دانش رسانه‌ای، ضرورت برنامه‌سازی

مک لوهان سال 1980 در 69 سالگی چشم از جهان فروبست و مارشال در نامش ارتباطی با نظامی‌گری ندارد، بلکه بخشی از نام اجداد او بوده است. این فیلسوف و نظریه‌پرداز در زمینه تبلیغات تجاری و سیاسی که زندگی ما را محاصره کرده، چند کتاب نوشته است. او در فهم رسانه و نقش آنها در زندگی انسان عصر شتاب، عصر سرعت و صنعت، مقالات و سخنرانی‌های ارزشمندی دارد. اوست که درباره رسانه‌های سرد و رسانه‌های گرم نظراتی مطرح کرده است، اما من هنوز اعتقاد دارم که نباید بگوییم رسانه‌های گروهی، زیرا با این عبارت نادرست، رسانه‌ها با وسایل حمل و نقل اشتباه گرفته می‌شوند! بهتر آن است که به رادیو، تلویزیون، مطبوعات و حتی تئاتر، بگوییم: رسانه‌های گروهی یکسویه ... !

مک لوهان که سخنوری توانا و مسلط به هنر فن بیان و قدرت کلمات بود، در سال 1951 با نگاهی هوشمندانه به عصر صنعت و فناوری، اولین کتابش را با نام «عروس مکانیکی» منتشر کرد. کتاب دوم این نظریه‌پرداز، «کهکشان گوتنبرگ» نام دارد که سال 1962 منتشر شد و مک‌لوهان را به شهرت جهانی رساند.

او در این کتاب می‌گوید: با اختراع دستگاه چاپ توسط گوتنبرگ، علم از انحصار دانشمندان خارج شد و به میان مردم عادی رفت؛ نه ... ! مردم عادی نه ... ! مردم اهل مطالعه.

مک‌لوهان در کتابش نوشته: با اختراع صنعت چاپ، علوم فراگیر شدند و کتابخانه‌های اختصاصی با نسخه‌های محدود خطی، جای خود را به کتابخانه‌های عمومی دادند.

کتاب دیگر هربرت مارشال مک‌لوهان با عنوان «دهکده جهانی» درباره جنگ و صلح در دنیای تبلیغات تجاری و سیاسی، در سال 1968 انتشار یافت. او 30 سال قبل از پیدایش اینترنت و فراگیرشدن آن، این فناوری را پیش‌بینی می‌کرد.

کشور ما نیز تحت تاثیر این دهکده جهانی بوده است؛ انسان روزگار ما با سال 1337 خورشیدی، یعنی زمانی که مردم تهران و شهرری پای تلویزیون به این جعبه جادو خیره می‌شدند، خیلی تفاوت کرده است.

برنامه‌هایی که برای چنین مخاطبی تولید می‌شود، باید و ضروری است که به لحاظ روان‌شناسی تاثیر و مبانی زیباشناختی به صورت مستمر مورد داوری استادان بیرون از دایره حوزه‌های تولید قرار گیرد. قبل و بعد از تولید و پس از پخش آثار تلویزیونی (بازتاب آثار)، اگر آنها را زیر ذره‌بین بگذاریم، بدون شک برنامه‌ها روز به روز بهتر خواهند شد. ضروری است که تهیه‌کنندگان و تولیدکنندگان برنامه‌های تلویزیونی، دانش وسیع داشته باشند و باید بدانند که کار آنان در حیطه علوم انسانی قرار می‌گیرد. آنقدر تولید برنامه‌های تلویزیونی به پژوهش و مشاوره نیاز دارد که قلم در این چند سطر از بیان آن قاصر است وگرنه هر کسی با کمی استعداد و سواد می‌تواند برنامه پر کند. برنامه پر کردن با برنامه تولید کردن فرق می‌کند وگرنه هر شخصی با دانشی اندک، می‌تواند تهیه‌کننده باشد. تهیه‌کننده یعنی هسته مرکزی و سایه‌ای از مدیر شبکه. مبانی گسترده زیباشناختی در قاب تلویزیون شامل تصویر و صدا در چندین و چند کتاب مفصل نمی‌گنجد. نظام کارمندی باید جای خود را به نظام هنری و مدیریت هنری بسپارد.

دکتر اکبر عالمی

دانشیار رشته سینما و تلویزیون