مهم‌ترین چالش‌های پیش روی جهان در 2017

در این چارچوب، به نظر می‌رسد مهم‌ترین چالش‌های جهان در سال 2017 به قرار زیرباشند:

1.تروریسم و خشونت‌طلبی: به نظر می‌رسد تداوم انفجارهای تروریستی در خاورمیانه، اروپا و سایر نقاط جهان، گرایش گروه‌های تروریستی به سمت اشکال جدیدی از ترورهای دسته‌جمعی، کوچ آنها از عراق و سوریه به کشورهای هدف و تشکیل تیم‌ها و هسته‌های تروریستی و تکرار ترورهای گذشته توسط آنان از مهم‌ترین چالش‌های تروریسم در سال 2017 باشد. البته انتظار می‌رود تشدید و توسعه عملیات نظامی در موصل عراق و رقه در سوریه علیه داعش و دیگر گروه‌های تروریستی بیش از پیش توان آنها را تحلیل ببرد، اما به موازات کاهش توان نظامی و به احتمال قوی از دست رفتن جغرافیای سرزمینی آنان، گروه‌های تروریستی به تشدید تاکتیک‌های شبه‌نظامی و انجام حملات تروریستی در خارج روی بیاورند. علاوه بر داعش، القاعده نیز احتمالا در سال 2017 فعال‌تر خواهد بود؛ چرا که این گروه نیز در سایه توجه جهان به داعش در سال‌های اخیر مشغول بازسازی آرام و تدریجی خود در مکان‌هایی مثل شمال آفریقا و شبه جزیره عرب بوده است.

2.تداوم بحران‌های خاورمیانه: پیش‌بینی می‌شود با وجود تثبیت هر چه بیشتر نظام اسد و دولت مرکزی در عراق به واسطه تضعیف داعش، راه‌حل صلح‌آمیز در سوریه تقویت و در عراق اوضاع بیشتر تثبیت شده و همکاری ایران و ترکیه در خصوص سوریه و عراق بیشتر شود. در خصوص یمن نیز انتظار می‌رود با بالا رفتن هزینه‌های مالی و سیاسی این جنگ، عربستان را به سمت گزینه سیاسی سوق دهد.

3.بحران مهاجرت و پناهجویی: این بحران در سال 2016 نسبت به 2015 روند کاهشی داشت و پیش‌بینی می‌شود که به موازات تثبیت هر چه بیشتر اوضاع در سوریه و عراق، در سال پیش رو نیز روند کاهشی خود را حفظ کند، اما با وجود تداوم ناآرامی‌ها و تنش‌ها در شمال آفریقا، همچنان یکی از مهم‌ترین چالش‌های منطقه و اروپا در سال 2017 باقی بماند.

4.پدیده ترامپ: به نظر می‌رسد ناشناخته‌بودن ترامپ و ظرفیت تصمیم‌های غیرمنتظره و دور از انتظار وی چالشی برای تمام طرف‌های سیاست خارجی آمریکا باشد. از مسئله برجام میان ایران و آمریکا تا بروز مناقشه تجاری میان پکن و واشنگتن و زیر سوال بردن سیاست چین واحد و افزایش تنش در دریای چین جنوبی، تا تمایل برای تنش‌زدایی با روسیه و همکاری با آن در مبارزه با داعش و حتی به رسمیت شناختن الحاق کریمه به این کشور و واگرایی هر چه بیشتر از اروپا و کم‌کردن تعهدات آمریکا در ناتو و خارج کردن آمریکا از توافق‌نامه زیست‌محیطی پاریس تا افزایش تنش با کره شمالی همگی از چالش‌های محتمل روی کار آمدن ترامپ در سیاست جهانی است که در صورت وقوع هرکدام، پیامدهای دگرگون‌کننده‌ای در سیاست جهانی برجای می گذارد.

5. ملی‌گرایی افراطی: پیش‌بینی می شود سال 2017 سالی سرنوشت‌ساز برای اروپا باشد. در این سال در کشورهای مهم اروپا یعنی فرانسه (انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات پارلمانی)، آلمان (انتخابات فدرال)، هلند (انتخابات پارلمانی) و انگلیس (انتخابات محلی) و احتمالا ایتالیا انتخابات برگزار می‌شود که یک پای جدی همه این کارزارهای انتخاباتی احزاب ملی‌گرای افراطی هستند. نتایج همه‌ این انتخابات در صورت پیروزی راست‌های افراطی می‌تواند تکمیل‌کننده پازل ملی‌گرایی افراطی در غرب پس از برگزیت و انتخاب ترامپ باشد. با این حال، در سال پیش رو چه افراط‌گرایان پیروز میدان باشند و چه نباشند، با وجود ظرفیت‌های اجتماعی و سیاسی افراطی‌گری، واگرایی و تضعیف همگرایی همچنان چالش بزرگ اروپا خواهد بود.

