گام‌های آهسته و پیوسته

توسعه فناوری فضایی با مشارکت‌های بین‌المللی

پس از توافق هسته‌ای، به نظر می‌رسد شرایط برای مشارکت‌ ایران در برخی برنامه‌های فضایی با کشورهای دیگر مساعد شده باشد. این موضوع در صحبت‌های رئیس سازمان فضایی ایران مشخص بود. او به این نکته اشاره کرد که در حال حاضر ایران ریاست سازمان همکاری‌های فضایی آسیا و اقیانوسیه را به عهده دارد و کشور در تلاش است تا بتواند در اغلب برنامه‌های فضایی این شورا حضور فعالی داشته باشد. یکی از این برنامه‌ها، ساخت مجموعه‌ای از ماهواره‌هاست و کشور به دنبال آن است تا یکی از این ماهواره‌ها در داخل ساخته شود.

دکتر بهرامی در این نشست تمایل سازمان فضایی ایران به همکاری با سازمان ملی هوانوردی و فضایی ایالات متحده (ناسا) اشاره کرد؛ موضوعی که در پایگاه‌های خبری بین‌المللی با واکنش‌های متنوعی روبه‌رو شد.

می‌خواهیم ماهواره بخریم

ایران در سال‌های گذشته به توان فنی مناسبی برای ساخت و پرتاب ماهواره رسیده است، اما توان فنی فعلی نمی‌تواند نیازهای اساسی امروز کشور را در عرصه ماهواره‌های سنجش از دور و مخابرات برآورده کند. به همین علت ایران ناگزیر به خرید ماهواره از خارج است. رئیس سازمان فضایی در این خصوص از انجام مذاکرات اولیه با برخی اپراتورهای بین‌المللی برای خرید ماهواره خبر داد. بهرامی تاکید داشت حق هدایت، بهره‌برداری و مالکیت این ماهواره‌ها کاملا برای کشور محفوظ خواهد بود.

خوشبختانه در کشور زیرساخت‌های اولیه فنی و انسانی برای این منظور وجود دارد. ایران از نخستین کشورهایی در جهان بود که مراکز دریافت امواج ماهواره‌ای در آن راه‌اندازی شد، مانند احداث مرکز فضایی البرز کرج در اواسط دهه 1350.

وقوع انقلاب اسلامی و به دنبال آن جنگ تحمیلی و سپس تحریم‌های ناجوانمردانه غرب باعث شد عملا این مرکز به حالت نیمه‌تعطیل درآید. به شکلی که آنتن‌های موجود در این مراکز امکان دریافت هیچ تصویری از ماهواره‌ها را نداشت. هیچ کشوری هم اجازه فروش تصاویر ماهواره‌ای به ایران را نداشت. معمولا تصاویر ماهواره‌ای با دقت‌های نسبتا پایین و با صرف هزینه‌های زیاد و مشقت‌های فراوان با چند واسطه برای کشور خریداری می‌شدند. مطمئنا اگر وعده‌های رئیس سازمان فضایی درخصوص خرید ماهواره‌های سنجش از دور و مخابراتی محقق شود، تحول خوبی در حوزه فضایی کشور اتفاق می‌افتد و کیفیت و فراگیری ارتباطات مخابراتی کشور افزایش می‌یابد. دریافت تصاویر همزمان ماهواره‌های سنجش از دور در مدیریت کلان ایران در بخش‌های کشاورزی، محیط‌زیست، شهرسازی و... بسیار کاربردی خواهند بود.

ماهواره‌هایی که منتظر پرتاب هستند

کشور ما تاکنون چهارپرتاب موفق فضایی در کارنامه خود دارد. در سال‌های گذشته، چند ماهواره دیگر نیز در داخل ساخته شده‌اند که به دلایل فنی و بودجه‌ای هنوز پرتاب نشده‌اند. دکتر بهرامی وعده داده است تا پایان امسال ماهواره‌های شریف‌ست و دوستی به فضا پرتاب شوند. همچنین او اظهار کرد دو ماهواره امیرکبیر و ناهیدـ1 نیز احتمالا تا پایان سال 1396 در مدار قرار بگیرند.

ماهواره‌های شریف‌ست و امیرکبیر در دسته ماهواره‌های سنجش از دور قرار می‌گیرد و ماموریت دارد بخشی از سامانه‌های فضایی را که در این زمینه در داخل کشور توسعه پیدا کرده است در فضا بیازماید.

بهرامی اعلام کرد مقدمات لازم برای آغاز طراحی و ساخت چند ماهواره دیگر در داخل کشور فراهم شده است. او به ماهواره مخابراتی ناهیدـ2 و ماهواره سنجش از دور پارس‌ـ1 اشاره کرد.

