ضرورت چالاکی در گفتمان رسانه‌ای

از این منظر رسانه‌ها با ماهیت عملکردی (خبررسانی، انعکاس تحولات اجتماعی، تحلیل وقایع گوناگون و...) محیط عملیاتی (پویا و سیال) و وظایف کارکردی خاصشان، ناگزیر از توجه به مقوله سرعت و چالاکی هستند. مفهوم سرعت و چالاکی در انتشار و انعکاس بدون شک در شرایط کنونی نقطه کانونی فعالیت رسانه‌هاست.

ضرورت و اهمیت مفهوم سرعت و چالاکی برای رسانه‌های خبری وقتی دارای اهمیت دو چندان می‌شود که به سه موضوع فضای رقابتی، تغییر مداوم ذائقه مخاطبان و تغییر محیط عملیاتی رسانه‌ها توجه داشته باشند.

فضای رقابتی: به میزانی که فضای رسانه‌‌ای رقابتی گردد و رسانه‌های گوناگون با رویکردهای متفاوت وارد فضای رسانه‌ای گردند، اهمیت و ضرورت چالاکی و سرعت عمل برای رسانه‌های گوناگون افزایش خواهد یافت. تا قبل از ورود دستگاه‌های تلفن‌ همراه، مقوله سرعت و چالاکی چندان با حساسیت امروز مورد توجه رسانه‌های برودکست نبود.

ولی در شرایط فعلی، چالاکی و سرعت عمل برای رسانه‌های صوتی و تصویری از جمله رسانه ملی امری اجتناب‌ناپذیر است.

اما موضوع این است که با توجه به سیر تحولات صورت گرفته در عرصه رسانه‌های مجازی و تائید آن بر مخاطبان مفهوم سرعت چه تغییری کرده است.

مفهوم رقابت خود باعث توجه به این نکته مهم می‌گردد که اساسا مفهوم سرعت و چالاکی در انتشار امری نسبی و مقایسه‌ای است. به این معنا که یک رسانه صرفا از طریق ارزیابی واکنش‌ها و عملکردهای خود نسبت به دیگران است که می‌تواند به میزان سرعت و چالاکی عملش علم پیدا کند.

تغییر مداوم ذائقه مخاطبان: توجه به تغییر مداوم مخاطبان امر دیگری است که اهمیت مفهوم سرعت و چالاکی را عیان می‌نماید، یعنی به میزانی که یک رسانه زودتر و مناسب‌تر بتواند نسبت برنامه‌های خود با ذائقه مخاطبان را تنظیم نماید، به همان میزان آن رسانه چالاک‌تر خواهد بود و رسانه‌ای که در این مسیر با سنگینی و کندی عمل کند، به همان میزان از مولفه سرعت و چابکی بی‌بهره خواهد بود.

تغییر محیط عملیاتی: رسانه‌ها در خلا نقش‌آفرینی نمی‌کنند، بلکه تلاش می‌کنند که متناسب با محیط پیرامونی و تحولات اجتماعی برنامه‌های خود را متحول و دگرگون کنند. تحولات محیطی هستند که رسانه‌ها را ناچار به عکس‌العمل و تغییر در رویه‌های گذشته‌شان می‌کنند.

همه نکات بیان شده نشان می‌دهد که اهمیت مقوله سرعت و چالاکی روز‌به‌روز در حال افزایش است و رسانه‌ها برای ادامه حیات و دوام آوردن در محیط بشدت رقابتی‌شده رسانه‌ای، ناچار به توجه ویژه به آن هستند.

امروزه شبکه‌های معروف خبری جهان در کنار سرعت انتشار خبر، به‌سرعت چارچوب‌سازی، تجزیه و تحلیل اخبار در چارچوب گفتمانی در مقابل رسانه‌های مجازی می‌پردازند.

در نظریه گفتمان، چارچوبی گفتمانی ترسیم می‌شود که در محور آن «دال مرکزی» قرار دارد. منظور از دال مرکزی، مفهوم یا گزاره‌ای بنیادین است که به کل گفتمان شکل می‌دهد و چارچوبی جهت اندیشیدن و معنادار کردن موضوعات مختلف می‌سازد.

هر گفتمان برای آن‌که بقای خود را در جامعه تضمین کند، سعی دارد اخبار، رویدادها و موضوعاتی که در فضای بیرون از گفتمان شکل می‌گیرند، هرچه سریع‌تر در درون گفتمان و حول دال مرکزی خود معنادار کند.

در غیر این‌صورت آن رویداد توسط گفتمان رقیب، جذب شده و معنادار می‌گردد و این به آن معناست که گفتمان مورد نظر با بحران مواجه می‌شود. بیداری اسلامی دال مرکزی بود که رسانه ملی موفق شد در جریان وقوع تحولات منطقه در مقابل جریان رسانه‌ای غرب و منطقه گفتمان‌سازی کند.

دکتر اردشیر زابلی‌زاده - استاد ارتباطات