ناآگاهی والدین به‌آتش اعتیاد می‌دمد

چنانچه خانواده و جامعه به وظایف خود در برابر نیازهای روحی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان بدرستی عمل نکنند زمینه‌ای مناسب برای آسیب‌هایی مانند اعتیاد فراهم می‌شود؛ بنابراین قبل از هر اقدامی‌ والدین باید با توجه به نیازهای روحی و روانی نوجوانان، مهارت‌های لازم مانند توانایی نه گفتن را به آنها بیاموزند.

در این بین مسئولان نیز وظیفه دارند با سرمایه‌گذاری برای اشتغال و تلاش برای بهبود فضای اجتماعی و فرهنگی جامعه، نوجوانان و جوانان را از آسیب‌هایی مانند اعتیاد دور نگه دارند، اما بی‌توجهی به این مسائل، شرایط را برای اعتیاد برخی نوجوانان و جوانان در کشور مهیا کرده و نگران‌کننده‌تر این که به گفته دبیر اتاق‌های فکر ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست‌جمهوری، نیمی‌ از والدین مهارت‌های لازم را در این حوزه فرا نگرفته‌اند و پس از پنج سال از اعتیاد فرزندانشان مطلع می‌شوند؛ بنابراین لازم است که مسئولان سیاست‌های خود را در نحوه اطلاع‌رسانی و آگاهی دادن به خانواده‌ها تغییر دهند.

دوری اعضای خانواده از یکدیگر

در کشور ما مصرف مواد مخدر همیشه با قبح همراه بوده که می‌توان از آن به‌عنوان عاملی بازدارنده برای مصرف مواد مخدر یاد کرد. در چنین شرایطی چنانچه یکی از اعضای خانواده به هر دلیل به مصرف مواد مخدر گرایش پیدا کند، تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا دیگر اعضای خانواده از آن باخبر نشوند.

این در حالی است که نبود برنامه‌های فرهنگی مناسب در کشور طی سال‌های اخیر سبب شده والدین و فرزندان چندان با یکدیگر صمیمی ‌نباشند که بتوانند با رویکرد حمایتگرانه، موضوعات و مشکلات فرزندان خود را شناسایی اولویت‌بندی و حل کنند. در چنین شرایطی اعضای خانواده خیلی دیر از مشکلات یکدیگر باخبر می‌شوند.

محسن روشن‌پژوه، معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با جام‌جم اظهار می‌کند: قبح اعتیاد نمی‌گذارد شخص مشکلش را با دیگران در میان بگذارد. وقتی فرد رابطه‌ای سازنده با خانواده ندارد، نشانه‌های دال بر مصرف را پنهان می‌کند. در این فضا نشانه‌های رفتار پرخطر و شواهد اختلالات رفتاری بیشتر پنهان و در نتیجه کشف آن نیز سخت‌تر می‌شود.

بنابراین در چنین شرایطی خانواده‌ها باید برای کسب مهارت کافی از کارشناسان حوزه اعتیاد بیشتر کمک بگیرند، برای نمونه آنها می‌توانند از این افراد نشانه‌های گرایش به مصرف مواد مخدر را جویا شوند؛ زیرا چنانچه آنها در این حوزه بدون کمک و مشورت با کارشناسان قدم بردارند، ممکن است تلاششان برای نجات شخص نتیجه عکس داده و فرد را بیشتر از کانون خانواده دور کند.

باید از دور مراقب بود

این روزها تهیه مواد مخدر کار سختی نیست، زیرا فروشنده‌های خرده‌پا را می‌توان در گوشه و کنار هر پارک کوچکی یافت یا مواد مخدر را به شکل آنلاین خریداری کرد و سفارش داد تا فروشنده مجازی آن را با پیک هر جا که بخواهید تحویل‌تان دهد بنابراین هر نوجوانی می‌تواند براحتی به مواد مخدر دسترسی داشته و آن را درون اتاقش نگهداری کند.

با توجه به این که جاسازی مواد مخدر به هوش فرد و فضای در اختیارش بستگی دارد، نمی‌توان راهکار مناسبی ارائه کرد و گفت امروزه نوجوانان گرفتار اعتیاد، مواد مخدر مصرفی خود را فقط در جلد دفتر و کتاب، زیرفرش، زیرتخت، درز کمد یا هزار و یک جای دیگر پنهان می‌کنند. بنابراین والدین فقط با ایجاد رابطه دوستانه و زیرنظر داشتن رفت و آمد شخص و آگاهی پیدا کردن از دوستان و شرایط خانوادگی‌شان می‌توانند فرزند خود را از اعتیاد دور نگه دارند.

