دکتر علیرضا شیخ عطار در گفت‌وگو با جام سیاست از نفوذ رسانه‌ای شبکه انگلیسی می‌گوید

دیپلماسی عمومی ابزار سخن پراکنی بی‌بی‌سی

علیرضا شیخ عطار ازجمله چهره‌هایی است که هم از سابقه دیپلماتیک برخوردار است و هم بر حوزه رسانه اشراف دارد. او که سابقه قائم‌مقامی وزارت امور خارجه را در کارنامه دارد، زمانی سفیر ایران در آلمان بوده و اکنون ازجمله تحلیلگران حوزه مسائل بین‌الملل به‌شمار می‌رود.
کد خبر: ۹۱۶۹۳۰

شیخ‌عطار در گفت‌وگو با جام‌سیاست به بررسی و تحلیل خط مشی بی‌بی‌سی در قبال ایران و نقش آن در تحولات سیاسی منطقه پرداخته است.

آقای دکتر، با توجه به سابقه فعالیت بی‌بی‌سی، این خبرگزاری و شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی‌اش چه اهدافی را در حوزه‌های بین‌المللی، منطقه‌ای و در کشورهای مختلف دنبال می‌کنند؟

پس از جنگ جهانی دوم که بریتانیا از ابر قدرتی سرنگون شده و آمریکا جایگزینش شد در یک توافقی، انگلیس با عنوان این‌که از آمریکا اطلاعات بیشتری نسبت به جاهای مختلف دنیا خصوصا خارومیانه دارد به عنوان متحد استراتژیک آمریکا در خدمت این کشور قرار گرفت و بی‌بی‌سی را به عنوان ابزاری که هم تجربه داشت و هم توانسته بود در طول بیش از دو دهه جایگاهی در کشورهای مختلف جهان به دست آورد، در اختیار منافع آمریکا قرار داد؛ البته با مدیریت خودش. درست به همین دلیل است که وزارت خارجه انگلیس در تعیین شورای بی‌بی‌سی نظر می‌دهد و البته هنر بی‌بی‌سی همیشه این بوده که علی‌رغم وابستگی صددرصد به دولت انگلیس سعی کرده نشان دهد مستقل از آنهاست. در برنامه‌های بی‌بی‌سی از همین شورایی که آنها را منصوب می‌کنند براحتی انتقاد می‌شود؛ یعنی بی‌بی‌سی تابلوی این‌که سخنگوی دولت انگلیس است را ندارد، هرچند این کار را انجام می‌دهد. در دهه 50 که نظام دو قطبی شکل گرفت و مقابله آمریکا با کمونیست‌ها علنی‌تر شد، بیشتر برنامه‌های بی‌بی‌سی در جهت تبلیغات ضدکمونیستی متمرکز بود.

شما از راهبردهای بین‌المللی بی‌بی‌سی سخن گفتید. فکر می‌کنید این رسانه چه نقشی را در برهه‌ها و مقاطع مختلف تاریخ معاصر ایران داشته است؟

مهم‌ترین برهه توطئه‌آمیز بی‌بی‌سی کودتای 28 مرداد بود که رادیو بی‌بی‌سی تبلیغات تندی را علیه مصدق و سیاست ملی شدن نفت داشت و اسنادش هم رو شده؛ شما می‌بینید که پیام شروع عملیات کودتا را با جمله رمزی که «الان دقیقا ساعت 12 نیمه شب است» بی‌بی‌سی داد که عوامل کودتا فعال شدند بعد از آن در جهت تحکیم رژیم شاه بود تا آستانه پیروزی انقلاب اسلامی؛ البته در جریان انقلاب، در ایران اتفاقاتی می‌ا‌فتد که حتی غرب را هم غافلگیر می‌کند و انگلیس زودتر از بقیه پی برد که سوار موج شوند البته نه به عنوان یک رادیو طرفدار شاه بلکه به عنوان رسانه‌ای که ایران را می‌شناسد تا بتواند بهره‌برداری کند. مدیران بی‌بی‌سی در دوره انقلاب به گونه‌ای موضع می‌گرفتند که مردم، حتی مردم انقلابی به دلیل عدم اعتماد به رسانه‌های شاه، به بی‌بی‌سی به عنوان رسانه‌ای که می‌توان خبر دقیق گرفت گوش می‌کردند، این رادیو افرادی را به کار می‌گرفت که از داخل جامعه ایران بودند. پس از پیروزی انقلاب شاید آنها متوجه اشتباه محاسباتی خود شدند و پی بردند که انقلاب به گونه‌ای نیست که بتوانند سوار موج آن شوند به همین جهت رادیو بی‌بی‌سی این بار به شکل اپوزیسیون ظاهرا خیلی منطقی را بر عهده می‌گیرد که برخلاف دیگر رادیوهای ضدانقلاب که فحش می‌دادند، تحلیل ارائه می‌داد تا به تدریج ذهن مردم را به کار بگیرند.

