بهار اینجاست، در دل‌های ما، آوازهای ما

این شاعر خراسانی سال 1341 دست نوشته‌ای را در دفتر یادداشت رهبر معظم انقلاب آیت‌الله خامنه‌ای به یادگار می‌نویسد که به مناسبت سالروز درگذشتش در پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR منتشر شد. زنده‌یاد اخوان ثالث در این یادداشت شعر صبوحی را از دفتر «از این اوستا» نوشته و درباره آن توضیحاتی را ارائه کرده است. در بخش توضیحات متن کاملا با ادبیات و شیوه نگارش زنده یاد اخوان ثالث بوده و تغییری در متن ایجاد نشده است. نگاهی به این یادداشت خالی از لطف نیست.

«در این شبگیر/ کدامین جام و پیغام صبوحی مستتان کرده‌ست ای مرغان،

که چونین بر برهنه‌ شاخه‌های این درختِ برده خوابش دور،

غریب افتاده از اقرانِ بستانش درین بیغوله مهجور،/ قرار از دست داده، شاد می‌شنگید و می‌خوانید؟

خوشا، دیگر خوشا حال شما، اما

سپهر پیر بد عهد است و بی‌مهر است، می‌دانید؟»

ـ «کدامین جام و پیغام؟ اوه

بهار؛ آنجا نگه کن، با همین آفاق تنگ خانه تو باز هم آن کوه‌ها پیداست.

شنل بر فینه‌شان دستارِ گردن گشته، جنبد جنبشِ بدرود.

زمستان گو بپوشد شهر را در سایه‌های تیره و سردش،

بهار آنجاست،‌ ها آنک طلایه‌ روشنش، چون شعله‌ای در دود.

بهار اینجاست، در دل‌های ما، آوازهای ما

و پرواز پرستوها در آن دامانِ ابرآلود

هزاران کاروان از خوب‌تر پیغام و شیرین‌تر خبر پویان و گوش آشنا جویان،

تو چشنفتی بجز بانگ خروس و خر

در این دهکور دور افتاده از معبر؟»

«چنین غمگین و هایاهای

کدامین سوک می‌گریاندت ای ابر شبگیران اسفندی؟/ اگر دوریم اگر نزدیک

بیا با هم بگرییم، ای چو من تاریک.»

سروده شده در اسفند ماه ۱۳۳۹ در تهران

قطعه «صبوحی» به اسلوب جدید نیمائی سروده شده است و در قالب آزاد عروضی که مقید به قید «تساوی طولی مصرع‌ها» نیست. هر مصرعی مستقل از دیگری، چندتائی از افاعیل و ارکان بحر اصلی شعر (هزج سالم) را شامل شده. مطابق این اسلوب نیمائی در هر بحر از بحور متداول عروض که شعر سروده شود، مصرع‌ها بنا به‌خواست و بنا به حاجت سراینده شعر کوتاه و بلند اختیار شود، یعنی قبلا قالبی معین و مشخص وجود ندارد که شاعر در آن قالب کلمه بریزد بلکه اختیار قوالب در هر قسمت بمیل و بنا باقتضای طبع و سیاق جمله‌بندی شاعر است. فی‌المثل مصرعی شامل پنج رکن است و مصرعی دیگر شامل یک یا دو رکن یا مزاحف یک رکن و کمتر و بیشتر، و قس علیهذا‌ و هلم جرّاً. اما در عین حال که شاعر در کار خواتیم و اختیار مقدار ارکان هر مصرع آزاد است، مقید باین هست که وزن و بحر را رعایت کند و شروع مصرع‌ها خارج آهنگ و اشتباها به بحر ناهماهنگ دیگری نرود و در همان بحر اصلی مختار باشد و در خواتیم مصرع‌ها با استفاده از قافیه و نیز زحاف اشباعی استقلال هر مصرع حفظ شود که شعر به شکل بحر طویل در نیاید.

این مختصر اشاره راجع قالب و شکل ظاهری شعر بود و اما از لحاظ معنی و محتوی این قطعه عبارت است از گفت‌وگویی خیالی بین سراینده آن با مرغانی که بامداد پگاه، شبگیر، بر درخت گرم و شاد و شیرین آوازخوانی می‌کنند که: کدام جام صبوحی مستتان کرده است در بند دوم مرغان جواب می‌دهند که ما را آمدن بهار مست کرده، افق خانه تو محدود است که هیچ جا را نمی‌بینی و هیچ خبری را نمی‌شنوی، بهار آنجاست و اینجا درددل‌های ما و در بند سوم خطاب سراینده به ابر است که غمگین و سوگوار می‌گرید و می‌بارد.

به یادگار آشنایی در دفتر آقای خامنه‌ای

نوشته آمد در اسفند ۱۳۴۱

در تهران ـ مهدی اخوان‌ثالث ـ

م. امید خراسانی