نَه تک تیر، نَه رگبار

رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود

مهناز فتاحی، نویسنده کتاب «فرنگیس» که رشادت‌های فرنگیس حیدرپور در برابر سربازان بعثی را روایت می‌کند، با اشاره به این که بارها به آثار سفارشی و شتابزده در ادبیات دفاع مقدس برخورده، به جام‌جم می‌گوید: به عنوان یک نویسنده دفاع مقدسی همیشه برایم این سوال مطرح است که چگونه می‌توان در دو سه ماه کتابی منتشر کرد که حق مطلب را ادا کند؟

او که برای نوشتن کتاب فرنگیس سه سال زمان صرف کرده، عنوان می‌کند: برای نگارش کتابی در این زمینه باید شناخت خوبی از فضای دفاع مقدس داشت که مستلزم پژوهش، مصاحبه و کار میدانی است.

به گفته فتاحی، وقایع دفاع مقدس و سرگذشت افرادی که در آن حضور داشتند باید نوشته شود، اما آثاری که در دو سه ماه نگاشته می‌شود، خلاقیت و پردازش داستان را قربانی زمان می‌کند.

نویسنده فرنگیس با بیان این که نوشتن این اثر در ابتدا آسان به نظر می‌رسید، می‌افزاید: از بیرون که نگاه کنید، به نظر می‌رسد فقط با یک فرد مصاحبه شده و داستان براساس این مصاحبه به رشته تحریر درآمده است، اما اگر چنین کاری می‌کردم، هیچ گاه فرنگیس به چنین جایگاهی دست نمی‌یافت. ترجیح دادم فضا را از نزدیک ببینم و با دیگرانی که این زن را می‌شناختند صحبت کنم.

او در پاسخ به این که آیا ناشر شما را برای تحویل این اثر تحت فشار قرار نداد، با خنده می‌گوید: هر چند آنها ما را جزو نویسنده‌های تنبل به شمار می‌آورند، اما با ما کنار می‌آیند. به نظرم وقت گذاشتن برای چنین آثاری ارزشش را دارد.

فتاحی با بیان این که تعجیل در تهیه آثار دفاع مقدسی می‌تواند به ادبیات دفاع مقدس آسیب بزند، کتابسازی را یکی از آفت‌های این شتابزدگی برمی‌شمارد و می‌گوید: با این رویه مخاطبان جوان وقتی با آثاری معمولی در این حوزه روبه‌رو شوند، همه آثار دفاع مقدس را به یک چوب می‌زنند و این مسأله سبب دلزدگی نسلی می‌شود که ما برای آنها کار می‌کنیم.

به گفته او، ما اگر می‌خواهیم تأثیرگذار باشیم باید آهسته گام برداریم و به آثارمان عمق ببخشیم: «رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود.»

پرهیز از از فشار غیرمنطقی به نویسندگان

سردار علی ناظری مدیر انتشارات فاتحان، ناشری که در چند سال اخیر آثار برجسته‌ای در حوزه دفاع مقدس روانه بازار کتاب کرده، در پاسخ به این انتقاد که ناشران در تولید محتوا کیفیت را فدای کمیت می‌کنند، به جام‌جم می‌گوید: اگر چه این موضوع تا اندازه‌ای وجود دارد، اما شامل همه ناشران نمی‌شود. شاید این موضوع بیشتر متوجه کنگره‌هایی باشد که برای مثال به بزرگداشت چند شهید اختصاص دارد و از آنجا که رونمایی کتاب نیز در دستور کار برخی از این کنگره‌ها قرار می‌گیرد، در تهیه کتاب‌ها تعجیل می‌کنند.

به گفته او، گاهی مطالب و پژوهش‌های یک کتاب از پیش انجام شده و نویسنده می‌تواند در مدت زمانی کوتاه آن اثر را به سرانجام برساند و به کنگره یا ناشر تحویل دهد، اما در بیشتر مواقع نگارش آثار به نویسندگان سفارش داده می‌شود و از آنجا که این کنگره‌ها محدودیت زمانی دارد، اثر باید در طول چند ماه آماده شود که شاید کیفیت لازم را نداشته باشد.

ناظری با اشاره به این که در انتشارات فاتحان یک سال معیار زمانی برای تحویل آثار نویسندگان به ناشر است، عنوان می‌کند: از آنجا که بخشی از اعتبارات انتشارات به صورت سالانه بسته می‌شود و برای همین ما مدت زمان یک سال را برای نویسنده مشخص می‌کنیم، اما در مورد آثار داستانی استثنا قائلیم و نویسندگان از نظر زمانی آزاد هستند. با همه اینها، مدیر انتشارات فاتحان به محدودیت‌های ناشران نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: به هر حال محدودیت زمانی نیز باید وجود داشته باشد، در غیر این صورت ممکن است ناشر در یک سال سفارش 20 اثر را بدهد، اما هیچ یک از آنها به سرانجام نرسد که به ضرر ناشر است. بنابراین ما زمانبندی را در دستور کار قرار می‌دهیم، اما از فشار غیرمنطقی به نویسنده پرهیز می‌کنیم.

