پایانی بر افسانه شیل ۷۰ دلاری

نتیجه شانتاژ رسانه‌ای نفت شیل ۶۰ تا ۹۰ دلاری، ایجاد مازاد بیش از دو میلیون بشکه‌ای نفت خام در جهان و رسیدن قیمت نفت خام به زیر ۳۰ دلار بود، ولی شیل همچنان در حال تولید باقی ماند و برای اولین بار مجوز صادرات را از دولت آمریکا کسب کرد.

این گزارش به بررسی قیمت واقعی نفت شیل برای اثبات دروغ افسانه شیل 70 دلاری، گزارش‌های منابع خبری غربی و صحبت‌های مقامات عربستانی می‌پردازد.

آژانس بین‌المللی انرژی IEO در گزارش‌های سالانه خود با عنوان World Energy Outlook به چشم‌انداز انرژی در دنیا می‌پردازد. در گزارش سال۲۰۱۰ این نهاد در باره مقوله اقتصادی نفت شِیل آمریکا، میزان هزینه تمام‌شده آن را ۲۵ دلار اعلام کرده بود.

مرکز سیاست انرژی و محیط زیست آمریکا، (موسسه منهتن) نیز اخیراً در گزارشی جامع در خصوص قیمت تمام‌شده نفت شیل آمریکا اعلام کرد: درصورتی‌که قیمت هر بشکه نفت خام ۵۵ دلار باشد، نرخ بازده مالی برای شرکت شیل تگزاس ایگل فورد (Texas Eagle Ford) بزرگ‌ترین شرکت نفت شیل آمریکا ۷۰ درصد خواهد بود. زمانی که قیمت نفت در سال ۲۰۱۲ به ۹۵ دلار رسیده بود، شرکت‌های شیل آمریکایی سود بسیار سرشاری به دست آوردند.

این گزارش به این معناست که قیمت تمام‌شده نفت شیل با احتساب مالیات برای شرکت‌های آمریکایی صرفا 16.5 دلار خواهد بود.

این در حالی است که در تمام منابع خبری بین‌المللی شاهد بودیم که قیمت تمام‌شده نفت شیل را ۶۰ تا ۹۵ دلار اعلام می‌کردند و مبتنی بر همین ادعاها، عربستان مقابله با نفت شیل را بهانه‌ افزایش تولید خود قرار داد تا با رساندن قیمت نفت به کمتر از این عدد بتواند نفت شیل را که از آن، به عنوان انقلاب نفتی آمریکا نام می‌برند، شکست دهد و آن را از بازار عرضه به عقب براند. نتیجه این شانتاژ رسانه‌ای نفت چیزی جز مازاد بیش از دو میلیون بشکه‌ای نفت خام در جهان و رسیدن قیمت نفت خام به زیر ۳۰ دلار نبوده است.

در ادامه به اثبات درست بودن گزارش موسسه منتهن (Institute Manhattan) و نزدیک بودن قیمت اعلامی آژانس بین‌المللی انرژی به قیمت حاشیه‌ای شیل اویل می‌پردازیم.

1 ـ بررسی تاریخچه قیمت نفت خام در ۴۵ سال گذشته در دنیا نشان می‌دهد متوسط قیمت نفت خام ۵۱ دلار و در ۷۰ سال قبل از آن ۴۱ دلار بوده است و هیچ عقل استراتژیکی در هیچ جای دنیا، سرمایه‌گذاری روی محصولی با چنین متوسط قیمتی آن هم با هزینه تمام‌شده ۷۰ دلار را منطقی نمی‌داند.

2 ـ براساس گزارش چشم‌انداز انرژی ۲۰۱۳ آژانس بین‌المللی انرژی، تولید نفت خام آمریکا از 5.7 میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۱ به 7.5 میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ خواهد رسید. طبق این گزارش از سال ۲۰۲۱ تولید نفت سبک ایالات متحده کاهش می‌یابد و تا سال ۲۰۴۰ تولید نفت خام این کشور به شش میلیون بشکه در سال خواهد رسید. طی همین دوره واردات نفت خام آمریکا نیز روند کاهشی خواهد داشت. طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده، واردات نفت خام ایالات متحده با روندی کاهشی از
۴۵ درصد در سال ۲۰۱۰ به ۳۴ درصد در سال ۲۰۱۹ می‌رسد و سپس با اندکی افزایش (به دلیل کاهش تولیدات نفت سبک)، در سال ۲۰۴۰ به ۳۷ درصد بالغ خواهد شد.

براساس پیش‌بینی اوپک در گزارش خلاصه اجرایی ۲۰۱۵، تقاضای جهانی نفت تا سال ۲۰۴۰ به صد میلیون بشکه خواهد رسید که این به معنای افزایش ۱۶ میلیون بشکه‌ای نسبت به سال ۲۰۱۳ است.

