم متوجه می‌شویم سالانه 10 درصد از سطح زیر کشت کم شده است اما در بخش تولید افزایش قابل توجهی را شاهد بوده‌ایم که این پیشرفت به دلیل افزایش کیفیت بذرها با بازده بالاتر بوده است.

با توجه به فعالیت تخصصی شما در بخش کشاورزی آیا تولیدات داخلی در بخش بذرهای مناسب داریم؟

بله؛ اکنون تولیدکنندگان ایرانی در بخش‌های مختلف فعالیت می‌کنند که گروهی از آنها حتی با بالاترین استانداردهای بین‌المللی درحال ارائه محصولات خود در بازار داخلی هستند و پس از اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌ها این تولید کنندگان توانسته‌اند استانداردها و گواهی‌نامه‌های بسیار معتبری از مجامع بین‌المللی دریافت کنند که کم کم پای تولیدات بذرهای ایران را به بازارهای خارجی باز کند. به همین دلیل صادرات بذور هم در برنامه‌های آینده کشاورزی کشور خواهد بود.

آیا نمونه‌ای خاص در این زمینه مدنظر دارید؟

به‌عنوان مثال برتری‌های ایران درحال حاضر در بذور ذرت، گندم و جو شناخته شده به صورتی که مثلاً در بذر ذرت ارقامی تولید می‌شود که 15 تا 20 روز مصرف کمتر آب دارند که در این زمینه با درنظر گرفتن سطح 500 هزار هکتاری زیر کشت ذرت، دور از واقعیت نیست اگر بگوییم معادل یک دوره بارندگی کشورمان صرفه‌جویی صورت می‌پذیرد.

نقش تجهیزات در افزایش یا کاهش میزان ضایعات محصولات کشاورزی را چگونه ارزیابی می‌کنید.

با توجه به تحقیقاتی که انجام داده‌ایم میزان ضایعات محصولات کشاورزی ایران به‌دلیل فرسوده بودن تجهیزات و ماشین‌آلات هنگام کاشت و برداشت تقریباً 20 درصد است. بنابراین هرگونه نوسازی و بهینه شدن ماشین‌آلات فرسوده می‌توان تأثیر قابل توجهی در میزان تولید کشورمان داشته باشد.

علی‌رغم این‌که ایران 500 هزار هکتار سطح زیر کشت برنج دارد و برداشت آن کار بسیار مشکلی است. همواره می‌بینیم بخش قابل توجهی از حاصل دسترنج کشاورزان در این بخش به دلیل نداشتن تجهیزات و ماشین‌آلات مناسب هدر شده و در برخی از موارد ضایع می‌شود.

آیا آماری از ماشین‌آلات مستعمل در ایران دارید؟

در تحقیقاتی که انجام شده است تقریباً بالای 70درصد از ماشین‌آلات کشاورزی ایران بیش از 15 سال عمر دارند که به نوعی از رده خارج محسوب می‌شوند. بنابراین نوسازی و بهسازی آنها جزو اولویت‌های کشور است و باید صورت پذیرد و نوسازی این ناوگان جهشی در تولید و صرفه‌جویی محصول خواهد شد.

به نظر شما این فعالیت، ارتباطی با اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی دارد؟

قبل از این‌که به سوال شما پاسخ دهم لازم است توجه داشته باشیم که این بخش در دوران رکود و تحریم‌ها رشد داشته است، بنابراین نشان دهنده سازگاری بهتر این صنعت با جامعه کشورمان است و وابستگی بسیار کمی به تحریم‌ها داشته و دارد. از این‌رو ارتباط فعالیت کشاورزی با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به هیچ عنوان قابل انکار نیست به‌صورتی که در حال برنامه‌ریزی فعالیت‌هایمان با این شعار هستیم «تولید معیشتی؛ اقتصاد مقاومتی». به همین دلیل اعتقاد داریم اگر دقیق عمل کنیم و بتوانیم فعالیت قابل قبولی داشته باشیم در بخش تأمین امنیت غذایی و اشتغال کشورمان گام موثری برداریم.

پیشنهاد شما برای حمایت از تولیدکننده چیست؟

من یک پیشنهاد دارم که اگر واقعاً مسئولان به‌دنبال حمایت از تولید کننده هستند در روستاها و کانون‌های تولید محصولات کشاورزی در کنار هر حسینیه یا مسجد به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که یک سردخانه یا سیلوی مناسب محصولات آن منطقه نیز احداث شود. با این شیوه حمایت کامل و دقیقی از تولیدکنندگان صورت گرفته است چون کشاورزان دیگر اجباری برای فروش زودهنگام محصولات خود با هرقیمتی به دیگران برای جلوگیری از فساد آنها ندارند. اگر به اخبار توجه کرده باشید حجم قابل توجهی از پرتقال و گوجه فرنگی به‌دلیل نبود این‌گونه زیرساخت‌ها از بین رفته و فاسد شده است درحالی که اگر امکانات داشتیم کشاورزان با خیال راحت محصولاتشان را در موقع مناسب روانه بازار می‌کردند و سرمایه زندگی آنها از بین نمی‌رفت.

عماد عزتی

اقتصاد