سپتامبر‌ خونین مکه

اگر ریاض تمرکز خود را بیش از آن که بر کشتار مردم یمن، دخالت در امور داخلی سوریه، لبنان، عراق و بحرین، ایجاد تلاطم در بازار نفت یا سنگ‌اندازی در مذاکرات بین‌المللی بر سر موضوعاتی که هیچ ارتباطی‌ عربستان سعودی پیدا نمی‌کند، بگذارد بر مدیریت صحیح حج می‌گذاشت، امروز قریب به 5000 خانواده، داغدار عزیزان از سفر بازنگشته خود نبودند؛ زائرانی که به حرمی امن پناه برده بودند، غافل از این که نابسامانی‌های مدیریتی، عید قربانی خونین را رقم خواهد زد.

فرافکنی، تاکتیک نخ‌نمای سعودی

به‌دنبال وقوع فاجعه منا، بی‌اعتمادی به آل‌سعود چنان اوج گرفت که هر لحظه خبری درباره دلایل اصلی کشتار حجاج منتشر شد. یکی از انتشار گازهای سمی سخن می‌گفت و دیگری نقش صهیونیست‌ها در این حادثه را واکاوی می‌کرد. برخی بر این گمان بودند که تسویه حساب‌ داخلی در دستگاه حاکمیتی بسته عربستان عامل فاجعه بوده و دیگران نیز نظر می‌دادند که ناهماهنگی کاروان‌ها حادثه‌ساز شده است.

در میانه این حدس و گمان‌ها، رسانه‌های سعودی تلاش کردند برای توجیه ناکارآمدی مدیریتی ریاض، توپ را به زمین زائران ایرانی انداخته، پازل بی‌توجهی به زائران را کامل کنند. آنها که خود متهم به بی‌توجهی عمدی به مجروحان حادثه و در نتیجه کشته شدن ده‌ها زائر ایرانی و غیرایرانی بودند، با فروکاستن فاجعه منا به یک موضوع اختلافی میان ایران و عربستان، ایرانیان را به اخلال در حج و سیاسی‌کاری متهم کردند و نشان دادند چگونه بی‌هراس از رسوایی در میان افکار عمومی، مشکلات خود را به سایر کشورها فرافکنی می‌کنند. آنها که پیش از این نیز با وجود حضور نظامی در بحرین، ایران را به دخالت در امور این کشور متهم می‌کردند یا با وجود به آتش کشیدن سوریه و عراق، به تهران تهمت مداخله در امور کشورهای عربی می‌زدند، بار دیگر بی‌کفایتی خود را به گردن زائران بی‌گناهی انداختند که نه‌تنها قربانی ناکارآمدی آل‌سعود شدند، بلکه ماموران سعودی به‌عمد، از رسیدگی به موقع به حال مجروحان یا پیدا شدن بی‌دردسر مفقودان ممانعت کردند.

راهکارهای حقوقی برای دفاع از قربانیان

در این میان، مقامات کشورمان با تاکید بر رسیدگی حقوقی به فاجعه منا نشان دادند برخلاف ریاض که به‌دنبال سیاسی‌کاری به‌منظور پوشاندن اشتباهات مدیریتی خود است، می‌خواهند تنها از حقوق بین‌الملل یاری بگیرند و نهادهای حقوق بشری و مدعی حفاظت از امنیت جهانی را در آزمون رسیدگی به حقوق زائران قربانی در حج امسال قرار ‌دهند. در همین ارتباط، رهبر معظم انقلاب در واکنش به موضعگیری مقامات بی‌تجربه ریاض، تاکید فرمودند: دنیای اسلام سؤالات زیادی در این خصوص دارد و حکام عربستان به جای فرافکنی، باید با عذرخواهی از امت اسلامی و خانواده‌های داغدار، مسئولیت خود را در این حادثه‌ سنگین بپذیرند و به لوازم آن عمل کنند.

