آلزایمر؛ واگیر یا غیرواگیر؟

21 سپتامبر، مصادف با 30شهریور، روز جهانی آلزایمر نامگذاری شده است. این بیماری نخستین بار سال 1901 از سوی روان‌شناس و عصب‌شناس آلمانی، آلویز آلزایمر شناسایی شد. از آن زمان تاکنون، تحقیقات گسترده‌ای با هدف شناخت هر چه بیشتر این بیماری انجام شده است. از دست دادن تدریجی حافظه و مهارت تفکر،‌ از نشانه‌های ابتلا به آلزایمر است. اگرچه دانشمندان تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام داده‌اند، اما همچنان تلاش می‌کنند با شناسایی عوامل موثر در بروز این بیماری، نقش هر یک از عوامل ژنتیک، محیطی و سبک زندگی را در ابتلا به این بیماری با دقت بیشتری بررسی کنند.

گروهی از محققان انگلیسی، از احتمال کشف عامل جدیدی در ابتلا به این بیماری خبر داده‌اند. آنها بر این باورند که پروتئین‌های قابل سرایت به نام پرایون‌ها (Prions) می‌توانند عامل ابتلا به این بیماری خطرناک باشند. به گفته محققان، این پروتئین‌ها که به طور طبیعی در بدن زندگی می‌کنند، می‌توانند در مواردی موجب بروز بیماری شوند. زمانی که پرایون‌ها به‌درستی چین نمی‌خورند و عملکرد صحیحی ندارند، موجب بروز بیماری خواهند شد. در نهایت ادامه این روند می‌تواند عامل بروز این بیماری باشد. به گفته دانشمندان این پروتئین‌ها قابل سرایت است.

ضرورت شناسایی بهتر آلزایمر

در روزهای اخیر خبرهایی مبنی بر واگیر و مسری بودن آلزایمر در رسانه‌ها منتشر شده است، اما آیا واقعا آلزایمر می‌تواند مسری باشد؟

دکتر سیدحمید جمال‌الدینی، متخصص ژنتیک در این باره به جام‌جم می‌گوید: آلزایمر بیماری ای است که سبب ایجاد اختلال در عملکرد مغز می‌شود و در افراد مبتلا، توانایی ذهنی بیمار به طور تدریجی کاهش پیدا می‌کند و تحلیل می‌رود. مهم‌ترین علامت و نشانه ابتلا به این بیماری اختلال حافظه است. یکی از ویژگی‌های مهم این بیماری این است که سیر تدریجی دارد و بتدریج پیشرفت می‌کند. در افراد مبتلا در مراحل اولیه بیشتر حافظه کوتاه‌مدت درگیر می‌شود و با پیشرفت بیماری حافظه بلندمدت و میان‌مدت نیز تحت تاثیر پیامدهای ناشی از این بیماری و روند پیشرفت آن قرار می‌گیرد؛ بنابراین وقتی از این بیماران درباره کاری که چند لحظه پیش انجام داده‌اند سوال می‌شود، قادر به پاسخگویی نخواهند بود. این افراد در شناخت افراد و مسیر با مشکل مواجه می‌شوند. توهم و هذیان از دیگر نشانه‌های بیماری است که با پیشرفت بیماری در بعضی بیماران بروز پیدا می‌کند.

این پزشک متخصص با افزایش میزان شیوع بیماری آلزایمر می‌گوید: یکی از ویژگی‌های مهم بیماری‌هایی که روند تدریجی دارند این است که برای مثال در بیماری آلزایمر حدود 25 سال پیش از بروز نشانه‌های بیماری، نشانه‌ها یا آسیب‌های بافتی آغاز می‌شود. در افراد مبتلا به آلزایمر سیناپس نورون‌ها یا به عبارتی محل تقاطع عصب‌ها از بین می‌رود و سلول‌های مغزی نکروز می‌شود و در نتیجه ساختارهای پروتئینی به نام پلاک‌های پیری خارج از نورون‌ها در بعضی مناطق مغز ایجاد می‌شود. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2025 در هر گروه 80 تا 85 نفری یک نفر به بیماری آلزایمر مبتلا باشد و بر این اساس به نظر می‌رسد،‌ میزان شیوع این بیماری بالا باشد. بیماری آلزایمر می‌تواند زندگی جمعیت قابل توجهی از افراد را در سنین سالمندی تحت تاثیر قرار دهد. با توجه به افزایش سرعت شیوع این بیماری در جوامع انسانی سال 2008 همزمان با روز جهانی آلزایمر، شعار «هیچ زمانی برای تلف کردن وجود ندارد» (No Time to Lose) به عنوان رویکرد مهمی برای مقابله با شیوع این بیماری انتخاب شد. این شعار، نشان‌دهنده ضرورت تحقیقات بیشتر برای شناسایی عوامل مهم در بروز بیماری است.

