سینمای مستند و هزار و یک مشکل

ویترین یکساله فیلم مستند ایران

مهدی اسدی، از کارگردان‌های فعال عرصه مستند که در این دوره جشنواره سینماحقیقت با فیلم تحسین شده «جمعه قالی» حضور داشت و حتی در سه بخش بهترین فیلم کوتاه مستند، تصویربرداری و تدوین هم نامزد دریافت جایزه شد، در گفت‌وگو با جام‌جم، جشنواره سینماحقیقت را ویترین یک سال سینمای مستند ایران می‌داند و می‌گوید: اکثر مستندسازان سینمای ایران تلاش می‌کنند فیلم خود را به این رویداد برسانند، چون طیف نخبه‌ای از تماشاگران و صاحبنظران در این جشنواره حضور دارند. ضمن این‌که تماشای آثار دوستان و همکاران سینمای مستند هم خالی از لطف نیست و همین‌ها باعث شکوفایی و پویایی این جشنواره در ده دوره برگزاری شده است.

این کارگردان مهم‌ترین ضعف جشنواره سینماحقیقت را محدودیت‌های نمایشی فیلم‌ها می‌داند و می‌گوید: پردیس چارسو، باوجود امتیازاتی که دارد، در ظرفیت سالن‌های نمایشی و تعداد صندلی‌ها با محدودیت روبه‌روست و توان پاسخگویی به استقبال حجم بالای مخاطبان را ندارد. اگر می‌شد فکری به حال این قضیه کرد، حس رضایتمندی از جشنواره افزایش پیدا می‌کرد.

اسدی می‌افزاید: بااطمینان می‌گویم تعداد علاقه‌مندان سینمای مستند میان عامه مردم خیلی بیشتر از این جمعیتی است که الان به دیدن آثار مستند می‌آیند. اما فضا و محملی برای جذب آنها ایجاد نشده است. یعنی هم در بخش آگاهی دادن و اطلاع دادن به آنها و در زمینه تبلیغات کم کاری شده و هم سالن‌های نمایشی کافی و مناسبی برای جلب این تماشاگر بالقوه وجود ندارد. اگر این بستر نمایشی ـ چه اکران در سینما و چه توزیع در قالب دی‌وی‌دی و از طریق نمایش و فروش اینترنتی ـ کاراتر شود، شاهد رونق چرخه اقتصادی هم در این زمینه خواهیم بود.

زمان و محل برگزاری مناسب نیست

فتح‌الله امیری، یکی از پرکارترین کارگردان‌های عرصه سینمای مستند که در سال‌های گذشته صاحب عناوین برتر در جشنواره سینماحقیقت شده، در گفت‌وگو با جام‌جم، این رویداد را مهم‌ترین رویداد فیلم‌های مستند ایران می‌داند و می‌گوید: همین که سالی یک‌بار فیلمسازان عرصه مستند می‌توانند آثار خود را در محلی به نمایش بگذارند و این فیلم‌ها موردارزیابی و نقد و داوری قرار می‌گیرد، بسیار مهم و ارزشمند است.

اما شاید مهم‌ترین ضعف جشنواره سینماحقیقت، زمان برگزاری آن باشد. الان این جشنواره فاصله کمی با جشنواره فیلم فجر دارد و به نوعی این نزدیکی زمانی باعث می‌شود اهمیت جشنواره سینماحقیقت، در هیاهوی برگزاری جشنواره فیلم فجر کمتر به چشم بیاید. ضمن این‌که خیلی از همکاران در این زمان فعلی، مشغول ساخت فیلم و رساندن آن به جشنواره فجر می‌شوند و کمتر فرصت می‌کنند فیلم دیگر همکاران خود را در جشنواره سینماحقیقت ببینند. به نظرم بهترین زمان برگزاری جشنواره سینماحقیقت، در نیمه اول سال باشد.

امیری، پردیس چارسو را محل مناسبی برای برگزاری جشنواره سینماحقیقت نمی‌داند و می‌گوید: این پردیس مشمول طرح ترافیک است و چندان برای برگزاری جشنواره مناسب نیست. پیشنهاد من پردیس کوروش است که داخل طرح نیست و سالن‌های نمایش و پارکینگ مناسبی هم دارد. کارگردان فیلم تحسین شده «در جست‌وجوی پلنگ ایرانی» بیان می‌کند: می‌توان احساس کرد که سینمای مستند ایران رشد قابل ملاحظه‌ای نسبت به گذشته داشته است و هر روز مخاطبان بیشتری را جذب می‌کند.

اختصاص یک سالن سینما به فیلم‌های مستند

علیرضا حسینی، از مستندسازان باسابقه کشورمان و عضو هیات مدیره انجمن تهیه‌کنندگان سینمای مستند در گفت‌وگو با جام‌جم، جشنواره امسال سینماحقیقت را فوق العاده توصیف می‌کند و می‌گوید: در دهمین دوره سینماحقیقت، هم فیلم‌های بخش ملی و سینمای ایران فوق‌العاده باکیفیت بودند و هم آثار خارجی که در این رویداد شرکت کردند، ساختار محکم و جذابی داشتند. به لحاظ کمی هم فیلم‌های زیادی متقاضی حضور در جشنواره بودند. فیلم‌های بخش جایزه ویژه شهید آوینی هم کیفیت چشمگیری داشتند. دیگر بخش‌های جشنواره همچون نشست‌ها هم مفید و پربار بود. این روند، انتظارات از سینمای مستند را بسیار بالا می‌برد که البته این امید و آرزو هم وجود دارد که سال‌های بعد هم شاهد ادامه این موفقیت باشیم.

