چالش‌های خانواده در عصر مدرنیته

درواقع ما نمی‌توانیم از نهاد خانواده حرف بزنیم و نسبت به عصری که درآن زندگی می‌کنیم، بی‌تفاوت باشیم یا فراموش کنیم درکدام بستر جهانی و منطقه‌ای به سر می‌بریم.

ما در عصری زندگی می‌کنیم که عبور از سنت به مدرنتیه باعث ایجاد گسست و شکاف‌هایی در جامعه ایرانی و به تبع آن نهاد خانواده شده است.

اگر چند دهه قبل در مورد خانواده ایرانی صحبت می‌کردیم، منظورمان جمعی گسترده متشکل از پدربزرگ و مادربزرگ و عمه و عمو و خاله و دایی بود؛ جمعی که ارتباطات قوی و گسترده‌ای با هم داشتند و هرقدر از شهرهای بزرگ به سمت شهرهای کوچک و روستاها می‌رفتیم، این روابط قوی‌تر می‌شد تا آنجا که از قبیله و عشیره صحبت می‌کردیم، اما هرچه به دوره کنونی نزدیک می‌شویم خانواده کوچک‌تر می‌شود و عده‌ای بر این اساس پیش‌بینی می‌کنند تا سال‌های آینده، خویشاوندهایی مثل عمو، عمه، خاله و دایی مفهوم خود را از دست بدهند.

درواقع وضعیت جامعه بر مفهوم خانواده نیز اثر گذاشته تا آنجا که با مفاهیمی همچون دیجیتالیزه شدن یا وای‌فای شدن خانواده روبه‌رو هستیم که به یمن انقلابات صنعتی و رشد فناوری ایجاد شده است.

یکی دیگر از بزرگ‌ترین خطرات و تهدیداتی که پیش روی خانواده ایرانی است، ارتباطات نسلی و مساله نظام ارزشی است. در فرهنگ ایرانی، پدر و مادر براساس یک نظام ارزشی سلسله وار فرزندان را به گونه‌ای تربیت می‌کردند که در یک نظام معنایی حرکت کنند.

حالا اما با آمدن شیوه‌های معاصر، رابطه نقش‌های افراد خانواده و نظام ارزشی حاکم بر خانواده‌ها نیز دچارتحول شده است.

اینها همه حاصل حرکت جامعه به سمت مدرنیته است که سال‌ها پیش تصور می‌شد تنها جوامع غربی دچار این حالات خواهند شد که به مرور زمان مشخص شد استفاده از فناوری‌های غربی نه‌فقط یک ابزار بلکه حامل فرهنگ‌هایی است که بر جوامع مصرف‌کننده اثر می‌گذارد و نظام ارزشی آنها را تغییر می‌دهد.

مثلا فرهنگ ساخت آپارتمان و آپارتمان‌نشینی که محصول غرب است حالا ما را به جایی رسانده که مهندسان افتخار می‌کنند بنایی را احداث کرده‌اند که در آن همسایه‌ها به هیچ وجه با هم برخوردی ندارند، حال آن که در صحیفه سجادیه می‌خوانیم و در فرهنگ اصیل اسلامی- ایرانی یاد گرفته‌ایم که همسایه حقی بزرگ بر گردن ما دارد بنابراین اگر می‌خواهیم نظام‌های ارزشی ما بیش از آنچه امروز تحت تاثیر قرار گرفته، متحول نشود و نهاد خانواده دچار آسیب‌های بنیادین نشود، نیازمند تفکری هستیم تا چشم‌انداز خانواده ایرانی در سال‌های آینده را تبیین کند.

دکتر سید جواد میری - دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی