یلدای ایرانی؛ یلدای فرنگی

آذربایجانی‌ها در میان هدایای خود حتما هندوانه‌ای تزئین شده با شال قرمزی به دورش می‌گذارند، در حالی که مردمان خطه شمال رسم دارند که یک ماهی سفید بزرگ با تزئین سبزیجات را در بین هدایا بفرستند. چرا که معتقدند باعث خیر و برکت و فراوانی روزی زوج جدید و همچنین سلامت و باروری نوعروس می‌گردد. قزوینی‌ها به این هدیه «خنچه چله» می‌گویند و آن را از سوی داماد به‌عنوان هدیه زمستانی برای عروس می‌فرستند. قزوینی‌ها در خنچه شب چله عروس، پارچه، جواهر، کله قند و هفت نوع میوه می‌فرستند.

شب چراغانی خراسانی‌ها

جالب است بدانید که در خراسان از گذشته‌های دور تاکنون هرگز به این جشن شب یلدا گفته نمی‌شود، بلکه خراسانی‌ها همواره این جشن را به نام‌های «شبچله» یا «چله‌نشینی» می‌خوانند. مهم‌ترین مراسم خراسانی‌ها در شبچله، «شب چراغ» یا «شب چراغانی» است. علت این نامگذاری را به دست گرفتن چراغی هنگام رفتن به خانه اقوام و آشنایان می‌دانند که به سبب تردد زیاد مردم در طول شب یلدا، به شب‌چراغ معروف شده است.

فال سوزن همدانی‌ها

همدانی‌ها در شب یلدا فال متفاوتی به نام «فال سوزن» می‌گیرند. به این ترتیب که همه دور تا دور اتاق می‌نشینند و پیرزنی به طور پیاپی شعر می‌خواند. در کنار پیرزن، دختربچه‌ای پارچه‌ای قیچی نخورده و آب نخورده به دست می‌گیرد و با هر بار شعرخوانی به آن سوزنی می‌زند. مهمانان بر اساس ترتیب نشستن هر شعر را فال خود می‌گیرند و تعبیر می‌کنند.

طبق خوراکی برای نوعروسان

در گیلان رسم است که در شب یلدا خوراکی به نام «آوکونوس» را در کنار دیگر خوراکی‌های این شب بگذارند. مراحل تهیه آوکونوس از اوایل فصل پاییز در خانه هر گیلانی آغاز می‌شود. به این ترتیب که ازگیل خام را در خمره‌ای ریخته، رویش را پر از آب کرده و کمی نمک نیز به آن می‌افزایند. سپس در خمره را محکم بسته و آن را در داخل اتاقی گرم قرار می‌دهند. ازگیل‌های سفت و خام تا شب یلدا پخته، آبدار و خوشمزه می‌شوند. گیلانی‌ها معمولا آوکونوس را با گلپر و نمک می‌خورند. خانواده‌هایی که در همان سال پسرشان را داماد یا نامزد کرده‌اند، در طبقی که برای خانواده نوعروس می‌فرستند، آوکونوس را نیز می‌گذارند.

شب انتظار قارون

کرمانی‌ها در شب یلدا علاوه بر مراسمی که در دیگر نقاط ایران برگزار می‌شود، رسم جالب و متفاوتی دارند. کرمانی‌ها در طول شب یلدا تا سحرگاه به انتظار قارون افسانه‌ای می‌نشینند. قارون در افسانه‌ها پیرمرد متمولی است که ثروتش قابل شمارش نیست. در افسانه‌های محلی کرمان این‌گونه گفته شده که قارون در شب یلدا در لباس مبدل هیزم‌شکن به خانواده‌های فقیر سر زده و به آنها تکه‌های چوب هدیه می‌دهد. در این افسانه‌ها تکه‌های چوب با طلوع خورشید به طلا تبدیل شده و سبب ثروت و برکت خانواده‌های فقیر می‌شود.

یلدای فرنگی

سنت شب یلدا در بسیاری از فرهنگ ملل دیگر هم دیده می‌شود. در دیگر نقاط جهان نیز جشن‌ها و آیین‌هایی به مناسبت آغاز فصل زمستان برگزار می‌شود. در اینجا اشاره‌ای داریم به برخی از آنها.

چاموس یا چاتارماس نام جشن آغازین زمستان است که متعلق به قبیله‌ای کوچک به نام «کالاش» است که در پاکستان نزدیک به مرز افغانستان زندگی می‌کنند. مراسم فرهنگی چاموس توسط بچه‌ها برگزار می‌شود که شامل خوردن میوه‌های خشک، پریدن از روی آتش و رقصیدن می‌شود.

پولو ولادوره جشنی است که در ماه دسامبر توسط قبیله‌ای مکزیکی تبار در گواتمالا برگزار می‌شود. در این آیین که التماسی به خداوند برای بازگرداندن خورشید است، مردان از میله‌ای 30 متری بالا رفته و به کمک طناب تاب می‌خورند، زمانی که آخرین نفر شروع به تاب خوردن کرد، فلوت نواخته می‌شود و این مردان چرخان به رقص درمی‌آیند و آیین پولو ولادوره را برگزار می‌کنند.

استون‌هنج نام رویدادی است که در معبدی به همین نام در جنوب غربی انگلستان برگزار می‌شود. در این رویداد مومنان در نخستین روز زمستان از تقویم خورشیدی گرد هم می‌آیند تا نخستین طلوع خورشید زمستانی را از فراز سنگ‌های استون‌هنج نظاره‌گر باشند.

اینتی‌رایمی جشن انقلاب زمستانی است که توسط اینکاها برگزار می‌شود و به جشنواره خورشید مشهور است. این جشنواره که 9 روز به طول می‌انجامد با مراسم بومی و آداب و رسومی خاص برگزار می‌شود و به نوعی جشن آغاز سال نو در رشته کوه‌های آند به حساب می‌آید. اینتی‌رایمی در قرن 16 میلادی توسط کشیش‌های کاتولیک استعمارگر ممنوع اعلام شد، اما در دهه 1940 میلادی دوباره از سر گرفته شد و امروزه یکی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه است.

سویال جشنی است متعلق به یکی از اقوام آمریکای لاتین به نام «هوپی‌ها». این جشن که مطابق با آغاز فصل زمستان در تقویم خورشیدی برگزار می‌شود در اتاق‌های بزرگ زیرزمینی به نام کیواس روی می‌دهد. شرکت‌کنندگان با پوشیدن لباس‌هایی عجیب و غریب متعلق به دوران باستان این قبیله مراسم خاصی را برگزار می‌کنند، خانه‌هایشان را تمیز و عاری از هر نوع شیء غیرضروری می‌کنند و معتقدند ارواح درگذشتگان با این کار به کیواس می‌آیند و برایشان برکت و رحمت می‌آورند. از مهم‌ترین بخش‌های این جشن نقالی داستان‌های کهن برای کودکان است.