قرار کفالت در دادسرا

یکی از قرارهای متوسط و البته رایج در بین قرارهای تامین کیفری، قرار «أخذ کفیل با تعیین وجه‌الکفاله» است. در واقع، قاضی با توجه به اوضاع و احوال متهم و برای جلوگیری از حبس بی‌مورد وی، می‌تواند با صدور قرار کفالت، زمینه را برای آزادی متهم تا پایان تحقیقات و برگزاری جلسات دادرسی فراهم کند، اما چه کسی می‌تواند از متهم کفالت کند و وظایف کفیل چیست؟

کفالت چیست؟

کفالت بیشتر از آن‌که یک موضوع مرتبط با امور کیفری و جزایی باشد، یک عقد مدنی و قرارداد خصوصی محسوب می‌شود. بر اساس تعریف قانون مدنی، «کفالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین در مقابل طرف دیگر، احضار شخص ثالثی را تعهد می‌کند.» همین تعریف در امور جزایی و کیفری هم وجود دارد و وقتی متهمی به دادسرا احضار می‌شود و قاضی برای وی قرار کفالت صادر می‌کند، یک نفر به عنوان کفیل باید نزد قاضی تعهد بدهد که هر زمان دادگاه متهم را احضار کند، متهم را نزد دادگاه حاضر کند. البته قانون علاوه بر تعهد کفیل، مبلغی را هم به عنوان تضمین تعیین می‌کند تا اگر کفیل به تعهد خودش عمل نکرد و شخص را حاضر نکرد، آن مبلغ را به عنوان خسارت و غرامت پرداخت کند.

تعیین وجه الکفاله در قرار کفالت

یکی از موارد مهمی که بازپرس و قاضی دادسرا باید به آن توجه کنند، میزان ضرر و زیان ناشی از جرم و خسارت وارده به اشخاص متضرر از جرم است؛ بر اساس این‌که، وقوع جرم چه خسارتی به حقوق عمومی یا حقوق خصوصی وارد کرده است، وجه‌الکفاله یا میزان وثیقه‌ای که کفیل متهم یا خود متهم باید بسپارند، تعیین می‌شود.

بر همین اساس است که ماده 219 قانون آیین دادرسی کیفری می‌گوید که مبلغ وجه التزام، وجه‏الکفاله و وثیقه نباید در هر حال از خسارت وارد شده به بزه‏دیده کمتر باشد به عنوان مثال، در یک ضرب و جرح عمدی یا غیرعمدی که مجازات آن، پرداخت دیه‌ای به مبلغ 50 میلیون تومان است، بازپرس به نسبت این میزان دیه، به تعیین وجه‌الکفاله اقدام می‌کند. البته در مواردی که دیه یا خسارت زیان‌دیده از طریق بیمه قابل جبران است، بازپرس با لحاظ مبلغ قابل پرداخت از سوی بیمه، قرار تامین متناسب صادر می‌کند.

چه کسانی می‌توانند از متهم کفالت کنند؟

نکته بعدی پس از تعیین میزان وجه‌الکفاله، این است که شخص معتبری باید از متهم کفالت کند و تعهد کند در صورتی که متهم در موعد مقرر در دادسرا یا دادگاه حاضر نشد، وی را حاضر کند و اگر به هر دلیل متهم را حاضر نکند، مبلغ وجه الکفاله را می‌پردازد.

بنابراین کفالت شخصی پذیرفته می‌شود که با توجه به شخصیت و موقعیت شغلی وی، ملائت یا توانایی مالی او برای بازپرس محل تردید نباشد، یعنی بازپرس به این نتیجه برسد که کفیل در زمان مورد نیاز، می‌تواند متهم را به دادسرا یا دادگاه معرفی کند یا در صورت عدم توانایی در معرفی وی در زمان مقرر، بتواند از عهده خسارات وارده برآید.

البته بازپرس اگر ملائت یا توانایی کفیل را تائید نکند، می‌تواند کفیل معرفی شده را رد کند، در این صورت، موضوع فوری به متهم اطلاع داده می‌شود تا شخص دیگری را به عنوان کفیل حاضر کند. البته ذکر این نکته ضروری است که نسبت به تصمیم بازپرس در رد کفیل می‌توان به دادستان اعتراض کرد و دادستان باید فوری و ظرف همان روز، تصمیم خود در قبول یا رد کفیل معرفی شده از سوی متهم را اعلام کند.

نحوه تقاضای صدور قرار کفالت

پس از این‌که کفیل معرفی شده از سوی متهم، مورد پذیرش بازپرس قرار گرفت، بازپرس باید «قرار قبولی کفالت» را صادر کند. مطابق ماده 224 قانون آیین دادرسی کیفری، بازپرس مکلف است ضمن صدور قرار قبولی کفالت، به کفیل تفهیم کند که در صورت احضار متهم و عدم حضور او بدون عذر موجه و عدم معرفی وی از ناحیه کفیل، وجه‏‌‌الکفاله تعیین شده وصول و به نفع دولت ضبط می‌شود.

متهم خودش مکلف است در زمان احضار به مراحل دادرسی شخصا یا توسط وکیل در محل تعیین شده حضور پیدا کرده و جریان دادرسی را پیگیری کند، حالا اگر متهمی در زمان تعیین شده حضور پیدا نکند، در این صورت به فردی که کفالت متهم را پذیرفته ابلاغ می‌شود تا ظرف مدت یک ماه، وی را به مرجع قضایی معرفی کند، در صورتی که کفیل به هر دلیلی نتواند در مهلت یک ماهه، متهم را در مرجع قضایی حاضر کند، در این صورت وجه‌الکفایه به نفع دولت از وی وصول می‌شود. البته اگر پس از مدت یک ماه و در زمان عملیات اجرایی برای وصول وجه‌الکفایه هم کفیل بتواند متهم را حاضر کند، در این صورت دادستان حداکثر تا یک‌چهارم وجه‌الکفاله را به نفع دولت ضبط کرده و مابقی را به فرد باز می‌گرداند.

شاهرخ صالحی‌کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی