شهری که شهربازی ندارد

بله. شهربازی مقصدی است که می‌تواند در بسیاری از روزها پاسخ آن سوال باشد و با ابزارها و وسایل متنوع خودش، آخر هفته‌ و حتی میان هفته‌های خوبی برای تهرانی‌ها ایجاد کند ولی چه باید کرد وقتی شهربازی مرکزی شهر، چیزی جز خرابه‌ای نیست که قرار است به مرکزی جهت درمان بیماران سرطانی تبدیل شود و شهربازی‌های دیگر شهر هم از چنان قدمتی برخوردارند که شاید بهتر باشد به عنوان میراث فرهنگی از آن بازدید شود. گزارش این هفته چمدان نگاهی خواهد داشت به شهربازی‌های تهران. شهری که در کنار انار (که نام یک فیلم مستند مشهور بود)، جای پارک و خیلی چیزهای دیگر، ظاهرا شهربازی هم ندارد.

چند شهربازی و مرکز تفریحی داریم؟

وضعیت بد شهربازی در تهران، از نحوه آماردهی در این خصوص روشن می‌شود. بنا به گزارش سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، تهران در حال حاضر 58 شهربازی دارد اما رئیس اداره نظارت بر اجرای استاندارد خدمات اداره کل استاندارد استان تهران این آمار را 44 شهربازی بیان کرده است. از این رو می‌توان اینگونه ارزیابی کرد که شاید در مورد تعریف شهربازی هم در کشورمان، وحدتی وجود ندارد. با این حال و گذشته از این موارد باید دید که وضعیت در تهران به عنوان پایتخت کشور چگونه است و این وضعیت چه ایرادها و اشکالاتی دارد؟

آخرین آماری که به طور رسمی در این خصوص وجود دارد مربوط به سال 1385 است که اطلس شهر تهران منتشر شد. در آن اطلس آمده است که «نواحی موجود در بخش های شرقی، شمال مرکزی، جنوب و جنوب شرقی تهران و به ویژه نواحی واقع در مناطق 2، 4، 6، 16و 20 دارای بیشترین دسترسی به پارک» هستند و «بیشترین دسترسی به خدمات تفریحی و ورزشی مربوط به بخش های شمالی و جنوبی شهر است، بخش‌های جنوب شرقی شهر نیز وضعیت مناسبی در دسترسی به این نوع از خدمات دارند و کمترین دسترسی به خدمات تفریحی و ورزشی مربوط به بخش‌های جنوب غربی شهر تهران یا نواحی واقع در مناطق 21، 9 و 19 و همچنین ناحیه 2 از منطقه 14 هستند».

شهربازی‌هایی که وسایل بازی ندارد

وضعیت وقتی بدتر می‌شود که تعداد ابزارهای بازی در این شهربازی‌ها را در نظر بگیریم. سازمان استاندارد می‌گوید فقط 13 مرکز بازی در تهران هستند که بیش از 30 وسیله بازی دارند و این در حالی است که تعداد عروسک‌های دیزنی لند، به تنهایی بیش از هزار عدد است. از این‌روست که می‌توان گفت تهران هم شهربازی کم دارد و هم شهربازی‌هایی که دارد، وسایل تفریحی کمی دارند.

تاریخ شهربازی در تهران

همیشه البته وضع به این صورت نبوده است. تاریخ شهربازی در ایران می‌گوید پس از آن‌که پارک شهر در مرکز شهر تهران پاتوق مردم شد و چرخ و فلک ساده آن برای مردم آن روزگار جالب به نظر رسید، فکر ساخت شهربازی در تهران به سر متصدیان خطور کرد. از این رو بود که مقاطعه کار آسفالت شهرداری تهران، رحیم علی خرم به سراغ اراضی در جاده کرج آن روزگار رفت و پارک خرم را در آن تاسیس کرد. پارکی که قرار بود مرکزی تفریحی برای تهرانی‌ها باشد ولی حاشیه‌های زیادی هم برای آنها درست کرد.

از اخبار موثق و ناموثق اذیت و آزار زنان در این پارک گرفته تا بدمستی اراذل و اوباش و حتی اسیدپاشی به یک خواننده در حین اجرا. همین حواشی و البته فساد مالی صاحب پارک بود که باعث شد پس از انقلاب و اعدام انقلابی رحیم علی خرم، آن پارک به بنیاد مستضعفان واگذار شده و به پارک ارم تغییر نام دهد و امروزه هم تحت نام پارک ارم سبز، در کنار باغ وحشی که در اواخر دهه 60 در کنار آن ساخته شد مشغول فعالیت است. البته فعالیت کنونی این پارک حرف و حدیث‌هایی دارد که در قسمت بعدی به آن خواهیم پرداخت.

در دهه 40 البته یک شهربازی دیگر به نام فان فار یا لونا پارک (اسم‌های انگلیسی و فرانسوی که به شهربازی اطلاق می‌شدند) در تهران تاسیس شد. شهربازی که نخست در میدان ونک قرار داشت اما پس از مدتی به اراضی سئول و در کنار نمایشگاه بین‌المللی تهران منتقل و بعد از انقلاب هم، مدتی فعال بود که نهایتا به خاطر ترافیک بسیارش در سال 1385 تعطیل شد با این وعده که قرار است شهربازی بزرگی برای تهران ساخته شود؛ وعده‌ای که تاکنون عملی نشده است.