سال ۲۰۱۴ میزان تقاضا برای نفت اوپک حدود ۲۹ میلیون بشکه در روز بود که با توجه به تولید روزانه حدود
۳۰ میلیون بشکه در روز با اضافه عرضه یک میلیون بشکه‌ای مواجه بودیم اما سال ۲۰۱۵ با افزایش تولید اوپک بخصوص عربستان و عراق و انتظار افزایش تولید ایران به اضافه عرضه به میزان 67.2 میلیون بشکه در روز رسیدیم.

حسین الشهرستانی، معاون امور انرژی نخست‌وزیر عراق در سال ۹۳ اعلام کرد، تولید نفت عراق در سال ۲۰۲۰ به ۹ میلیون بشکه در روز خواهد رسید و براساس پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۲ این کشور قادر خواهد بود تا سال ۲۰۳۰، دومین صادرکننده بزرگ نفت جهان شود. میزان تولید فعلی عراق چیزی بالغ بر 4.4 میلیون بشکه است که شاهد افزایش شش میلیون بشکه‌ای آن تا چهار سال آینده خواهیم بود.

کشور لیبی پیشتر ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز تولید داشت؛ این در حالی است که ماه سپتامبر تولید این کشور به ۹۰۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته است و انتظار می‌رود در آینده تولید آن به 1/5 میلیون بشکه در روز برسد.

میزان تولید نفت کانادا هم‌اکنون حدود ۳ میلیون و 500 هزار بشکه نفت است که طبق اعلام دولت کانادا این میزان تا سال ۲۰۳۰ به بیش از شش میلیون بشکه نفت خام خواهد رسید.

پیشی گرفتن عرضه به تقاضا

از گزاره‌های آماری فوق می‌توان نتیجه گرفت، پیامد روند سرمایه‌گذاری در کشورهای نفت‌خیز برای حداقل ۲۰ سال آینده و برنامه‌های آنها برای افزایش تولید برای کسب درآمد بیشتر حاکی از آن است که حداقل تا ۲۰ سال آینده نه فقط شاهد پیشی گرفتن تقاضا بر عرضه خواهیم بود بلکه در بهترین حالت ممکن این دو با هم برابر خواهند بود و بدترین شکل مانند آنچه امروز شاهد آنیم، رقابت برای فروش به دلیل کمتر بودن تقاضا در برابر عرضه است.

از سوی دیگر در تاریخچه قیمت نفت هیچ‌گاه جهان شاهد ثبات قیمت بالای ۶۰ دلار نبوده و برآیند کلی ۴۱ دلار است. پس چگونه ممکن است آمریکایی که دارای عقل استراتژیک است تن به سرمایه‌گذاری تکنولوژی‌ای بدهد که خروجی آن نفت بالای ۶۰ دلار خواهد بود با این که آینده روشنی برای تولید نفت ارزان در مقابل خود می‌بیند.

آمار فوق صرفا درخصوص منابع نفتی متعارف است و دنیا در حال سرمایه‌گذاری بسیار زیاد روی دیگر تنوع‌های انرژی همچون گاز و انرژی هسته‌ای است که با ورود هر چه بیشتر آنها به بازار انرژی، شاهد تقاضای کمتری برای نفت خواهیم بود.

3 ـ موسسه آمریکایی ـ انگلیسی PWC در گزارشی که فوریه ۲۰۱۳ درخصوص نفت شیل منتشر کرده، آورده است؛ سرمایه‌گذاری‌های موجود در آمریکا و دیگر کشورهای دنیا نشان‌ می‌دهد روند تولید نفت شیل در حال رشد است به طوری که بیش از ۱۲ درصد نفت مورد نیاز دنیا در سال ۲۰۳۵ که بالغ بر ۱۴ میلیون بشکه نفت خواهد بود، از این طریق تأمین
خواهد شد.

استدلال فنی

براساس آنچه اخیرا اداره کل اطلاعات انرژی آمریکا درخصوص نفت شیل گزارش داده است، عمده تحلیل‌هایی که بابت شیل بالای ۶۰ دلار می‌شود، معمولا توسط کارشناسان اقتصادی است و این کارشناسان کمتر نسبت به مسائل فنی شیل احاطه دارند و گزارش‌های آنها نیز مبتنی بر اخبار قدیمی از تکنولوژی شیل و میزان سرمایه‌گذاری آمریکاست ولی آنچه آمریکایی‌ها از لحاظ تکنولوژیک شیل با آن سر و کار دارند بسیار متفاوت از مباحث مطروحه در چهار سال گذشته است چرا که تکنولوژی شیل از سال ۲۰۱۱ تاکنون دو نسل ارتقا پیدا کرده است. نسل اول یا همان Gen1 از سال ۲۰۰۶ مورد استفاده قرار می‌گرفت، بسیار پرهزینه و کم بازده بود و جای خود را به نسل دوم Gen2 در سال ۲۰۱۱ داد و از سال ۲۰۱۴، نسل سوم Gen3 مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در نیم‌فصل اول سال ۲۰۱۵، ۶۰ درصد چاه‌ها از تکنولوژی نسل اول استفاده می‌کردند و در پایان سال ۲۰۱۵، روند استفاده از نسل اول و دوم بشدت کاهش یافت و هم‌اکنون بیش از ۶۰ درصد چاه‌های نفت شیل از تکنولوژی نسل سوم بهره می‌برند.