دستور رئیس قوه قضاییه به دادستان کل کشور برای رسیدگی به فاجعه منا، تاکید رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه بر پیگیری حقوق خانواده قربانیان و واکنش‌های گسترده افکار عمومی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نشان داد که ایران، یک‌صدا خواستار تضمین‌های عملی برای حفظ امنیت مهم‌ترین مناسک اسلامی است؛ مناسکی که امسال با وقوع دو حادثه مشکوک و خونین، جهان اسلام را درباره شیوه کنونی برگزاری مراسم حج، با تردید مواجه کرده است.

برای غلبه بر این تردیدها تاکنون راهکارهای مختلفی مطرح شده است. از یک‌سو تهران پیشنهاد تشکیل تیم حقیقت‌یاب را به کشورهای اسلامی داده و از سوی دیگر، آماده پیگیری شکایت بین‌المللی از دولت عربستان به‌دلیل قصور در حفظ امنیت جان زائران خارجی است. بسیاری از علمای اسلامی پیشنهاد واگذار شدن مدیریت حج به سازمان کنفرانس اسلامی را مطرح کرده‌اند که به‌نظر می‌رسد با توجه به مشکلات مدیریتی که عربستان با آن دست به گریبان است، پیشنهادی عملیاتی است، به شرط آن که این سازمان از انفعالی که با آن دست به گریبان است، خارج شود.

حج در حصار سیاسی‌کاری آل‌سعود

حالا که فاجعه منا، احساسات جهان اسلام را برانگیخته و به نارضایتی جهانی از آل‌سعود منتهی شده است، ریاض آخرین تلاش‌ها برای مرتبط کردن فاجعه حج با مسائل سیاسی خاورمیانه را صورت داده و به این ترتیب کوشش می‌کند با پروپاگاندای رسانه‌ای، بر اصل واقعه منا سرپوش گذارد.

این در حالی است که اگر ریاض، تضمینی برای حفظ امنیت زائران نداده و جان حجاج را تامین نکند، نباید امیدوار باشد مسلمانان وضع موجود را برای سفر پرمخاطره به حج که هیچ نسبتی با آورده‌های مالی ریاض ندارد، ادامه دهند. اگرچه حج یک فریضه واجب است و مسلمانان شوق زیادی برای حضور در این گردهمایی عظیم اسلامی دارند، اما وجوب حفظ جان و مسئولیت دولت‌ها برای هشدار به شهروندان خود به منظور تامین امنیت در کشوری دیگر، ملاحظاتی را به‌دنبال خواهد داشت که می‌تواند عمل به فریضه‌ای واجب را با مشکلاتی روبه‌رو سازد؛ مشکلاتی که بی‌تردید ریاض مسئول به‌وجود آمدن آن است و تا دیر نشده‌ باید با اصلاح ساختاری وضع کنونی بر تردیدها و دغدغه‌ها غلبه کند.

7 پیش‌شرط برای اداره حج

سرمایه‌گذاری روی سیستم‌هایی که بتواند نظم را به حج بازگرداند، بهبود زیرساخت‌های گردشگری، دور کردن مناسک حج از حاشیه‌های سیاسی و رسانه‌ای، تغییر مدیران بی‌تجربه، مشارکت دادن سایر کشورهای اسلامی در اداره حج، برخورد جدی با مجریان خطاکار و دور نگهداشتن فرایض دینی از تعصبات فرقه‌ای، همه و همه پیش‌شرط‌هایی است که ریاض باید با تعهد نسبت به آنها، اعتماد جهان اسلام را بار دیگر به دست آورد و ماهیت بین‌المللی شهرهای مدینه و مکه را به رسمیت بشناسد.

شاید ملک سلمان که از زمان روی کار آمدن، ضعف‌های سیاسی و مدیریتی‌اش یک به یک بر جهان اثبات شده، امروز از نظر تصمیم‌گیری در وضعیت دشواری قرار داشته باشد.

او که به دلیل بی‌کفایتی در حفظ جان مسلمانان به جنایت علیه جهان اسلام متهم شده، باید در اصلاحات سیاسی، عقیدتی و مدیریتی بکوشد و عربستان را به‌سوی باتلاقی نبرد که نتیجه‌اش طرد از جهان اسلام و انزوای همه‌جانبه باشد.

محمود هرندی

جام جم