یکی از مقاطع مهمی در دوران پس از انقلاب که شاهد شیطنت‌های بی‌بی‌سی بودیم، فتنه 88 بود. از نظر شما این رسانه چه نقشی در بروز فتنه داشت؟

بی‌بی‌سی نقش عمده‌ای در فتنه 88 داشت. در همان دوره عده‌ای که فریب خورده و در فتنه دخیل بودن کارمند بی‌بی‌سی شدند. تحلیل‌های بی‌بی‌سی از انتخابات و فتنه پس از آن میدانی بود؛ البته نه به معنای این‌که حقیقت باشد بلکه با استفاده از نقطه ضعف‌هایی که با استفاده از شناختشان از بخش‌های عمومی داشتند تحلیل ارائه می‌دادند. هیچ کدام از رادیو و تلویزیون‌های فارسی زبان به اندازه بی‌بی‌سی موفق نبودند. افرادی که در بی‌بی‌سی کار می‌کردند با توجه به پیشینه و اطلاعاتشان از جامعه ایران، نفوذ خود را به شکل زیبایی آرایش کرده و به مردم ایران ارائه می‌دادند. بی‌بی‌سی در فتنه 88 به کسی فحش نمی‌داد، اما به گونه‌ای تحلیل ارائه می‌داد که بتواند در ذهن افراد تاثیرگذار باشد.

شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی در مجموع از چه تکنیک‌هایی برای پیشبرد اهدافش استفاده می‌کند؟

بی‌بی‌سی در سال 2007 تلویزیون فارسی را ایجاد می‌کند. فراموش نکنید که برد تلویزیون بیشتر بوده و امکان تاثیرگذاری بیشتری دارد. بی‌بی‌سی دست برتر را میان برخی رسانه‌های دیگر دارد، چون بسیاری از مجری‌ها و نویسندگان این رسانه کسانی هستند که در رسانه‌های داخلی ایران ازجمله روزنامه‌های زنجیره‌ای یا همشهری کار می‌کردند. فعالان این رسانه به‌لحاظ این‌که در صحنه بودند و اطلاعات و تحلیل‌های میدانی البته با جهتگیری‌های خود داشته‌اند توانسته‌اند اثرگذار باشند.

بی‌بی‌سی چه نقشی در تحولات سیاسی خاورمیانه داشته و در این رابطه از چه عواملی استفاده کرده است؟

