نقوشی که می‌تواند جهانی شود

در میان صنایع دستی مناطق مختلف ایران، هنر سوزن‌دوزی زنان بلوچ ظرفیت بالایی برای استفاده در صنعت پوشاک و طراحی لباس دارد. این هنر در صورت شناسانده شدن، این قابلیت را دارد که نه‌تنها در ایران که حتی در بازارهای جهانی مد و لباس در دنیا هم حرف برای گفتن داشته باشد.

پیشینه سوزن‌دوزی

در بررسی پیشینه هنر سوزن‌دوزی زنان بلوچ می‌توان به این بسنده نمود که در آثار کشف شده روی سفال‌های مربوط به هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد، اشکالی هندسی مشابه نقوش دست زنان بلوچ دیده می‌شود و همچنین به اعتقاد برخی پژوهشگران و براساس شواهد موجود نقوش سوزن‌دوزی بلوچ قرابت و نزدیکی خاصی با نقوش سنگ نگاره‌های پیش از تاریخ دارد که همین قدمت سوزن‌دوزی باعث شده بر جذابیت و اعتبار این هنر رازآلود افزون شود. سوزن‌دوزی چنان دارای جذابیت و انعطاف است که اکثر طراحان لباس و مد ایرانی و همچنین سایر صنایع تولیدی طرح‌های صورت گرفته را با محوریت سوزن‌دوزی بلوچ و با الهام از نقش و نگار این هنر دست زنان ایرانی مزین می‌نمایند.

شاید برایتان جالب باشد که همین الان هم خیلی از لباس‌های تولید شده در ایران نظیر مانتو یا روسری و همچنین لباس‌هایی که حتی در کشور چین تولید می‌شود، مزین به نقش و نگار و اشکال سوزن‌دوزی بلوچ هستند. البته این طرح‌ها اکثرا کار دست نیست و بیشتر به صورت چاپی انجام می‌شود، اما در برخی برندهای پوشاک ایرانی و برندهای معتبر خارجی از اصل سوزن‌دوزی بلوچ هم استفاده می‌شود.

علاوه بر این با وجود این که سوزن‌دوزی در فرهنگ بلوچ بیشتر در پوشش زنان یا روی پشتی، بالشت، پرده، رومیزی و... مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما در حال حاضر برخی طراحان خلاق مد و لباس از نقوش این هنر در لباس‌های مردان از قبیل پیراهن وشال گردن بهره گرفته‌اند و این کار مورد توجه و پسند جوانان و دوستداران فرهنگ و هنر، بخصوص هنرمندان موسیقی و سینما در ایران و خارج از مرزها قرار گرفته است.

با آن که هنر سوزن‌دوزی به طور محدود در کشور و حتی فراتر از مرزها توانسته مورد توجه و استفاده قرار گیرد، این صنعت در ایران با توجه به نبود بازاریابی محصولات فقط در بین برخی اقشار جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و عموم مردم از دسترسی به این هنر اصیل محروم مانده‌اند.

گرچه با تحولات پیش آمده در سال‌های دهه 60 شمسی ایران طراحی مدهای بومی با رکود مواجه شد، اما در همان سال‌های اوایل انقلاب، صنعت سوزن‌دوزی و البسه زنان بلوچ با وجود تحولات و دگرگونی‌ها و تغییر یافتن ذائقه جامعه به جایگاه خوبی در بازارهای مد و لباس داخلی و خارجی رسید و مورد پسند و سلیقه دوستداران صنایع دستی ایرانی قرار گرفت. چنان که گفته می‌شود تا سال‌های 65 و 66 خرید محصولات سوزن‌دوزی در بازارهای جهانی از سطح قابل قبولی برخوردار بوده است. بنا بر اطلاعاتی که محققان صنایع دستی اعلام کرده‌اند در آن سال‌ها فرانسه با بیشترین خرید محصولات سوزن‌دوزی مقام اول را داشته، آلمان دوم بوده وآمریکا در جایگاه سوم قرار داشته است. در رده‌های بعدی هم به ترتیب کشورهای ژاپن، سوئیس، انگلیس و ایتالیا قرار داشته‌اند. تاکنون آثار هنر دست زنان بلوچ بارها در داخل و خارج از کشور در نمایشگاه‌های مختلف در معرض نمایش و فروش گذاشته شده است که با استقبال چشمگیر علاقه‌مندان به صنعت مد و لباس ایرانی مواجه شده. از این جمله می‌توان به آثار سوزن‌دوزی‌ای اشاره کرد که در حال حاضر در محل دائمی نمایشگاه کاخ سعدآباد در معرض نمایش عموم قرار دارند.

تغییر و تحولات هنر سوزن‌دوزی

پوشش زنان بلوچ بر اثر گذر زمان شاهد تغییراتی ظاهری بوده، اما هیچ گاه این تغییرات، بنیادی و ریشه‌ای نبوده است. چرا که این تغییر و تحولات نتوانسته در اصل فرم لباس بلوچ یا نقوش سوزن‌دوزی خلأئی ایجاد نماید بلکه این تغییر همیشه در جهت جذابیت و زیبایی این البسه حاصل شده و اگر غیر از این تغییری صورت گرفته یا با فرهنگ و باورهای مردم بلوچ در تضاد بوده و همخوانی نداشته؛ به صورت مقطعی انجام گرفته و چون ماندگاری نداشته، دوباره به حالت قبلی بازگشته است.

جایگاه پوشش محلی در میان مردم بلوچ

مردم بلوچستان به پوشش محلی خود پایبندند و این لباس‌های فاخر بر تن زنان بلوچ چنان خود نمایی می‌کند تا جایی که نخستین جذابیت گردشگری این منطقه، سوزن‌دوزی بلوچ است. چنان که اولویت خرید مسافران، البسه بلوچی و محصولات سوزن‌دوزی است. در میان مردم بلوچ فرهنگ استفاده از البسه محلی، پیوندی ناگسستنی با تاریخ و فرهنگ غنی این قوم دارد و زنان بلوچ معتقدند البسه محلی مکمل شخصیت و نشانه بارز هویتی آنان است تا جایی که در فرهنگ عامه مردم بلوچستان پوشش خود نقش تعیین‌کننده و مهمی دارد و در مناسبات اجتماعی نیز این مهم مشهود است.