مصرف‌گرایی نوین در خانواده‌ها

سر زدن به کلیشه‌های پایدار

همه ما بارها و بارها راهی مراسم‌های عروسی، مهمانی و حتی عزا شده‌ایم یا خودمان همراه با خانواده به رستوران رفته‌ایم یا اصلا مهمانی گرفته‌ایم و برای چند نفر از دوستان و آشنایان در خانه‌مان غذا پخته و تدارک دیده‌ایم. چقدر از غذاها اضافه مانده است؟ چند نفر گفته‌اند اسراف است؟! حیف است؟ ایرانی‌ها با مصرف سالانه حدود 350 قلم دارو رتبه دوازدهم مصرف خودسرانه دارو را به خود اختصاص داده‌اند. ریشه این مصرف به همان فرهنگ اسراف برنمی‌گردد؟ آیا مثل نقل و نبات در هر خانه‌ای دارو پیدا نمی‌شود؟ اصلا برای خیلی از خانواده‌ها اگر یک نایلون قرص و شربت در خانه وجود نداشته باشد، روزشان روز نمی‌شود و به نظرشان اصلا انگار یک چیزی کم است.

اسراف و تغییرات در سبک زندگی

دکتر محمدحسین توانا پژوهشگر و متخصص مهارت‌های زندگی معتقد است امروزه با تغییر در سبک زندگی شاهد نوعی دیگر از اسراف در خانواده‌ها هستیم که فقط صرفا با نیازهای اولیه زندگی مانند غذا و... در ارتباط نیست، او با اشاره به استفاده گسترده خانواده‌ها از فناوری توضیح می‌دهد: امروزه در خانواده‌ها می‌بینیم در هر خانه‌ای چند مدل گوشی تلفن همراه، تبلت و... بلااستفاده وجود دارد، بسیاری از خانواده‌ها بخصوص در کلانشهرها و در طبقات اجتماعی متوسط رو به بالا در یک خانه چند گیرنده و دستگاه تلویزیون دارند، کنسول‌های متعدد بازی و حتی یخچال و فریزرهای مدرن که باعث شده خانواده‌ها بشدت مصرف‌گرا بار بیایند، خرید چند سی‌دی بازی و دور انداختن آنها پس از یک‌بار مصرف و... هم نمونه‌های دیگری از اسراف در خانواده‌های امروزی است. به‌تازگی در خبرها داشتیم که ایران دومین کشور واردکننده پیانو است. سازی غربی که نسبتی با فرهنگ ما ندارد و از طرفی بسیاری از خانواده‌ها صرفا بدون شناخت از جایگاه و اهمیت موسیقایی به‌عنوان کالایی تجملی و دکوری آن را خریداری می‌کنند.

مصرف‌گرایی نوین

سیداکبر سیدی‌نیا، دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و پژوهشگر اقتصاد هم تعبیر مصرف‌گرایی نوین را مطرح می‌کند و می‌گوید: تاسیس فروشگاه‌های بزرگ، ظهور مدگرایی، تبلیغات گسترده رسانه‌ها، حراج‌های پی‌درپی و از همه مهم‌تر تبدیل خرید و مصرف بهنجار و ارزش از مهم‌ترین دلایل بروز مصرف‌گرایی نوین محسوب می‌شود.

به اعتقاد او در مصرف‌گرایی نوین، مردم بدون داشتن نیاز واقعی به دلایلی مانند رفتار متظاهرانه به خرید و مصرف می‌پردازند. سیدی‌نیا همچنین درباره پیامدهای گسترش فرهنگ مصرف و اسراف در جامعه می‌گوید: نمایش ثروت، نیازآفرینی کاذب، شکاف طبقاتی، گسترش حس محرومیت در افراد جامعه، کشیده شدن مردم به کسب درآمد از راه‌های نابهنجار، غیرقانونی، مدگرایی و برندگرایی از آفت‌های اصلی حرکت در مسیر اسراف و مصرف‌گرایی است.

ریشه‌های اسراف

1 ـ‌ خودنمایی: بسیاری افراد و بویژه در میان جوانان، کم نیستند افرادی که امروزه با اسراف و ولخرجی و ریخت و پاش‌های نامعقول در جست‌وجوی یافتن شخصیتی کاذب برای خود هستند.

2 ـ‌ تربیت خانوادگی: کودکی که در خانواده‌ای پرورش یافته که برای مصرف خود الگوی صحیحی نداشته و گرفتار اسراف و ولخرجی و زیاده‌‌روی در مصرف بوده‌اند، خواه‌ناخواه این روش را مانند دیگر رفتار خود از والدین به ارث می‌برد و در رفتار و کردار و خانواده آینده و محیط اطرافش اعمال می‌کند.

3 ـ وسواس: وسواس به عنوان بیماری روانی، یکی از ریشه‌های اسراف است که می‌تواند در بسیاری از مراحل زندگی نمود پیدا کند. مثل جوانی که برای خرید لباس، کفش، ساعت و عینک خود دچار وسواس می‌شود و درنتیجه انواعی از آنها را تهیه می‌کند یا خانمی که برای پذیرایی از مهمانانش، چند نوع غذا تدارک می‌بیند و برای تهیه وسایل زندگی، چیدمان منزل یا خرید لوازم آرایش خود دچار وسواس می‌شود.

4 ـ غربزدگی بی‌ریشه: نشستن پای سریال‌ها و فیلم‌های خارجی و غربی برخی خانواده‌ها و جوانان را درگیر خود کرده است، دشمنان فرهنگ ایرانی و اسلامی ما تلاش می‌کنند با ترویج فرهنگ
بی‌بند و باری و گسترش ولخرجی و اسراف در میان بخصوص جوانان بازار گسترده‌ای برای فروش کالاهای مصرفی خود فراهم کنند، آمار و ارقام فروش لوازم آرایشی و بهداشتی، وسایل مرتبط با اینترنت و بازی و... تاییدکننده این مساله است.

5 ـ ثروت بادآورده: شاید بتوان ادعا کرد اولین نمود ثروت بادآورده اسراف باشد، تمام کسانی که بدون تلاش و کوشش و از مسیر نامشخص ثروتی آنچنانی به دست می‌آورند در رفتار خود یا فرزندانشان این ریخت و پاش‌های بی‌مورد را می‌بینیم.

6 ـ ناآگاهی از فرهنگ خودی: فقدان مطالعه و آشنایی نداشتن با آموزه‌های اسلامی ـ ایرانی و توصیه‌هایی که بزرگان در ارتباط با پرهیز از اسراف داشته‌اند از مهم‌ترین دلایل گسترش فرهنگ مصرف‌گرایی و اسراف است، در این زمینه خلأ تولیدات رسانه‌ای و به‌روز هم که با جوانان ارتباط برقرار کند آشکارا دیده می‌شود، حتی بسیاری از فیلم‌هایی که در سینما تولید می‌شود با دکور و طراحی خاص صحنه و نشان دادن وجوه مثبت از تجمل‌گرایی جوانان را به این سمت هدایت می‌کند.

بامداد محمدی