پایان نیم‌قرن رویای سروری بر جهان اسلام

این ادعایی است که این روزها به صورت مکرر، رسانه‌های غربی با صدای بلند به آن اعتراف می‌کنند. طبل رسوایی سعودی‌ها تا آنجا به صدا درآمده است که تحلیلگران اسرائیلی پیش‌بینی می‌کنند رژیم حاکم بر این کشور تا پنج سال دیگر بیشتر بقاء نخواهد داشت.

نگاه ایندیپندنت

روزنامه انگلیسی زبان ایندیپندنت چاپ بریتانیا در تحلیلی با اشاره به شکست سیاست‌های عربستان سعودی در منطقه نوشت: «رؤیای عربستان سعودی برای تبدیل‌شدن به قدرت برتر جهان عرب و اسلام بر باد رفته است.» پاتریک کاکبرن، در این تحلیل نوشت: «دو سال پیش به نظر می‌رسید تلاش پنجاه ‌ساله عربستان سعودی برای بدل کردن خود به‌عنوان قدرت اصلی میان کشورهای عربی و اسلامی در حال موفق شدن است. سال 2014 هیلاری کلینتون، وزیر خارجه پیشین آمریکا در یک ایمیل که ویکی لیکس آن را منتشر کرد گفته بود سعودی‌ها و قطری‌ها دو کشور رقیب برای سلطه بر جهان سنی هستند، اما یک سال بعد در دسامبر 2015، سرویس اطلاعات خارجی آلمان (BND) از نفوذ روزافزون عربستان سعودی در منطقه ابراز نگرانی کرد و گفت: مواضع احتیاط‌آمیز دیپلماتیک اعضای قدیمی‌تر خاندان سلطنتی عربستان دارد جای خودش را به سیاستی مداخله‌جویانه می‌دهد.

در سال گذشته میلادی (2016)، متحدان عربستان سعودی در جنگ داخلی سوریه آخرین منطقه تحت کنترل خود را در شرق حلب از دست دادند. در اینجا حداقل دخالت عربستان غیرمستقیم بود، اما در یمن ماشین نظامی این کشور برای به دست آوردن پیروزی با شکست مواجه شد.

ایندیپندنت افزود: سیاست عربستان در حوزه انرژی نیز به‌جای آن‌که نفوذ ایران را محدود کند، دقیقاً نتیجه عکس داد و در آخرین نشست اوپک عربستان با کاهش تولید نفت خام خود همزمان با افزایش تولید ایران موافقت کرد.

در آمریکا، باراک اوباما به‌عنوان آخرین حامی خاندان آل سعود، در برابر فشارها تسلیم شد و کنگره حق شکایت خانواده‌های قربانیان حملات 11 سپتامبر 2001 را به رسمیت شناخت تا به این وسیله خانواده‌های قربانیان بتوانند از سعودی‌ها شکایت کنند. سیاست خارجی عربستان سعودی بویژه از زمان روی کار آمدن سلمان بن عبدالعزیز در تاریخ 23 ژانویه 2015، تحت نفوذ و هدایت محمد بن سلمان، معاون ولیعهد و وزیر دفاع بیش از گذشته به‌سوی نظامی‌گری و ملی‌گرایی سوق داده‌شده است.

در یمن، پس از 15 ماه حمله سعودی‌ها، هنوز انقلابیون کنترل صنعا و بیشتر مناطق یمن ازجمله مناطق شمالی آن را در اختیاردارند.

ایندیپندنت در گزارش خود می‌نویسد: ریاض و قطر بر این باور بودند که گروه‌های مورد حمایت آنها در سوریه می‌توانند بشار اسد را شکست دهند یا قادرند دولت آمریکا را برای این کار ترغیب کنند و فریب دهند؛ اما در عمل افزایش فشار بر دولت اسد سبب شد او به دنبال کمک هرچه بیشتر از روسیه و ایران برود و این مسأله در نهایت منجر به دخالت نظامی مسکو در این کشور در سپتامبر سال 2015 میلادی شد.

برنده و بازنده نبردهای خاورمیانه

جالب این‌که شکست و ناکامی عربستان در رسانه‌‌های خارجی همواره به معنای پیروزی بزرگ ایران تفسیر می‌شود؛ برای مثال پروفسور مردخای کیدار، خاورشناس اسرائیلی با اشاره به تحولات منطقه می‌نویسد: اوضاع کنونی نشان از این دارد که ایران پیروز بزرگ و عربستان بازنده بزرگ این جنگ است.

مردخای در روزنامه اسرائیل الیوم نوشت: پیش‌بینی می‌شود بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه بزودی پیروزی خود را اعلام کند. این در شرایطی است که گروه‌های هوادار ایران در لبنان، یمن و عراق هم به پیروزی‌هایی رسیده‌اند و عربستان در همه این نبردها شکست خورده است. حتی ممکن است عربستان طی پنج سال آینده از میان برود.

کیدار افزود: آزادسازی حلب و احتمال آزادسازی موصل، آزادسازی الرقه را به دنبال خواهد داشت و مساله مهم این است که ارتش سوریه زمام امور را به دست گرفته و روحیه نیروهای آن بالا رفته است و آنان به آینده خوشبین هستند. واقعیت این است در همه جبهه‌های سوریه، عراق، لبنان و یمن پیروزی از آن طرف‌هایی است که از حمایت ایران برخوردارند. همه طرف‌های شکست خورده هوادار عربستان هستند. منطقه خاورمیانه سال‌هایی است تنش سختی را میان ایران و عربستان شاهد است. پیروزی‌های ایران در منطقه به دلیل برخی عوامل، کفه ترازو را به سود این کشور سنگین کرده و عربستان زیان دیده است. پس از موفقیت روسیه به منظور مجبور کردن اردوغان برای دست کشیدن از کمک به مخالفان مسلح سوریه ائتلاف ترکیه و عربستان هم در حال فروپاشی است. السیسی، رئیس‌جمهور مصر هم پس از آن که دید ائتلاف ایران، سوریه، روسیه و عراق کارآمد و سازنده است و اسب عربستان بازنده است به ریاض پشت کرد.

جیم لوب، کارشناس مسائل غرب آسیا از آمریکا

عربستان پس از بهار عربی بود که به فکر کشف راه‌های جدید برای اعمال نقشی فراتر از گذشته افتاد. اما این کشور در همان حین با دو مساله رو‌به‌رو بود. از یک طرف این کشور خود از آن می‌ترسید که درگیر بهار عربی و قیام‌های مخالفان شود و از سوی دیگر هم بیم از آن داشت که دیگر کشورهای عربی این کشور را برای رهبری جهان عرب فاقد وجاهت و ظرفیت رهبری بدانند.

در شرایطی که مصر دیگر قادر به ایفای این نقش نبود، لیبی خود درگیر تحولات شد و هنوز هم این مشکل را دارد و عراق هم دیگر از گردونه رهبری جهان عرب خارج شده است. این برای عربستان بهترین موقعیت بود اما این کشور نه تجربه تاریخی مصر را داشت و نه مولفه‌های قدرتی که عراق از آن برخوردار بود. لذا این کشور یک خبط تاریخی مرتکب شد. تصور این کشور بر این بود که با دلارهای نفتی می‌تواند این دو نقیصه را جبران کند اما درگیری ناشیانه رهبران ریاض در تنش‌ها و جنگ‌های منطقه‌ای و رقابت با ایران برای فشار بر تهران و کاهش بهای نفت کیسه ریاض را خالی کرد و دیگر این کشور نتوانست آن‌گونه که شایسته یک کشور مدعی جهان عرب است، نقش ایفا کند.