زمستان در فرهنگ عامه زنجان

چیله بچه و چک چکی

با پایان یافتن چله‌های زمستانی و اتمام ماه‌های دی و بهمن، نوبت اسفند ماه است که آن هم برای خود حکایتی داشته و نام‌های زیبایی را بر روزهای آن نهاده‌اند. سه روز اول اسفند ماه چیله بچه نامیده می‌شود که در واقع ادامه چله‌های بزرگ و کوچک بوده و سرمای آن نیز همپای چله‌هاست. بعد، نوبت به چک چکی می‌رسد؛ پرنده کوچک خاکستری که با شروع زمستان با حسابی دقیق روزهای سرد سال را محاسبه و به تعداد آنها سنگریزه‌های کوچک را در لانه خود انبار و با فرا رسیدن زمستان به‌ازای هر روز یک سنگ را از لانه به بیرون پرتاب می‌کند و تا تمام شدن زمستان این ‌کار را ادامه می‌دهد. پایان زمستان که با در آمدن جوجه‌ها از تخم همزمان می‌شود، پرنده کوچک همراه با جوجه‌های خود از لانه خارج می‌شود و با سردادن آوازی زیبا، رسیدن بهار و سال نو را بشارت می‌دهد. فلسفه چک چکی و نامگذاری روزی خاص به نام این پرنده که با شروع یک زندگانی تازه همراه شده است شاید یک نوع حفظ حیات و تفکر و برنامه‌ریزی برای ادامه زندگی باشد که به باور عمومی سه روز در اسفند ماه به این نام خوانده می‌شود.

قری، گرفتار در یدی بوروخ

اما تنها زمستان و سرمای سخت آن نیست که مردم را در پای کرسی و قصه‌های دور و دراز مادربزرگ‌ها می‌نشاند. در آخرین نفس‌های زمستان، روزی می‌رسد که پیرزن قصه ما یعنی قری از شدت گرما کلافه شده و آرزو می‌کند خداوند کولاک و سرمای شدید را بر زمین نازل کند تا کمی خنک شود و نفسی تازه کند. آرزوی پیرزن برآورده و سرمای سختی بر زمین نازل می‌شود، اما پیرزن از سرما هم خسته شده و شروع به حفر دالان‌هایی در زیرزمین می‌کند تا با پناه بردن به آنها کمی گرم شود و جان بگیرد. قری، هفت روز و هفت شب به کندن زمین ادامه می‌دهد تا این که هفت تونل یدی بوروخ در زیرزمین ایجاد می‌کند و درپایان هفتمین روز سر از قله کوه درمی‌آورد. پیرزن که چرخ نخ‌ریسی خود را نیز با خود همراه آورده است بعد از سردرآوردن از قله کوه که هم گرم و هم سرد یعنی باب طبع قری است تا آغاز فصل بهار به نخ ریسی در بالای قله کوه ادامه می‌دهد تا این که روزهای سرد زمستان تمام شده و با سر برآوردن گل‌های بهاری از زیر خاک، اهالی روستا هم که در زیر برف و یخ مدفون شده بودند، با آب شدن برف‌ها از خانه‌هایشان بیرون می‌آیند و با دیدن پیرزن که در بالای قله مشغول نخ‌ریسی است، آمدن عید را به هم تبریک می‌گویند. این هفت روز در باورهای عامه مردمان ترک به قری‌یاندم شهرت دارد.

صحرا رضایی

جام‌جم زنجان