مهدی مهراندیش که به عنوان سرویراستار برخی آثار دفاع مقدسی و خاطرات را می‌خواند هم با بیان این که هنر فرمایشی و سفارشی هیچ گاه نمی‌تواند پاسخگوی رسالت‌هایی باشد که بر دوش هنر متعهد گذاشته شده، به جام‌جم می‌گوید: هنرمند باید حداقل آزادی‌های نسبی به لحاظ زمان، خلاقیت، منابع اطلاعاتی و... را داشته باشد تا به خلق اثری دست بزند که دارای پختگی لازم از هر نظر است.

او ارائه یک اثر قابل قبول در طول دو سه ماه را بعید می‌داند و معتقد است تعجیل در تولید چنین آثاری می‌تواند به کتابسازی منجر شود که به گمان او در حوزه دفاع مقدس امری شایع است: «این مساله بیشتر در حوزه زندگینامه‌های دفاع مقدس دیده می‌شود و شمار زیادی از آثار منتشر شده، فاقد هر گونه ارزش ادبی، تاریخی و حتی سیاسی‌ است.»

به باور مهراندیش، رشد نگارش آثار حوزه تاریخ شفاهی و خاطره‌نویسی در سال‌های اخیر به مساله کتابسازی در این حوزه دامن‌زده است: «آثاری چون کتاب «دا» وقتی وارد بازار نشر شد، مورد استقبال بی‌سابقه قرار گرفت و هر فردی گمان کرد می‌تواند خاطره رزمندگان و افراد حاضر در جنگ تحمیلی را در قالب کتاب منتشر کند. این در حالی بود که شیوه نگارش صحیح و صداقت قلم در کتاب دا سبب مشهور شدن این کتاب شد.»

کیفیت برای ناشران دولتی اهمیت ندارد

اما به گمان گلعلی بابایی، نویسنده‌ای که صاحب آثار متعددی در حوزه ادبیات دفاع مقدس است و بارها در جشنواره‌های ادبی به عنوان دبیر یا داور حضور داشته، بی‌توجهی برخی از ناشران به کیفیت کتاب‌های دفاع مقدس، ادبیات این حوزه را دچار ضعف می‌کند.

او با بیان این که شتابزدگی در نگارش برخی از کتاب‌های دفاع مقدس مشهود است، به باشگاه خبرنگاران جوان می‌گوید: تصمیم‌گیری‌های مقطعی برخی از مراسم‌های ادبی و تشویق نویسندگان به نگارش آثار سفارشی، از دلایل شتابزدگی در این حوزه به حساب می‌آید. به‌گفته بابایی، ناشران خصوصی که به سودآور بودن کتاب‌هایشان فکر می‌کنند، تمایلی به ارائه کتاب‌هایی با کیفیت کم ندارند، اما کیفیت آثار منتشر شده اهمیت چندانی برای ناشران دولتی ندارد.

این نویسنده معتقد است سفارشی‌نویسی شتابزده و بی‌توجهی برخی ناشران به کیفیت آثار منتشر شده، عرضه آثار کم‌کیفیت را ترویج می‌کند. او با اشاره به جشنواره‌های ادبی، ریزش اولیه بیشتر آثار موجود در این جشنواره‌ها را نتیجه این مساله می‌داند و می‌گوید: «قرار نیست ما انبوهی از کتاب داشته باشیم؛ بلکه قرار است کار شاخص انجام بدهیم. زیرا آنهایی که در دفاع مقدس حاضر شدند، از بهترین‌های جامعه ما بودند.»

حق شهدا در 2 ماه ادا نمی‌شود

در همین رابطه محبوبه معراجی‌پور نویسنده کتاب «عباس دست‌طلا»، کتابی که رهبر معظم انقلاب نیز آن را تحسین کرده‌اند، با انتقاد از رویه برخی از ناشران حوزه ادبیات دفاع مقدس برای تدوین شتاب‌زده کتاب به تسنیم می‌گوید: به من تاکنون چند پیشنهاد داده‌اند که در دو یا سه ماه یک کتاب درباره زندگینامه یکی از شهدا بنویسم، اما من این شیوه را قبول ندارم و به نظرم در این حالت حق شهدا ادا نمی‌شود. هرگاه هم این دست از پیشنهادها را رد کردم، از من ناراحت می‌شوند. معراجی‌پور با بیان این که ناشر، کتاب «عباس دست طلا» را سه ماهه می‌خواست، عنوان می‌کند: من گفتم شاید بتوانم کار را شش‌ماهه تحویل دهم. فقط شش ماه برای گرفتن مصاحبه کتاب وقت گذاشتم و در نهایت هم کار را یکساله تحویل ناشر دادم و ناشر هم با من همراه شد.

کمیل انتظاری - خبرنگار فرهنگ و هنر جام جم