جای پای وهابیت در نسل‌کشی شیعیان نیجریه

روز دوشنبه گذشته نیروهای امنیتی نیجریه به راهپیمایی شیعیان در شهر شیعه‌نشین کانو حمله کردند که نزدیک به صد نفر شهید و تعدادی دیگر مجروح شدند. این فاجعه به دلیل سکوت رسانه‌های بین‌المللی و انحصاری بودن خبر در سطح جهان بازتاب لازم را پیدا نکرد و در حاشیه خبرها قرار گرفت. این برای دومین بار است که ارتش نیجریه با حمله به تجمع شیعیان کشتار خونین و وحشیانه‌ای را به راه می‌اندازد، بی‌آن‌که از سوی محافل داخلی یا خارجی مورد بازخواست قرار گیرد. دولت نیجریه که ارتباط نزدیکی با آل‌سعود دارد، از قدرت یافتن شیعیان در این کشور هراس دارد، لذا با قتل و کشتار قصد دارد جلوی رشد و حرکت آنان را گرفته یا آنها را مجبور به ترک این کشور کند.

جنبش اسلامی نیجریه روز سه‌شنبه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد نزدیک به یکصد نیروی مسلح پلیس دوشنبه 14 نوامبر به راهپیمایان اربعین در حومه شهر «کانو» تیراندازی کردند که در پی آن نزدیک به صد نفر از اعضای جنبش اسلامی از جمله زنان و کودکان بیگناه کشته شدند. به گفته این منبع، پلیس هنوز تعداد دقیق افرادی را که توسط گلوله‌ها کشته یا زخمی شده‌اند، اعلام نکرده و حدس زده می‌شود اکثر اجساد توسط پلیس به مکان دیگری (احتمالا برای دفن دسته‌جمعی اجساد) منتقل شده باشند.

قتل عام شیعیان

سال گذشته نیز شیعیان نیجریه در روز 21 آذر یک راهپیمایی در محدوده حسینیه بقیه‌الله در شهر زاریا برگزار کردند که بهانه‌جویی برخی از نظامیان موجب فاجعه کشتار بی‌سابقه شیعیان شد. در جریان حمله نیروهای تا دندان مسلح ارتش به شیعیان، چند عضو ارشد جنبش اسلامی نیجریه از جمله شیخ محمد توری، دکتر مصطفی سعید، ابراهیم عثمان و جمی گلیما به شهادت رسیدند. به گزارش آسوشیتدپرس به دلیل تعداد بالای کشته‌شدگان ـ که برخی منابع آنها را قریب به یکهزار نفر دانستند ـ این فاجعه به «قتل‌عام مسلمانان» در شهر زاریا معروف شد، هرچند منابع ارتش گفتند شیعیان قصد ترور رهبران ارتش را داشته‌اند، اما رسانه‌های خارجی این دعاوی را رد کرده و گفتند علت اصلی این حادثه، برگزاری مراسم سالانه اربعین توسط مسلمانان نیجریه در زاریا و شهرهای مختلف این کشور بوده است. در این حملات بود که شیخ ابراهیم زکزاکی، رهبر شیعیان نیجریه بازداشت شد و تاکنون اطلاعی از سرنوشت او به خانواده یا دوستانش داده نشده است.

ابراهیم یعقوب زکزاکی، رهبر جنبش اسلامی نیجریه و روحانی شیعیان این کشور در سال 1953 چشم به جهان گشود. وی دانش‌آموخته رشته اقتصاد است و چند بار در دهه 80 و 90 میلادی به زندان افتاد. او از بدو ورود به دانشگاه فعالیت سیاسی را آغاز کرد. سال 1979 زمانی که تحصیلات شیخ زکزاکی در دانشگاه به پایان نرسیده بود، انقلاب اسلامی در ایران به پیروزی رسید و او که بشدت تحت تاثیر افکار و اندیشه‌های امام خمینی(ره) قرار گرفته بود، عزم ایران کرد و سال‌هایی را در حوزه علمیه قم مشغول به تحصیل شد.

نقش عربستان

نیجریه کشوری با حدود 170 میلیون نفر جمعیت است که گفته می‌شود 40 درصد آن را مسیحیان و 50 ‌درصد را مسلمانان تشکیل می‌دهند. در این بین حدود ده میلیون نفر از مسلمانان این کشور دلبستگی به اهل بیت داشته و مذهب شیعه را برای خود برگزیده‌اند. اکثر شیعیان تحت تاثیر فعالیت‌های شیخ زکزاکی از مذهب مالکی به شیعه اثنی‌عشری تغییر مذهب داده‌اند. شیعیان نیجریه در شهرهای لاگوس، زاریا و کانو سکونت دارند و کانون اصلی فعالیت آنها حسینیه بقیه‌الله شهر زاریاست.