کارگردان فیلم‌های «سرزمین ملکوت» و «تهران شهر 12 دروازه» ادامه می‌دهد: سالن‌های نمایش پردیس چارسو به‌عنوان محل برگزاری جشنواره سینماحقیقت، صندلی‌های کمی دارد و خیلی از تماشاگران به ناچار برخی فیلم‌ها را نشسته روی زمین یا ایستاده می‌دیدند. به نظرم این وضع، نیازمند تمهیداتی است، هرچند مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی بزودی فیلم‌های برگزیده را با اطلاع‌رسانی قبلی به نمایش می‌گذارد.

حسینی، مهم‌ترین مشکل جشنواره سینماحقیقت را بودجه پایین آن می‌داند و می‌گوید: البته کسی در این میان مقصر نیست و شرایط اقتصادی مملکت اقتضا می‌کند که چنین بودجه‌ای برای این رویداد در نظر گرفته شود. با این حال می‌دانم آقای طباطبایی‌نژاد، دبیر جشنواره و مدیر مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و همکاران ایشان، نهایت تلاش خود را برای برگزاری جشنواره‌ای شایسته و باکیفیت انجام دادند.

این سینماگر درباره یکی از مهم‌ترین آسیب‌های فعلی سینمای مستند هم توضیح می‌دهد: سوال مهمی که مطرح می‌شود، این است که چرا بخش خصوصی در سینمای مستند نمی‌تواند مستقل شود و همچنان برخی کارها منتظر بودجه‌های دولتی هستند؟ مهم‌ترین دلیل این است که برخی از بخش‌های صنعتی و تجاری ما از ورود به سرمایه‌گذاری در عرصه مستند نگران هستند، چون بدون تعارف از روشدن دست خود در کم کاری‌ها و قصورها واهمه دارند. برخی بخش‌های دولتی هم بودجه کافی را در زمینه تولید مستند ندارند یا اصلا نیاز فعالیت در این زمینه را احساس نمی‌کنند.

حسینی می‌افزاید: برخی دوستان عرصه مستند بیش از حد در فیلم‌ها روی مسائل و آسیب‌های اجتماعی متمرکز می‌شوند؛ این البته یک ضرورت است و باید به این موارد هم پرداخت، اما انتظار می‌رود فیلمسازان سینمای مستند به حوزه‌های مغفول مانده دیگر مثل عرصه محیط‌زیست، صنعتی و ورزشی و.... ورود کنند و فیلم‌های خوبی در این زمینه‌ها بسازند.

او می‌گوید: مردم علاقه‌مند سینمای مستند هستند. تلویزیون موقعیت خوبی برای تولید و نمایش فیلم‌های مستند دارد و واجد نقش مهمی در علاقمندی مردم به سینمای مستند است. پیشنهاد می‌کنم یک سالن سینمای مجزایی به اکران فیلم‌های مستند در طول سال اختصاص داده شود تا شاهد ادامه این روند استقبال باشیم.

چهره‌ها در سینماحقیقت

فیلم‌های مستند جذابیت‌هایی دارد که گاهی چهره‌های سرشناس عرصه سینمای داستانی را هم به خود جذب می‌کند و باعث می‌شود برخی از بازیگران و کارگردان‌های شناخته شده به شیوه‌های مختلف، حضور در این عرصه را تجربه کنند. این تجربه اتفاقا باعث توجه بیشتر عامه مردم و علاقه‌مندان این چهره‌ها به حوزه سینمای مستند هم خواهد بود. دهمین دوره جشنواره سینماحقیقت هم از این حضورها کم نداشت و یکی از دلایل استقبال از برخی فیلم‌ها هم همین بود.

مهتاب کرامتی، بازیگر سینمای ایران و فیلم‌هایی چون «عصر یخبندان» و «مزارشریف» به عنوان تهیه‌کننده با فیلمی به نام «صفر تا سکو» را در این رویداد داشت؛ اثری به کارگردانی سحر مصیبی که زندگی خواهران منصوریان از روستای سمیرم را روایت می‌کند که زندگی خود را از صفر تا سکوی قهرمانی ووشو پیش می‌برند.

پگاه آهنگرانی، بازیگر فیلم‌هایی چون «دختری با کفش‌های کتانی» و «دربند»، به عنوان کارگردان با فیلمی به نام «مردان ارباب جمشید» در جشنواره حاضر بود. فیلمی که البته با همکاری درنا مدنی آن را ساخت و موضوع آن هم سیاهی لشکرهای سینماست.

مهدی احمدی که او را در فیلم‌هایی چون «عروس آتش» و «شب‌های روشن» دیده‌ایم، در این دوره به عنوان راوی در فیلمی مستند به نام «سفر سهراب» ساخته امید عبداللهی حضور داشت. این مستند به زندگی و آثار یکی از متفاوت‌ترین فیلمسازهای تاریخ سینمای ایران، زنده یاد سهراب شهیدثالث می‌پردازد. کسی که با آثاری چون «طبیعت بیجان» و «یک اتفاق ساده» شناخته می‌شود.

علی رستگار

سینما