مصباح همچنان در ایتالیاست

ایران اوایل دهه 1380، قراردادی برای ساخت ماهواره مصباح با ایتالیا امضا کرد. ماهواره نیز ساخته شد، اما به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، هیچ‌گاه به فضا پرتاب نشد. جالب این‌که ماهواره مصباح هنوز از سوی پیمانکار ایتالیایی به کشور تحویل داده نشده است. دکتر بهرامی در این خصوص گفت با وجود مذاکرات با ایتالیا برای بازپس‌گیری این ماهواره هنوز نتیجه‌ خاصی حاصل نشده است و همچنان برای انتقال آن به کشور تلاش می‌کنیم.

به نظر می‌رسد در صورت بازگشت ماهواره مصباح به ایران، این ماهواره برای پرتاب مناسب نباشد. زیرا بعد از گذشت این همه سال، نیاز است برخی سامانه‌های آن با توجه به نیازهای فعلی بازطراحی یا به روزرسانی شود.

برنامه‌ای که از اولویت خارج شد

دکتر محسن بهرامی در صحبت‌های خود به برنامه اعزام انسان به فضا هم اشاره کرد. او اعلام کرد این برنامه از دستور کار خارج نشده، بلکه اولویت آن کاهش پیدا کرده است. بهرامی اذعان کرد پیشبرد این برنامه باید براساس توانمندی‌های کشور و اعتبارات اختصاص‌یافته جلو برود.

رئیس سازمان فضایی ایران از انجام مذاکراتی با برخی کشورها برای آموزش و تربیت فضانورد خبر داد. او تاکید کرد ما در این زمینه به دنبال تبلیغات و چنین چیزهایی نیستیم و باید توانمندی‌های کشور را مدنظر قرار داشت. برنامه اعزام انسان به فضا، جنجالی‌ترین برنامه فضایی کشور در سال‌های گذشته بود. این برنامه به نسبت مخالفان بیشتری داشت؛ کارشناسانی که معتقد بودند اعزام فضانورد، برنامه‌ای بسیار پرهزینه است و نباید اولویت درجه یک فعالیت‌های فضایی ایران باشد. مخالفان نیز می‌گفتند در بحث اعزام انسان به فضا بیشتر جنبه‌های تبلیغاتی آن مدنظر قرار گرفته است تا جنبه‌های فنی بخصوص که مدت زمان اعلام‌شده برای دستیابی ایران به این فناوری در طول یک دهه از واقعیت به دور است، زیرا کشور توان مالی و فنی لازم را برای این کار فعلا در اختیار ندارد.

رئیس سازمان فضایی در نشست خبری راهبردهای اتخاذشده در برنامه اعزام انسان به فضا را چندان عملی ندانست. او در همین زمینه گفت: در راستای اعزام انسان به فضا، برنامه‌های متعددی اجرا شد و موفق به پرتاب میمون به فضا شدیم؛ ولی برای ادامه آن نمی‌توانستیم از برنامه پرتاب میمون به فضا، به اعزام انسان به فضا برسیم.

این دقیقا انتقادی بود که پیش از این بخش قابل توجهی از کارشناسان به برنامه اعزام انسان به فضا وارد می‌دانستند.

آیا فعالیت‌های فضایی ایران، جامعه جهانی را نگران می‌کند؟

در سال‌های گذشته، سیر پیشرفت فناوری فضایی در کشور روندی صعودی به خود گرفت. توسعه برنامه‌های فضایی در کنار فعالیت‌های هسته‌ای، از ویژگی‌های شاخص دولت پیشین در داخل و خارج از کشور به شمار می‌رفت. در دولت قبل زیرساخت‌های فنی خوبی در حوزه فضا پایه‌ریزی شد. لیکن بهره‌برداری‌های تبلیغاتی از دستاوردهای فضایی، حساسیت‌هایی را در سطح بین‌المللی برانگیخت.

تنش‌زدایی در روابط بین‌المللی بخش مهمی از سیاست خارجی دولت روحانی در سال‌های اخیر بوده است. حصول توافق هسته‌ای، نمونه بارزی از این سیاست است. قاعدتا سیاست‌ فضایی دولت فعلی در عرصه فضا نیز مبتنی بر حساسیت‌زدایی در روابط بین‌المللی است.

به نظر می‌رسد تامین نیازهای فعلی کشور در عرصه فضا در نتیجه تعامل سازنده با جامعه جهانی خواهد بود.

بدون‌شک ایران می‌تواند همزمان با توسعه فناوری‌های فضایی بومی در داخل، گام‌های موثری برای مشارکت در برنامه‌های فضایی بین‌المللی بردارد. این راهبرد کمک می‌کند ماهیت برنامه‌های فضایی کشور در سطح بین‌المللی رنگ و بوی صلح‌آمیز خود را حفظ کند و موجب پیشرفت کشور شود.

محمدرضا رضائی