بازی که ممکن است به مرگ ختم شود

مشکل شهربازی در تهران البته فقط نبود مرکز تفریحی یا کمبود وسایل تفریحی نیست که مشکل فوری در استاندارد نبودن وسایل است. سازمان استاندارد می‌گوید در شش ماهه اول سال 1392 که قاعدتا، شهربازی مخاطب و مشتری بیشتری دارد از 5 هزار و 113 وسیله بازی بازدید کرده ولی فقط 2 هزار وسیله توانسته‌اند تاییدیه این سازمان را بگیرند.

گزارش دیگری در تیر سال 1391 حاکی از این است که فقط یک چهارم مراکز تفریحی تهران وسایل استاندارد دارند. موضوعی که ریشه آن در اقتصاد این مراکز ریشه دارد. اقتصادی که آن قدر رونق ندارد که بتوان هزینه استهلاک دستگاه‌ها را کنار گذاشت و به مرور آنها را نوسازی کرد.

پدیده‌ای که در نوع خودش باعث شده در سال‌های اخیر شاهد حوادث مختلفی در شهربازی‌های کشور باشیم به نوعی که پس از حوادث سال ابتدای دهه 80، مثلا در پارک نبوت کرج، مساله استاندارد این دستگاه‌ها مطرح شد، در سال 1385 این استاندارد تدوین شد و در سال 1387 به صورت اجباری درآمد ولی باز هم دریغ از رعایت استاندارد و نوسازی دستگاه‌ها. این در حالی است که یک پژوهش نشان می‌دهد دومین موضوعی که می‌تواند رضایت مشتریان از یک شهربازی را ایجاد کند، تجهیزات و دستگاه‌های آن است.

اقتصاد بیمار تفریح در ایران

شهربازی رفتن و اصولا رفتن به مراکز تفریحی شهری، شاخه‌ای است از گردشگری شهری. شاخه‌ای که در حال حاضر وضعیت مطلوبی ندارد. نشانه این حال بد در مقاله‌ای با عنوان «برآورد تقاضای گردشگری شهری در ایران» آمده است. در این مقاله و بر اساس تحقیق گفته شده که تمامی دهک‌های درآمدی در ایران، تفریح را کالایی لوکس در نظر می‌گیرند و از این رو در بخش تقاضاهای اقتصادی، آن را در اولویت‌های آخر قرار می‌دهند. جالب است بدانید که این در حالی است که از دهک پنجم درآمدی به بالا یعنی طبقه متوسط رو به بالا و مرفه ایران، رستوران را امر ضروری تلقی می‌کنند.

آمار دیگری نیز نشانه‌ای بر این امر است که اصولا اقتصاد تفریح در ایران مریض است. آماری که می‌گوید میزان خرج کردن یک خانوار ایرانی در سال 1392 برای تفریح نزدیک به 650 هزار تومان بوده است. یعنی تقریبا هر ماه 55 هزار تومان و از این روست که میزان سهم تفریح در سبد هزینه خانوار در یک سال، نزدیک به دو درصد است که نصف هزینه‌ای است که هر خانوار ایرانی برای اثاثیه منزل خود انجام می‌دهد.

این مساله از زاویه دو آمار دیگر هم قابل بررسی است. آمار اولی مربوط به طرح سنجش عدالت در شهر تهران است که نشان می‌دهد در برخی از مناطق شهر مثل منطقه 9، در یک سال، کمتر از 200 هزار تومان به طور میانگین خرج تفریح می‌شود و این در حالی است که در منطقه یک سالیانه، یک میلیون تومان خرج تفریح می‌شود. آمار دیگری که می‌گوید مردان ایرانی در یک روز، یازده دقیقه وقت برای تفریح اختصاص می‌دهند و زنان 7 دقیقه. از این روست که می‌توان گفت میزان هزینه تفریح در ایران، کم است که نشانگری است بر تبعیض در میان لایه‌های مختلف اجتماعی و البته ضروری تعلق می‌شود و حتی اگر حرف از پول هم نباشد، ایرانیان اغلب برای تفریح وقت نمی‌گذارند یا وقت ندارند.

به این ترتیب ساخت شهربازی جدید در این شهر هم تقریبا منتفی است. طبق برآوردها در سال 1388، تجهیزات یک شهربازی حدود 10 میلیارد تومان هزینه برمی‌دارد و در شرایطی که تهران دیگر زمینی برای احداث شهربازی ندارد از این روست که نسل جدید شهربازی‌ها در شهر به صورت آپارتمانی ساخته شده است. البته شهرداری قبلا اعلام کرده بود بیش از یک میلیون و 300 هزار متر مربع زمین در اراضی چیتگر، برای شهربازی اختصاص داده ولی هنوز از تخصیص آن به یک سرمایه‌گذار جهت ساخت چنین شهربازی خبری نیست.

و این داستان شهربازی در پایتخت است. کم است، قدیمی و غیر استاندارد، فقیر از نظر وسایل بازی و البته تا حدی گران که حتی طبقه ثروتمند آن را جزو کالای غیرضروری‌اش بداند. شاید سری بعد که خواستیم از خود بپرسیم چرا «دور دور» تفریح غالب جوانان ما شده و دفعه بعدی که آسیب شناسان خواستند دلایل گرایش به قهوه‌خانه و قلیان را بررسی کنند و نیز فرصت بعدی که مسئولان تهران خواستند ببینند چرا نمی‌توان از زندگی شبانه در تهران برای ساکنان این شهر و همچنین نهادهای مسئول درآمدزایی کنند، فکری هم به‌حال شهربازی‌های تهران کنند؛ شهری که
شهربازی ندارد.

مصطفی مسجدی آرانی