در سال‌های اخیر تقسیم کاری بین انگلیس و‌ آمریکا صورت گرفته و همان‌طور که اشاره کردم، انگلیس مهم‌ترین متحد استراتژیک آمریکا در خاورمیانه است و می‌توان گفت انگلیس، کارشناس آمریکا در امور خاورمیانه شده است. بنابراین بی‌بی‌سی را باید در همین چارچوب دید چون قدرت کارشناسی بی‌بی‌سی نسبت به خاورمیانه به‌طور اعم و نسبت به ایران به طور اخص شاید قوی‌تر از آمریکا باشد و این نقش را جهت پیاده کردن سیاست‌های آمریکا البته با رعایت تمام احتیاط‌ها دارد. آنها اعتقادی ندارند که جنگی را علیه ایران راه بیندازند چون می‌دانند امکان‌پذیر نیست و موقعیت نظام جمهوری اسلامی ایران در منطقه و داخل طوری نیست که هجمه علنی داشته باشند، اما به شیوه نرم و تدریجی قصد تاثیرگذاری دارند؛ بخصوص استفاده از افکار عمومی به جهت جدا کردن مردم از حمایت نظام؛ برای همین سعی می‌کنند به جای فحش دادن، با تحلیل‌ها و استفاده از اطلاعات به روزی که از ایران دارند تاثیرگذاری بیشتری داشته باشند. در این زمینه بی‌بی‌سی عربی خیلی قوی‌تر از بی‌بی‌سی فارسی عمل می‌کند به دلیل این‌که تعداد مخاطبان عرب زبانش بیشتر است. در ایران سیاست انگلیس بدنام است، اما در کشورهای عربی این‌گونه نیست. در ایران اگر کسی با بی‌بی‌سی فارسی کار کند، جای سوال دارد، اما در کشورهای عربی چندان این وضع حاکم نیست و بی‌بی‌سی در کشورهای عربی دستش بازتر است. امروز بی‌بی‌سی رقیب بزرگی برای همه رسانه‌ها در برنامه‌های تلویزیونی است. بی‌بی‌سی در جریان تحولات منطقه تلاش بسیاری می‌کند و عوامل بسیاری را به عنوان خبرنگار و تهیه‌کننده مطلب
در اختیار دارد.

برخی فکر می‌کنند که بی‌بی‌سی شبکه‌ای مستقل و بی‌طرف است. واقعا بی‌بی‌سی از چه جایگاهی در ساختار حکومت انگلیس برخوردار است و این امر تا چه اندازه علنی است؟

بی‌بی‌سی به عنوان بخش خصوصی تشکیل شد، اما بعد از چهار سال دولت انگلیس آن را خرید و حتی تحت عنوان حکم پادشاهی گذاشت؛ یعنی کاملا جزیی از نظام آنجاست و کاملا وابسته به نظام است، اما دقت دارد تابلویش این نباشد. وزارت خارجه انگلیس نقش مهمی در آنجا دارد، اما در هیچ کدام از برنامه‌های دیداری و شنیداری جای پای علنی وزارت خارجه را نمی‌بینیم و این هنر بی‌بی‌سی است.

انگلیس تا چه اندازه سیاست‌های خود را از طریق بی‌بی‌سی پیگیری می‌کند و این رسانه چقدر تسهیل‌کننده سیاست‌های انگلیس است؟

سیاست خارجی انگلیس را باید تفکیک کرد؛ آن چیزی که این روزها به آن دیپلماسی عمومی یا سیاست‌های زیرپوستی می‌گویند از طریق بی‌بی‌سی پیگیری می‌شود و از طریق القای یک تحلیل و کار کردن روی یک خبر و یا تحریف آن، سیاست بی‌بی‌سی اصلا شکل دیپلماسی رسمی ندارد بنابراین از طریق دیپلماسی عمومی سیاست خود را پیش می‌برد.

میزان ارتباط بی‌بی‌سی با سیاستمداران دنیا چگونه است و این ارتباطات چه تاثیری بر عملکرد بی‌بی‌سی می‌گذارد؟

مصاحبه کردن با بی‌بی‌سی اعتبار است، چون این رسانه با هزینه‌ها و عوامل بسیاری که در اختیار دارد و با استفاده از تکنولوژی و سرعت خبررسانی خیلی زود به مطالب دسترسی پیدا می‌کند. برای یک سیاستمدار افتخار است که با رسانه‌ای صحبت می‌کند که صدها میلیون مخاطب دارد بنابراین به جز ایران، بی‌بی‌سی توانسته است با سیاستمداران و سران دنیا ارتباط برقرار کرده و با آنها مصاحبه کند. این مصاحبه‌ها به بی‌بی‌سی اعتبار می‌دهد و برای مصاحبه شوندگان نیز مصاحبه با بی‌بی‌سی اعتبار دارد؛ البته باید به این نکته نیز توجه کرد که این رسانه در انتخاب مصاحبه‌شوندگان دقت بسیاری می‌کند و با هر سیاستمداری مصاحبه نمی‌کند بلکه با کسی مصاحبه می‌کند که منویات بی‌بی‌سی را عنوان کنند.

مریم شریف‌زاده / روزنامه‌نگار

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها