اشکال در قطب‌نمای برنامه فضایی ایران

داستان توسعه فضانوردی و فناوری فضایی در زندگی بشر، شبیه دومینویی است که نقطه آغازش را باید در همین پرتاب اسپوتنیک ـ 1 جست‌وجو کرد. این پرتاب چنان مسابقه‌ای میان دو ابر قدرت شرق و غرب راه انداخت که سال‌ها پس از فتح ماه، اندیشه‌ تسخیر فضا به مثابه تسخیر قلمرویی تازه در جهان پیرامون، هر اندیشه آینده‌نگری را به خود مشغول می‌کند. از همین رو بود که فقط یک دهه پس از این رویداد تاریخ‌ساز، در دهم اکتبر 1967 قوانین بین‌المللی مربوط به فعالیت کشورها در زمینه اکتشافات فضایی با رویکرد صلح‌آمیز و بشردوستانه به امضای کشورهای عضو سازمان ملل متحد رسید تا روند تسخیر فضا به دست قدرت‌های شرق و غرب قاعده‌مند شود. اهمیت این دو تاریخ بود که موجب شد در سال 1999 چهارم تا دهم اکتبر(12 تا 18 اکتبر) هر سال را هفته‌ جهانی فضا نامگذاری کنند. در این هفته برنامه‌های عمومی مختلفی با هدف آشنا کردن عموم مردم و به‌ویژه نسل‌های آینده با نقش فضا در زندگی بشر امروز و چشم‌انداز پیش روی آن در کشورهای مختلف برگزار می‌شود.

«اکتشاف» شعار امسال هفته جهانی فضاست

امسال در حالی هفته فضا را در کشور گرامی داشته‌ایم که در ماه‌های اخیر شاهد تغییرات گسترده‌ای در مسیر و ساختار بدنه فضایی کشور بودیم؛ از تغییر در اولویت‌ها گرفته تا جابه‌جایی پی در پی مدیران. آخرین مورد همین چند روز پیش بود که منوچهر منطقی با حکم معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، هفت ماه پس از تصدیگری جهانگیر جدی در مرکز ملی فضایی ـ بدون اقدام خاصی در طول دوره مدیریتش ـ بر صندلی ریاست مرکز ملی فضایی نشست. در همین هفته در حالی رئیس پژوهشگاه هوافضا از امکان اعزام انسان به پرواز زیرمداری تا یک سال آینده در صورت تأمین بودجه سخن گفت که رئیس سازمان فضایی احتمال پرتاب هر گونه ماهواره تا پایان امسال را مردود دانست. در این میان از یک سو خبرهایی از تلاش‌ها برای از بلوکه خارج کردن ماهواره مصباح در ایتالیا و تلاش برای به‌روزرسانی آن می‌شنویم و از سوی دیگر وزیر ارتباطات در مراسمی دیگر از در مدار گرفتن ماهواره ملی مخابراتی تا سه سال آینده خبر می‌دهد. هر چند برخی تحلیلگران تغییر ساختار بدنه فضایی کشور از حالت متمرکز سابق و زیر چتر سازمان فضایی ایران به شاخه شاخه شدن کنونی را اتفاقی مبارک می‌دانند. با این حال چند صدایی که از بیرون در برنامه‌های فضایی کشور مشاهده می‌شود، بیشتر از آشفتگی و سردرگمی مدیران فضایی کشور خبر می‌دهد تا نوعی همگرایی برای رسیدن به اهداف طرح کلان ملی و سند چشم‌انداز.

در این اوضاع گویی قطب‌نمای برنامه فضایی ایران معیوب شده است و هر لحظه تحت تأثیر نیروی مغناطیس افکار یک مدیر عمل می‌کند و جهت صحیح حرکت را متفاوت از لحظه قبل خود نشان می‌دهد. در بزنگاه رقابت شانه‌به‌شانه کشورها برای توسعه هر چه بیشتر فناوری فضایی به مثابه فعالیتی اقتصادی و غیرنمایشی، شنیدن صداهای متعدد که بعضا متناقض با واقعیات کنونی و بضاعت فضایی کشور است، موضوعی است که جای تأمل، تعمق و چاره‌اندیشی اساسی دارد.

کاظم کوکرم

روزنامه‌نگار علم