6.فرقه‌گرایی و نژادپرستی: به نظر می‌رسد عناصر تقویت‌کننده این چالش در سال 2017 همچنان به قوت خود باقی بماند. از یک سو، تداوم ملی‌گرایی افراطی در اروپا و روی کار آمدن ترامپ در آمریکا می‌تواند به گرایش‌های نژادپرستانه در قالب مقابله با مهاجران و به ویژه مهاجران مسلمان دامن زده و از سوی دیگر، تداوم تنش‌های مذهبی در خاورمیانه در قالب جنگ و تروریسم همچنان آتش فرقه‌گرایی قومی و مذهبی را شعله‌ور نگه دارد.

7.برگزیت و بحران‌های اروپایی: دولت انگلیس نه ماه پس از برگزاری همه‌پرسی، قرار است تا پایان ماه مارس 2017 درباره روند رسمی خروج از اتحادیه اروپا و فعال کردن ماده 50 اتحادیه اروپا تصمیم‌گیری نماید. اگرچه دولت انگلیس به دنبال یک راهبرد جامع مذاکراتی با اتحادیه اروپا برای خروج است، اما مذاکرات خروج دست کم دو سال به طول خواهد انجامید و نحوه خروج و وضعیت انگلیس پس از برگزیت چندان روشن نیست. بنابراین، به نظر می‌رسد این وضعیت، ابهام و رکود در آینده اقتصاد انگلیس و بی‌ثباتی اقتصادی در کل اروپا را به دنبال داشته باشد. از طرفی، شکاف در اروپا یک فرصت طلایی برای روس‌هاست؛ روسیه به احتمال قوی در سال 2017 ضمن تلاش برای تاثیرگذاری در انتخابات فرانسه و آلمان، ممکن است سعی نماید وحدت اروپاییان در زمینه تحریم‌ها علیه خود را در هم بشکند. ضمن این‌که تنش روسیه و اروپا در شرق اروپا به ویژه کشورهای حوزه دریای بالتیک ممکن است بیشتر گردد.

8.توافق هسته‌ای ایران و چالش‌های روابط ایران و آمریکا: با روی کار آمدن ترامپ این اتفاق نظر وجود دارد که توافق هسته‌ای ایران در سال 2017 با چالش مواجه گردد ؛ چرا که به احتمال قوی دولت جدید آمریکا ممکن است به دنبال یک رویکرد سخت‌تری در قبال ایران برود. اما از آنجایی که این توافق اساسا یک توافق بین‌المللی و چندجانبه است، لغو یا پاره کردن آن از سوی ترامپ با مخالفت دیگر طرف‌های توافق همراه خواهد بود. به این ترتیب بسیار بعید است که ترامپ برجام را یک‌طرفه لغو نماید.

9.چالش‌های سایبری: همزمان با توسعه زیرساخت‌های فضای سایبری و گستره کاربرد آن در روندهای ملی و بین‌المللی، تهدیدهای آن نیز بیشتر از گذشته کشورهای جهان را گرفتار خواهد کرد. حملات سایبری به زیرساخت‌های دشمن، جنگ سایبری، جاسوسی سایبری، هک اطلاعات امنیتی، سایبرتروریسم و ... از جمله ابزارهای نوین و کم هزینه‌ای هستند که امروزه کشورها علیه یکدیگر به کار می‌گیرند. همانگونه که یکی از مهم‌ترین تنش‌های میان روسیه و آمریکا در سال 2016 به اتهام واشنگتن علیه مسکو مبنی بر هک کردن سیستم انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بود، پیش‌بینی می‌شود که این چالش در سال 2017 نیز تنش‌هایی از این دست میان کشورهای مختلف جهان و به ویژه رقبای جهانی و منطقه‌ای ایجاد نماید.

10.چالش‌های اقتصادی: سیاست اقتصادی ترامپ مبنی بر حمایت از تولیدات داخلی، افزایش نرخ بهره، افزایش تولید نفت شیل و نوسانات قیمت نفت، کند شدن آهنگ رشد اقتصادی چین، مذاکرات خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای اقتصاد جهان در سال 2017 خواهد بود. این احتمال وجود دارد که پافشاری ترامپ بر سیاست اقتصادی خود مبنی بر حمایت از تولیدکنندگان داخلی، منجر به تحریک سایر کشورهای رقیب برای شروع یک جنگ تجاری شود.

دکتر بهرام قاسمی - سخنگوی وزارت امور خارجه