پرایون‌ها محرک بیماری هستند

در این بیماری به علت تجمع پروتئین‌های بتاآمیلوئید در اطراف سلول‌های عصبی، در عملکرد حافظه اختلال ایجاد می‌شود. دکتر جمال‌الدینی با اشاره به این موضوع می‌افزاید: علت تجمع این پروتئین‌ها در اطراف سلول‌های عصبی مغز هنوز شناخته ‌نشده است. براساس تحقیقات جدیدی که در این زمینه انجام‌شده، در تجمع این پروتئین‌ها ساختارهای پروتئینی معیوبی به نام پرایون یافت می‌شود که به نظر می‌رسد این پرایون‌های معیوب در بروز و ایجاد اختلال در عملکرد حافظه نقش مهمی دارند. پیش از این در شناخت بیماری‌هایی مانند جنون گاوی، محققان به یافته‌هایی درباره تجمع پرایون‌ها دست‌یافته بودند. پرایون‌ها از نظر نوع ساختار و تکثیر به ویروس‌ها شباهت زیادی دارند، اما شیوه تکثیر این پروتئین‌ها اختصاصی است. در مطالعه اخیر، محققان یک گروه هشت نفره از افرادی را که در اثر ابتلا به بیماری آلزایمر جان خود را از دست داده بودند مورد مطالعه قرار داده‌اند. آنها دریافته‌اند که در مغز این افراد ردپایی از پرایون‌ها وجود داشته است. همه این افراد در کودکی فاکتور رشد انسانی (Human Growth Factor) دریافت کرده بودند. این یافته‌ها نشان می‌دهد پرایون‌ها می‌توانند در بروز بیماری آلزایمر تاثیر داشته باشند.

وی درباره احتمال مسری بودن آلزایمر بر مبنای اطلاعات به دست آمده از تحقیقات جدید می‌گوید: پرایون‌ها می‌توانند عامل محرکی در بروز این بیماری باشند؛ اما نکته مهم این است که پرایون‌ها باید به مقدار انبوه و برای مثال از طریق فاکتور رشد انسانی که بیشتر از حیوانات تهیه می‌شود، به بدن انتقال پیدا کنند تا بتوانند عامل محرکی برای ابتلا به بیماری آلزایمر باشند؛ بنابراین وقتی از مسری بودن آلزایمر صحبت می‌شود منظور این است که این بیماری مانند سرماخوردگی از فردی به فرد دیگر انتقال پیدا می‌کند در حالی که انتقال این بیماری مستلزم وجود مکانیسمی خاص است که به انتقال حجم انبوهی از پرایون‌ها منجر می‌شود.

دستاورد مهم ‌پژوهش اخیر

یکی از دستاوردهای مهم این تحقیقات آن است که می‌توان در آینده‌ای نزدیک با شناخت پرایون‌های معیوب و شناسایی آنها در محصولاتی که در حجم بالا به انسان‌ها منتقل می‌شود، از تسریع بروز این بیماری پیشگیری کرد.

این پزشک متخصص تاکید می‌کند: پرایون طبیعی در مغز انسان وجود دارد و در افزایش جذب عنصر روی در بدن اثرگذار است. این پروتئین‌ها در بهبود عملکرد حافظه نقش بسیار مهمی دارند. وجود پرایون‌های معیوب در بعضی ساختارهای زیستی به اختلال در عملکرد ساختارهای طبیعی مجاور منجر می‌شود که روی بتاآمیلوئیدها اثر می‌گذارد. زمانی که ساختار بتاآمیلوئید‌ها تحت تاثیر پرایون‌ها تخریب می‌شود، زمینه‌ای برای ابتلا به بیماری‌هایی نظیر آلزایمر ایجاد می‌شود. در بیماری‌هایی مانند آلزایمر و پارکینسون وجود ردپایی از پرایون‌ها گزارش ‌شده است.

با شناخت مکانیسم‌های مولکولی یا به عبارتی ژنتیک، می‌توان نشانگرهای زیستی اختصاصی برای بیماری آلزایمر را شناسایی کرد. تاکنون حدود 65 نشانگر زیستی برای این بیماری شناسایی ‌شده است. نشانگرهای زیستی پیش از بروز علائم بالینی در نمونه بافتی یا خون قابل‌ شناسایی است. پیش از بروز علائمی نظیر اختلال حافظه، علائم پاتوفیزیولوژیک این بیماری شناسایی می‌شود. تشخیص به موقع این بیماری از تسریع روند پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند و در بهبود علائم بیماری موثر است. این گروه از نشانگرها، پروتئین‌ها هستند که نشانگرهای ژنتیک را نیز می‌توان در این گروه قرارداد. البته باید این نشانگرها را در جمعیت‌های مختلف مورد بررسی قرارداد تا تاثیر این نشانگرها در افراد مبتلابه آلزایمر در مقایسه با افراد سالم مقایسه شود.

رسانه‌ها در انتشار یافته‌های علمی دقت کنند

دکتر جمال‌الدینی با اشاره به انتشار خبرهایی مبنی بر مسری بودن بیماری آلزایمر می‌گوید: زمانی که اخباری در رسانه‌های جمعی منعکس می‌شود باید به این موضوع توجه کرد که بعضی از این خبرها در مرزهای دانش قرار دارد و فقط برای مراکز دانشگاهی و دانشگاه‌ها مهم تلقی می‌شود. ممکن است انتشار این خبرها برای مخاطبان عمومی‌ با عواقب ناخوشایندی همراه باشد و موجب شود مردم به دلیل مسری بودن این بیماری و ترس و نگرانی از ابتلا ‌از این افراد دوری کنند؛ بنابراین رسانه‌ها باید در انتشار مطالبی که هنوز در مرزهای دانش است و کاملاً ثابت نشده، دقت بیشتری داشته باشند.

فرانک فراهانی جم

دانش