کلید تبدیل دانش به فناوری

برخلاف گذشته که خلاقیت تنها در حیطه فردی مطرح می‌شد، امروزه به کارگیری خلاقیت به یک مهارت اکتسابی و تخصصی تبدیل شده است که می‌تواند در توسعه و رشد نه‌تنها فرد، بلکه جامعه بسیار کلیدی باشد.

محمود کریمی، ازجمله کارشناسانی است که تقریبا از 16 سال پیش فعالیت خود را در زمینه خلاقیت نظام یافته آغاز کرده است.

وی درباره مفهوم خلاقیت می‌گوید: در مفهوم بسیار ساده، به‌کارگیری هر اقدام جدید و نوآورانه هنگام انجام هر کاری، در هر سطحی اعم از فردی یا اجتماعی، می‌تواند به معنای به‌کارگیری خلاقیت باشد. البته باید توجه داشت خلاقیت به معنای آن نیست که آن کار برای اولین بار در دنیا استفاده می‌شود. ممکن است انجام کاری برای فرد یا کشوری تازگی داشته باشد، اما همان کار توسط دیگران تجربه شده باشد.

وی ادامه می‌دهد: روان‌شناسان و کارشناسان حوزه مدیریت، چیزی را خلاقانه می‌دانند که بر مبنای اصول اقتصادی، تجاری و انسانی ارزش آفرین باشد و این ارزش‌آفرینی باید در راستای ایجاد ارزش برای مشتری باشد.

خط تولید خلاقیت

خلاقیت، دیدنی یا حس کردنی نیست. خلاقیت ایده را خلق می‌کند و زمانی به نامرئی بودنش پایان می‌دهد که به شکل یک محصول در قالب یک اثر هنری، نوشته، نرم‌افزار یا هر شکل از فناوری جدید عرضه شود. بنابراین خلاقیت در هر زمینه‌ای از ساده‌ترین تا بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین موضوعات زندگی می‌تواند حضوری پررنگ داشته باشد و باعث مرگ روزمرگی در زندگی بشر با هر سطح از دانش و توانایی شود.

مهندس کریمی در پاسخ به این پرسش که آیا خلاقیت یک امر فردی است، می‌گوید: منشأ بروز آن بیشتر فردی است، چون حاصل تراوشات فکر فرد است. رشد خلاقیت ذاتی یک فرد به عوامل مختلفی همچون محیط خانوادگی و اجتماعی برمی‌گردد. به این که فرد تا چه اندازه مورد تشویق، تهییج، تحریک یا سرکوب قرار گرفته باشد. مطالعات نشان می‌دهد با کمک روش‌ها و ابزارهایی که برای پرورش خلاقیت وجود دارد، حتی یک فرد 50 ساله می‌تواند تکنیک‌هایی بیاموزد که توانایی ایده‌‌پردازی و اعمال خلاقیت در سطح خانواده تا یک بنگاه تولیدی را داشته باشد.

میزان ارتباط خلاقیت با هوش

میزان ارتباط میان خلاقیت و هوش مقوله‌ای است که همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و پژوهشگران هنوز در این ارتباط نتوانسته اند به نتیجه قطعی و شفافی برسند. نتایج به دست آمده از برخی تحقیقات، وجود ارتباط میان خلاقیت و هوش را تأیید و برخی دیگر رد می‌کنند. به همین دلیل مهندس کریمی نیز مانند بسیاری از متخصصان این حوزه مشتاق انجام بررسی‌ها و
مطالعات بیشتر است.

این کارشناس تکنیک‌های خلاقیت با اشاره به نتایج تحقیقات انجام گرفته در سال 1389/ 2010 می‌گوید: مشخص شده افراد باهوش به دلیل سرعت پردازش بالا، رفتارها و عملکرد خلاقانه بیشتری دارند؛ اما این به آن معنا نیست که افراد باهوش حتما خلاق یا خلاق‌ها حتما باهوش هستند. حتی افرادی که از هوش بالایی بهره‌مند نیستند، امکان استفاده از تکنیک‌های ایده‌پردازی و خلاقیت را دارند، اما با توجه به کندتر بودن سرعت حرکت، این افراد دیرتر به هدف می‌رسند. هر چند این موضوع گویای به هدف نرسیدن نیست.

کشف اصول خلاقیت

کنجکاوی دانشمند روسی به نام گنریچ آلتشولر در سال 1325/ 1946 برای شناخت ویژگی‌های مشترک ابداعات و اختراعات دانشمندان باعث شد دانشی میان‌رشته‌ای به نام خلاقیت‌شناسی تریز (TRIZical Creanovatology) متولد شود که از آن با نام‌های مختلفی همچون نوآوری نظام یافته، فناوری خلاقیت و نوآوری، خلاقیت اختراعی، الگوریتم اختراع، روش‌شناسی حل مسأله‌های ابداعی، روش‌شناسی حل ابتکاری و ابداعانه مسأله، روش‌شناسی اختراع، مهندسی خلاقیت و نوآوری، خلاقیت‌شناسی اختراع، خلاقیت‌شناسی فناوری وروش‌شناسی خلاقیت نام برده شود.

