شمع پایلمای آذری‌ها در سوز حسین (ع)

تمام این ارادت و سرسپردگی با برگزاری آیین‌هایی نمود پیدا می‌کند که صدها و هزاران سال قدمت داشته و سینه به سینه به نسل‌ها منتقل می‌شود، آیین‌هایی که مختص اردبیل و مردم این دیار بوده یا از این منطقه به دیگر مناطق کشور منتقل شده است.

مردم اردبیل به مانند دیگر مناطق و فرهنگ‌های مختلف کشور، دارای آداب و رسوم و سنن خاصی در برگزاری مراسم عزاداری و سوگواری بوده، اما برخی از این مراسم از جمله تشت‌گذاری، شمع‌گردانی و برپایی دستجات ششگانه، نه‌تنها در کشور بلکه در سراسر دنیا بی‌نظیر و متعلق به منطقه اردبیل است و همیشه در بررسی آیین‌های عاشورایی مورد مطالعه قرار گرفته است. چنانچه مراسم ماه محرم در اردبیل را سرشار از نشانه‌ها و نمادها کرده است.

آغاز آیین عزاداری ماه محرم در استان اردیبل به‌ویژه مرکز استان، همزمان با 27 ذی‌الحجه و با مراسم تشت‌گذاری برگزار می‌شود. طی این مراسم سوگواران پس از مدیحه‌سرایی و عزاداری تشت‌هایی را به یاد تشنه‌کامی شهیدان کربلا پر از آب کرده و با زیارت کردن این تشت‌ها آب آن را به عنوان تبرک بر سر و صورت خود می‌ریزند.

در روزهای دوم تا هشتم ماه محرم نیز محلات ششگانه اردبیل طبق سنت دیرین به ترتیب با حضور در بازار تاریخی مسجد جامع اردبیل عزاداری می‌کنند. هیات محله «اونچی میدان» عالی‌قاپو، سرچشمه، پیرعبدالملک، اوچدوکان و طوی به‌عنوان محلات ششگانه اردبیل شناخته می‌شود. در دل این ترتیب یومیه و نیز مراسم مختلف عزاداری، برخی از آیین‌ها نیز وجود دارد که در طول تاریخ همواره بر سینه نسل‌های یک منطقه، قوم و بین یک جمعیت مشخص و با فرهنگ خاص نشر یافته و منتقل شده است. آیین «شمع‌گردانی» یکی از این آیین‌هاست که در اردبیل تجلی یافته و به نمادی از عشق و ارادت مبدل شده است.

این آیین همزمان با تاسوعای حسینی روز اقتدا به علمدار نینوا برگزار شده و مردم استان اردبیل با اجرای آیین سنتی و منحصر شمع‌گردانی، عشق و ارادت به علمدار کربلا حضرت ابوالفضل (ع) را نشان می‌دهند.

در روز تاسوعا دستجات عزاداری اقدام به شمع‌گردانی می‌کنند که با برگزاری این مراسم سنتی، عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت در این روز به اوج خود می‌رسد. در این آیین که از صبح تاسوعا در شهرها و نقاط مختلف استان اردبیل آغاز شده و تا غروب ادامه می‌یابد، عزاداران با دسته‌های شمع به مساجد مختلف محلات رفته و با روشن کردن شمع که در حقیقت نذری آنها محسوب می‌شود، عشق و ارادت خود را به حضرت ابوالفضل (ع) نشان می‌دهند.

این آیین سنتی بیش از هزار سال در اردبیل قدمت دارد و این مراسم در زبان ترکی و محلی به نام «شمع ‌پایلما» معروف بوده و عزاداران حسینی بعد از هشت روز عزاداری در مساجد و خیابان‌ها و محلات اردبیل در روزی که منتسب به علمدار رشید کربلا، حضرت ابوالفضل‌العباس (ع) است اقدام به روشن کردن شمع می‌کنند و در سوگ آن علمدار رشید بر سر و سینه می‌زنند.

در تاسوعای حسینی همه دسته‌های عزاداری شامل محلات ششگانه، شعبات آن و مردم عزادار به بازار می‌آیند و ضمن عزاداری آیین شمع‌گردانی را نیز باشکوه خاص و هر چه تمام‌‌تر برگزار می‌‌کنند.

این مراسم نه‌تنها در اردبیل، بلکه در دیگر شهرها و امامزاده‌ها با حضور دسته‌ها و گروه‌های عزاداری با حال و هوای خاص بویژه در شکل و محتوای باشکوه برگزار می‌‌شود و نظیر آن را می‌توان در امامزاده سلیمان فخرآباد مشگین‌‌شهر، سیددانیال خلخال، مسجد غریب بیله ‌سوار و دیگر اماکن مذهبی و مورد احترام مردم استان عنوان کرد.

زنان نیز در روز تاسوعا با حضور در مساجد و شرکت در مراسم شمع روشن کردن ارادت خود را به شهیدان کربلا ابراز می‌دارند و با حضور در سقاخانه اردبیل اقدام به ادای نذر کرده و با روشن کردن شمع و گره بستن تکه پارچه‌‌ای خواستار برآورده شدن حاجات خود می‌شوند.

آیین شمع‌‌گردانی در بین بانوان استان اردبیل از حال و هوای خاص برخوردار است، به‌طوری‌که بانوان در حالی که چادر و لباس سیاه بر تن کرده‌اند در سقاخانه ابوالفضل ‌العباس (ع) اردبیل جمع شده و ضمن سر دادن ندای عزاداری به شکل خاص با روشن کردن شمع و گره زدن تکه‌پارچه‌هایی خواستار برآورده شدن حاجات خود و خانواده می‌شوند.