تاریخ ایزوله

نمایش «راپورت‌های شبانه دکتر مصدق» به نویسندگی و کارگردانی اصغر خلیلی که برهه‌هایی از زندگی محمد مصدق، یکی از معروف‌ترین چهره‌های سیاسی ایران را به تصویر می‌کشد، فرهاد آئیش، ایرج راد، خسرو احمدی، رضا بهبودی، رویا میرعلمی، نرگس محمدی، علیرضا آرا، علی نیکزاد، پیمان شیخی، منوچهر علی‌پور، خسرو امیری، علی‌رضا زمانی‌نسب، حمیدرضا کاظمی‌پور، نگین ابدالی، یزدان منصوری و تعداد دیگری از هنرمندان تئاتر (جمعا 62 بازیگر) ایفای نقش کرده‌اند.

در این نمایش که بر مبنای زندگی دکتر محمد مصدق از بعد از ملی شدن صنعت نفت تا مرگ وی تنظیم شده، بیشتر بر عوامل رخداد کودتای 28 مرداد و مرگ مصدق تکیه می‌کند.

اولین و سوال‌برانگیزترین نکته‌ای که در این نمایش ذهن مخاطب را به خود مشغول می‌کند، تکرار این دیالوگ دکتر مصدق است: «من محمد مصدق هستم، نام پدر: هدایت، به شماره شناسنامه: ...» هر ایرانی با کمترین سواد تاریخی، با دیدن عکس مصدق، او را خواهد شناخت. آئیش در «راپورت‌های دکتر مصدق»، با گریم و لباس‌هایی که کاملا مصدق بودن او را در نمایش نشان می‌دهد، خود را برای مخاطب معرفی می‌کند. معرفی ای که هیچ کارکرد و منطقی در روند روایت داستانی خلیلی ندارد و البته از این نوع دیالوگ‌ها در نمایش بسیار شنیده می‌شود.

این نمایش سعی دارد نگاهی تاریخی و مستند به کودتای 28 مرداد، تبعید وی و مرگ دکتر مصدق داشته باشد اما تاریخی که مخاطب با کودتای 28 مرداد و نوع محاکمه مصدق با آن روبه‌رو می‌شود، تاریخی است که خلیلی در آن کوچک‌ترین اشاره‌ای به دیگر شخصیت‌های تاریخی مانند آیت‌الله کاشانی، نقش ایشان در ملی شدن صنعت نفت، نوع تعاملات و اختلافات ایشان با دکتر مصدق و... نمی‌کند.

مصدق در یک خلأ ایزوله شده‌ای قرار دارد که ارتباطش با دیگر چهره‌های سیاسی و تعاملاتش با شاه و دیگران کاملا حذف شده و این در حال است که خلیلی ادعا می‌کند برهه‌ای از زندگی مصدق را روی صحنه برده و آن را روایت می‌کند، که روایتی است ناقص، مخدوش و تحریف شده.

راپورت‌هایی که خلیلی قرار است از کودتای 28 مرداد و ارتباطش با مصدق را پیش روی تماشاگر بیان کند؛ مجموعه‌ای از شعار و استعاراتی نخ نما شده و بسیار سطحی است که در بستر اجرای نمایشی، دائم با دیالوگ گویی و تکرار، آنها را بظاهر از استعاره خارج کرده و سعی دارد به مخاطب بفهماند که به طور مثال منظور از این چکمه‌هایی که انگلیسی‌ها پای عاملان خود در ایران می‌کنند، به چه معنایی است. و جالب این که این نکته‌ها را هم بارها و از زبان شخصیت‌های مختلف، به مخاطب می‌فهماند. نه در کنش‌های نمایش، بلکه با دیالوگ‌های پی در پی و مستقیم.

به لحاظ کارگردانی «راپورت‌های شبانه دکتر مصدق» اثری قابل دفاع نیست. حضور این نمایش در استانداردترین سالن ایران، خبر از اجرایی ویژه با طراحی صحنه، بازسازی فضا و شرایط سال‌های نخست وزیری دکتر مصدق می‌دهد؛ اما این نمایش با توجه به امکانات صحنه و شرایطی که خلیلی در اختیار دارد، اجرایی بسیار آماتور و دور از انتظار را مقابل تماشاگر ارائه می‌کند که شاید بتوان گفت این نمایش را می‌توان در سالنی بسیار معمولی تر با امکانات بسیار اولیه اجرا کرد و این نمایش ابدا به لحاظ کارگردانی و میزانسن‌بندی، نیازی به استانداردترین سالن ایران نداشت.

رویا سلیمی

جام‌جم