همچنین این کشور یکی از کشورهای نفت‌خیز نیز به شمار می‌رود و به همین دودلیل یعنی گسترش اسلام و مساله نفت، عربستان سعودی تلاش می‌کند در آن نفوذ فراوانی داشته باشد و مقامات سعودی هرگونه پیشرفت شیعیان را در این کشور خطری دوجانبه برای خود تلقی کرده و بارها در تماس با مقامات نیجریه آنها را تحریک کرده‌اند تا شیعیان را تحت فشار قرار دهند. همچنین عربستان سعودی از طریق روحانیون اهل سنت در نیجریه تلاش می‌کند اختلافات فرقه‌ای و مذهبی را در این کشور دامن زده و به این وسیله شیعیان را خطری برای کل جامعه مسلمانان این کشور معرفی کند. در جولای 2007 میلادی به دنبال قتل مشکوک یک روحانی سنی در سوکوتو، حملات زیادی به شیعیان شد و بسیاری از خانه‌ها از جمله مرکز شیعه تخریب شد. ازطرف دیگر گروه تروریستی بوکوحرام که با داعش متحد و هم‌پیمان است، شیعیان را خطری بالقوه برای خود دانسته و چند بار به محافل آنان یورش برده یا روحانیون شیعه را در این کشور ترور می‌کند. شیعیان نیجریه از سه جبهه ارتش، وهابیت وابسته به عربستان سعودی و تروریست‌های بوکوحرام در معرض تهدید قرار دارند.

کشتار شیعیان نیجریه برای ممانعت از گسترش تشیع است

برای بررسی ریشه اختلافات دولت نیجریه و شیعیان این کشور و همچنین علل و عوامل تحریک بیشتر این خشونت‌ها با دکتر محمدحسن قدیری‌ابیانه، جریان‌شناس و کارشناس بین‌الملل گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌آید:

ریشه اختلافات و تنش‌ها میان دولت نیجریه و شیعیان آن به کجا باز می‌گردد و چرا این روند طی چند ماه گذشته شدت بیشتری به خود گرفته است؟

ریشه جنایات ارتش و دولت نیجریه علیه شیعیان به تحریک‌هایی باز می‌گردد که آل سعود انجام می‌دهد و از مقامات این کشور می‌خواهد چنین جریان‌هایی را سرکوب کرده و این جنایات را رقم بزنند. ما شاهد چنین جنایاتی حتی در مصر و در زمان مرسی هم بودیم که باز هم وهابی‌ها پشت پرده آن قرار داشتند. به‌طور کلی در سرکوب و کشتار شیعیان در دیگر مناطق نیز می‌توان رد پای مشخصی از عربستان را مشاهده کرد. قتل همراهان شیخ زکراکی و مجروح و دستگیر کردن او و کشتارهای اخیر هم در نیجریه در همین راستا تعریف می‌شود.

با توجه به سرکوب‌ شیعیان در نیجریه، این اقلیت چندان حزب قدرتمندی به حساب نمی‌آید که بتواند بر دولت فشار وارد کند. اما چرا مقامات نیجریه از شیعیان تا این اندازه احساس خطر می‌کنند؟

معتقد نیستم که دولت نیجریه از آنها احساس خطر می‌کند بلکه این اقدامات بیشتر به دلیل اطاعت و همسویی با مواضع عربستان است، زیرا قطعا شیعیان در هر کجا باشند به‌دنبال فعالیت‌های تروریستی نیستند. در این میان گسترش شدید تشیع در نیجریه نگرانی برخی را برانگیخته و تصور می‌کنند با کشتار آنها می‌توانند مانع از گرایش به سمت شیعیان شوند. البته رقم خوردن این نوع جنایت‌ها و مظلوم واقع شدن‌ شیعیان خودش موجب گسترش تشیع در نیجریه خواهد شد.

معمولا در جریان چنین سرکوب‌های داخلی از پلیس و نیروهای امنیتی استفاده می‌شود. چرا در جریان سرکوب شیعیان در نیجریه از ارتش و آن هم با چنین شدتی استفاده می‌شود؟

اصولا در خیلی از کشورهای آفریقایی جان انسان‌ها ارزشی ندارد و به راحتی دست به کشتار می‌زنند؛ آن هم نه فقط علیه شیعیان بلکه علیه هر مخالفی. این روند را در بین قبایل مختلف آفریقایی نیز شاهد هستیم. از سوی دیگر این نوع سرکوبگری‌ها و جنایات یکی از راه‌های ماندن در حکومت است. در این میان فقط شیعیان هستند که دست به چنین اقداماتی نمی‌زنند و براساس آموزه‌های اسلام و تشیع برای جان انسان ارزش قائل هستند. یکی از کارهایی که شیخ زکراکی به طرفداران خود توصیه می‌کرد اهدای خون به دیگر شهروندان بدون دریافت پول یا هزینه‌ای بود. در فضایی که ارزشی برای جان انسان‌ها قائل نیستند، چنین اقداماتی بی‌شک می‌تواند زمینه‌ساز علاقه بیشتر مردم عادی به تشیع شود. در نتیجه سعی می‌کنند با سرکوب و کشتار، مانع از بلند‌تر شدن صدای شیعیان شوند.