بسته‌بندی؛‌ گمشده صنایع دستی

در این شرایط است که به بسته‌بندی بیش از شیء خریداری شده اهمیت می‌دهیم. اگر هزاران تومان برای خرید هدیه‌ای هزینه کرده باشیم، اما شکل ارائه آن زیبا و درخورش نباشد تمام تلاشمان به هدر خواهد رفت. گاهی هم اتفاق می‌افتد جعبه کادوی خریداری شده گران‌تر از هدیه است چرا که در هر حال ظاهر، اهمیت بالایی دارد.

تمام این موارد درباره صنایع دستی نیز صدق می‌کند. صنایعی که با دست هنرمند ساخته شده و سرشار از خلاقیت، ذوق و احساس است، هنوز پس از گذشت هزاران سال، بسته‌بندی درخور شان ندارد.

به گفته مسئولان، بیش از 250 رشته صنایع دستی در کشور فعال است، اما هنوز راهکاری برای طراحی بسته‌بندی آن که نقش بازاریابی برای صنایع دستی را ایفا می‌کند اندیشیده نشده است. این در حالی است که قرار دادن صنایع دستی در جایگاهی که هم در شان آن هنر باشد و هم جذابیت داشته باشد باید به عهده متخصصان گذاشته شود، اما هنوز طراح بسته‌بندی در حوزه صنایع دستی نداریم و تربیت نشده ‌است.

شهرزاد اسفرجانی، مشاور ارشد ارتباطات بازاریابی و مدرس طراحی بسته‌بندی با بیان این صحبت‌ها می‌گوید: «جامعه ما حدود 50 سال با نظام آموزشی در حوزه بسته‌بندی فاصله دارد. این در حالی است که امروزه بسته‌بندی کالا حرف نخست را در بازاریابی می‌زند. صنایع دستی نیز از این قاعده مستثنا نیست چنان که به دلیل نبود بسته‌بندی خوب و مناسب در این حوزه شاهد آن هستیم که کالای چینی بی‌کیفیت با دارا بودن بسته‌بندی شیک، به رقیب کالای باکیفیت داخلی تبدیل شده است.»

باید توجه داشت بسته‌بندی صنایع دستی می‌تواند به برندی برای این بخش تبدیل شود، اما تفاوت‌های چشمگیری بین بسته‌بندی هر کالا با بسته‌بندی صنایع دستی وجود دارد. در صنایع دستی، بسته‌بندی ابزار کمکی فروش و انتخاب کالاست. بسته‌بندی در اینجا قرار نیست کالا را تحت‌الشعاع قرار دهد؛ بلکه قرار است در شأن آن باشد.

قصه بسته‌بندی

اسفرجانی با تاکید بر آن که در بسته‌بندی صنایع دستی باید به نکاتی همچون دربرگیرنده درست، معرف درست، اصالت و هویت آن توجه شود، در تعریف هریک از این بخش‌ها می‌گوید: «دربرگیرنده درست به این معناست که شیء را درست بسته‌بندی کنیم و بدون ضایعات به مقصد برسانیم. به طور مثال فرش و قالی نسبت به رطوبت حساس هستند یا سفال و سرامیک دست‌ساز شکننده هستند و احتمال آن که حین حمل و نقل آسیب ببینند زیاد است. از این رو یک بسته‌بندی خوب باید در درجه نخست دربرگیرنده و نگه‌دارنده خوبی باشد تا جلوی آسیب‌های احتمالی را بگیرد.»

این عضو انجمن صنفی شرکت‌های تبلیغاتی ایران ادامه می‌دهد: «از نظر مواد مورد نیاز بسته‌بندی صنایع دستی، کم و کاستی در ایران نداریم. درواقع، موضوع تفکر و خلاقیت است. با کمترین امکانات می‌توانیم صنایع دستی را لای روزنامه بپیچیم و با بیشترین امکانات می‌توانیم صنایع دستی را محترم کنیم. به آن ارزش افزوده دهیم. ارزش افزوده‌ای که از آنچه درون بسته است زیباتر به نظر آید.»

او درخصوص معرف درست بودن بسته‌بندی صنایع دستی یادآور می‌شود: «معرف درست بودن به این معناست، بسته‌بندی بگوید که حاوی چیست. معمولا شیء را خارج از بسته می‌بینیم و انتخاب می‌کنیم، اما هنگامی که درون بسته قرار می‌گیرد چه؟ مخاطب علاقه‌مند است جعبه و بسته‌بندی صنایع دستی به گونه‌ای باشد که معرف شیء درونی‌اش شود.»

این گرافیست درخصوص چگونگی کار می‌گوید: «می‌توان اطلاعات کاملی ازجمله نام استادکار، مواد سازنده، نوع صنایع دستی، سال ساخت، مکان، نام اثر، روش کار و اصالتی که درش نهفته روی بسته‌بندی ذکر شود به نوعی می‌توان گفت مخاطب با در دست گرفتن بسته‌بندی و جعبه حاوی صنایع دستی شناسنامه‌ای کامل از آن شیء را روبه‌روی خود داشته باشد. هر بسته‌ای باید یک قصه داشته باشد، در صنایع دستی نیاز است هر بسته‌ای بگوید از کجا آمده، چه موادی در آن به کار رفته و حتی گره‌های ابریشمش چند تاست. این می‌شود قصه‌ای که هر محصول برای مخاطبش تعریف می‌کند.»

هویت گمشده

باید توجه داشت، بسته‌بندی جزو لازم و ضروری یک محصول است که شناساندن و نگهداری محصول را از تولید تا مصرف به عهده دارد. علم طراحی بسته‌بندی، علم هنر و فناوری محافظت از محصول برای نگهداری، انبار، انتقال و توزیع، ذخیره فروش و استفاده از آن است، به گونه‌ای که از سویی کمترین آسیب در حین تولید تا مصرف به محتوای محصول و از سوی دیگر به محیط زیست وارد شود. بسته‌بندی شامل مراحل طراحی ارزیابی‌ و تولید بسته‌ها می‌شود. در این میان سال‌هاست نمادی از بته‌جقه را روی محصولات مختلف مشاهده می‌کنیم. نمادی که روزگاری نشان از اصالت و هنر بود، اما این روزها تکرار آن روی تمام محصولات از کپی گرفته تا اصل سبب شده تا هویت آن خدشه‌دار شود.

معصومه دیودار

جام جم