یکی از جزءهای اساسی در هزینه‌ها، زمان طولانی حفر چاه بود. در نسل دوم و سوم شاهد پیشرفت بسیار چشمگیری در این زمینه بودیم. با اضافه نشدن در هزینه‌های سرمایه‌ای (و در برخی موارد، حتی کمتر شدن هزینه‌ها) در سه اقدام کلیدی در حفاری که شامل زمان حفاری، تعداد چاه روی هر دکل و فاصله چاه‌های حفر شده در پنج سال گذشته بین ۵۰ تا ۱۵۰ درصد رشد بهبود وجود داشته است.

مقدار شیرابه‌ای که به ازای هر فوت سنگ شیل در مرتبه اول خارج می‌شود، بسیار حائز اهمیت و نشان‌دهنده میزان برداشت نفت و گازی است که می‌توان از آن میدان داشت.

همچنین در نسل سوم، شاهد تکنولوژی walking ring هستیم که قابلیت تولید را به‌طور چشمگیری افزایش داده است. یکی از مزایای این تکنولوژی، رشد فعالیت‌ عملیاتی در بازه زمانی مشخص است.

هنگامی که یک چاه حفر می‌شود و یک تا دو مایل از لوله‌های افقی در شیل قرار می‌گیرد، فاکتور تعیین‌کننده در ارزش هر چاه تکمیل مرحله اثربخشی است. گام اثربخشی همان مرحله اولی است که سنگ هیدروکربن برای تولید نفت و گاز تحریم می‌شود. ۵۰ درصد از هزینه توسعه و تثبیت حلقه‌های چاه شیل را مرحله اثربخشی شکل می‌دهد که با تکنولوژی جدید افزایش ۴۰۰ درصدی را در خروجی نفت و گاز در ماه اول و ۲۰۰ درصدی را تا سه سال بعد شاهد بوده‌ایم.

اینها تنها بخشی از پیشرفت‌های چشمگیر در تکنولوژی تولید نفت نامتعارف شیل است که هزینه‌های تولید را بشدت کاهش داده و در مقابل، در میزان استخراج نفت از سنگ‌های شیل شاهد رشد فزاینده‌ بوده‌ایم. به جرات می‌توان گفت هزینه‌های حاشیه‌ای نفت شیل در سال ۲۰۱5 ـ ۲۰۱4 نسبت به ۲۰۰۶ کمتر از نصف شده است و میزان نیاز به سرمایه برای توسعه نسبت به قبل کاهش جدی یافته است.

استدلال اقتصادی

براساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تاکنون ۶۰۰ میلیارد دلار روی نفت و گاز شیل از سوی دولت آمریکا سرمایه‌گذاری شده که نتیجه آن، حفر بیش از دو میلیون چاه شیل بوده است. عمده هزینه قیمت نفت شیل برای درنظرگرفتن بازگشت سرمایه است و از آنجا که نگاه آمریکا به شیل برای استخراج، نگاه بلندمدت بیش از ۵۰ ساله است، این هزینه را باید در میزان تولید ۵۰ ساله نفت و گاز شیل تقسیم کرد که در این صورت به مبلغ بسیار ناچیزی می‌رسیم و آنچه برای تولید نفت شیل از لحاظ داشتن صرفه اقتصادی مهم است، بالاتر بودن قیمت از هزینه‌ها هست.

از سوی دیگر، روند رو به رشدی که صنعت نفت و گاز شیل آمریکا در پنج سال گذشته طی کرده، شگفت‌انگیز است و از سال ۲۰۱۱ زمانی که نسل دوم شیل وارد عرصه شد تا سال ۲۰۱۴ به‌طور متوسط ۷۰۰ میلیون بشکه در روز به میزان تولید هر سال اضافه شد و سال ۲۰۱۴ ـ ۲۰۱۵ به ثبات رسید.

همین روند برای شیل گازی وجود دارد و در پنج ساله اخیر شاهد رشد بسیار زیاد آن در تولید بودیم که توانسته بخشی از نیازهای جدی آمریکا را تأمین کند و سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده را به سوددهی کلان برساند.

مصطفی ظاهری - جام جم