مهندس کریمی درباره نتایج تحقیقات این دانشمند روسی می‌گوید: مطالعات آلتشولر نشان داد مخترعان با آن که از عملکرد یکدیگر خبر نداشتند، اما از برخی قواعد مشابه استفاده می‌کردند. حاصل این بررسی باعث تولد تئوری حل مسائل ابداعی شد که به آن تئوری نظام یافته نیز می‌گویند. این روش می‌گوید، چگونه می‌توان مثل یک مخترع مساله ساخت و در مواجهه با هر مساله چگونه روش حل مساله را جست وجو کرد و نتیجه نوآورانه به دست آورد.

وی ادامه می‌دهد: اصول معکوس کردن، یکپارچگی و قاعده کیفیت موضعی از جمله اصول مشترکی است که درهمه اختراعات دیده می‌شود. البته ابزارهای دیگری نیز وجود دارد که بنگاه‌های پیشتاز و نوآور دنیا همچون هیوندا، جنرال الکتریک و فیلیپس از آن استفاده می‌کنند. شرکت‌های بزرگ و موفق در پشت صحنه فعالیت‌های خود، از ابزار و روش‌های علمی مختلفی استفاده می‌کنند که تریز یکی از آنهاست.

اصولی از تریز برای همه مردم

این کارشناس تکنیک‌های خلاقیت در پاسخ به این پرسش که اگر بخواهیم همه مردم با استفاده از تریز خلاقیت خود را تقویت کنند، چه پیشنهادی دارید، گفت: همیشه چیزی به نام کارکرد وجود دارد و لازم است هر کدام از ما قبل از انجام هر کاری از خودمان بپرسیم در ارتباط با این موضوع، آن کاری که باید انجام شود چیست؟ چه حاصلی دارد؟ آیا نتیجه به دست آمده باعث رضایت من می‌شود؟

وی ادامه می‌دهد: یک فرد خلاق در مواجهه با مسائل باید از خود بپرسد آیا این مساله، مساله خوبی است که می‌خواهم در زندگی برای آن وقت بگذارم یا حلش کنم و اساسا آن را چطور می‌توانم حل کنم. افراد متناسب با شرایط فردی و حرفه‌ای خود می‌توانند از تریز اصولی را یاد بگیرند که باعث رشد و شکوفایی کارشان شود. به عنوان مثال، معلمی که در آموزش از تریز استفاده می‌کند، از طریق به‌کارگیری شیوه جذاب معماسازی یا فرآیند کشف کردن به جای حفظ کردن، به دانش‌آموزانش کمک می‌کند به افرادی خلاق و خوشفکر تبدیل شوند.

تریز، حلقه گمشده‌ شرکت‌های دانش بنیان

این روزها افراد مختلفی هستند که به واسطه آموختن و به‌کارگیری تکنیک‌های خلاقیت موفق شده‌اند نه‌تنها زندگی شخصی رضایت‌بخش‌تری داشته باشند، بلکه در کسب و کار خود نیز بسیار موفق عمل کنند.

مهندس محمدحسین فراهانی، کارشناسی است که بیش از 20 سال است در حوزه تجهیزات پزشکی فعالیت می‌کند و مدیر فنی شرکت دانش‌بنیان پرتونگار پرشیاست که کارشناسان آن از شش سال پیش بومی‌سازی تجهیزات پزشکی را آغاز کرده و در این مسیر با استفاده از اصول تریز موفق شده‌اند طرح‌های خود را در بازه زمانی کوتاه‌مدت به پایان برسانند.

وی درباره تاثیر استفاده از تکنیک‌های تریز در عملکرد موفق و سرعت عمل فعالیت‌های این شرکت به جام‌جم می‌گوید: ساخت تجهیزات پزشکی هسته‌ای به دلیل نوع فناوری آن به لحاظ هزینه و نیروی انسانی گران تمام می‌شود. به همین دلیل بیشتر شرکت‌ها در این زمینه وارد نمی‌شوند، اما شرکت ما با استفاده از تکنیک‌های تریز موفق شد در این مسیر با موفقیت گام بردارد؛ چون مساله خودمان را از حالت ابداعی به مساله تکراری تبدیل کردیم.

این مهندس پزشکی ادامه می‌دهد: معمولا راه‌‌حل‌های زیادی بابت مساله ابداعی مطرح می‌شود. درعین حال شما فرصتی برای آزمون و خطا ندارید. ما با استفاده از الگوریتم‌های خلاقیت تریز، تعداد راه‌حل‌ها را بشدت کاهش دادیم. این مسأله باعث شد کاری که می‌توانست چهار سال طول بکشد در مدت یک سال به پایان برسد و باعث صرفه جویی قابل توجهی در زمان و هزینه‌های شرکت شود.

مهندس فراهانی تأکید می‌کند: تریز یکی از ابزارهای بسیار خوبی است که در تبدیل دانش به مهارت و فناوری کمک می‌کند و باعث پرشدن خلأ بین دانش و فناوری می‌شود. در حال حاضر دانش زیادی در کشورمان وجود دارد، اما درصد بسیار ناچیزی از آن به محصول تبدیل می‌شود. به همین دلیل ارتباط میان دانش و فناوری در کشور ما ضعیف است و تریز می‌تواند از روش‌های پرکننده این خلأ باشد.

سهیلا فلاحی - دانش