نشانه‌های ظاهری اعتیاد

مصرف مواد مخدر اثرات سیستمی واحدی روی سلسله اعصاب می‌گذارد؛ بنابراین نشانه‌های مصرف آن در گروه‌های سنی مختلف یکسان است. اما شرایط جسمی ‌فرد نوجوان و میانسال متفاوت بوده و انگیزه‌های مصرف نیز در آنها متفاوت است. درباره انگیزه نوجوانان و جوانان می‌توان به کنجکاوی، تجربه‌گرایی، لذت‌جویی و تفریح، سرگرمی‌ و کسب هیجان اشاره کرد؛ البته بحران روحی و نبود مهارت‌های لازم برای واکشن‌های بیرونی نیز عواملی است که می‌تواند فرد را بیشتر به سمت پرتگاه اعتیاد سوق دهد.

احمد کاهه، معاون اجتماعی پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا در گفت‌وگو با جام‌جم درباره نشانه‌های ظاهری فردی که بتازگی مصرف مواد مخدر را شروع کرده، می‌افزاید: این افراد معمولا از جهت روانی سعی می‌کنند احساسات مثبتی از خود نشان بدهند. برای نمونه در محیط خانه از این که برخورد مستقیمی ‌با اعضای خانواده داشته باشند، دوری می‌کنند یا سعی دارند رفتار خود را خیلی عادی نشان دهند.

چشمپوشی از خطاها

افرادی که مصرف مواد را بتازگی شروع کرده‌اند، از ایراد گرفتن نسبت به خطای اعضای خانواده چشمپوشی می‌کنند، در واقع اعضای خانواده به نوعی خوش‌رفتاری و مهربانی کم‌سابقه‌ای را در این افراد می‌بینند. به این دلیل که شخص متوجه است دست به چه کار خطرناکی زده بنابراین سعی می‌کند نشانه‌های آن را مخفی کرده و در عوض نکات مثبتی از خود نشان دهد.

افزون بر این در مرحله ابتدایی اعتیاد فرد سعی می‌کند خود را به کارهایی که قبلا به آن توجه نمی‌کرد، مشغول کند. مثلا فردی را درنظر بگیرید که تا پیش از شروع مواد مخدر، کتاب و روزنامه نمی‌خوانده، اما پس از شروع به مصرف، او برای ظاهرسازی و ارائه نشانه مثبت و جدید از خود شروع به مطالعه می‌کند.

ظاهر شدن پیاپی جلوی آینه برای اطمینان یافتن از وضع ظاهری نیز می‌تواند نشانه دیگری از شروع مصرف مواد مخدر باشد؛ زیرا افرادی که در مرحله ابتدایی اعتیاد هستند بیش از پیش به نظافت خود اهمیت می‌دهند.

حشیش و سرخی چشم

افرادی که حشیش یا فرآورده‌های دیگر گیاه شاه‌دانه مانند گل، بنگ، گرس و ماری‌جوانا مصرف می‌کنند، روش‌های متنوعی دارند. برای نمونه آنها این فرآورده‌ها را با توتون سیگار مخلوط کرده و سیگار محتوی حشیش را دست به دست چرخانده و هر شخص به نوبت چند پک به آن می‌زند. علاوه بر این، برخی نیز از فرآورده‌های شاه‌دانه کیک درست می‌کنند. برای شناخت شخصی که مصرف مواد را بتازگی شروع کرده، می‌توان به نشانه‌هایی که نوع مواد مخدر مصرفی توسط او به‌وجود می‌آورد نیز توجه کرد.

مثلا اگر شخص به سمت مصرف مواد توهم‌زا مانند حشیش برود آثار مصرف اولیه این مواد را نشان خواهد داد؛ افزایش اشتهای کاذب، بالا رفتن ضربان قلب، قرمزی چشم، اختلال حافظه، بی‌توجهی به اطراف و به هم خوردن تعادل حرکتی برخی از نشانه‌های اولیه مصرف حشیش است.

همراه داشتن همیشگی قطره نفازولین نیز شگردی است که مصرف‌کنندگان حشیش از آن برای پنهان کردن نشانه‌های مصرف استفاده می‌کنند، زیرا آنها با ریختن این قطره در چشم، یکی از نشانه‌های مصرف حشیش و برخی دیگر از مواد مخدر را که قرمز شدن چشم است، پنهان می‌کنند.

محرک‌ها و انرژی کاذب

در روزهای ابتدایی مصرف آمفتامین، روانگردان و محرک‌ها آثار اولیه کوتاه‌مدتی ایجاد می‌شود که قاچاقچیان از آنها برای تبلیغ و فروش بیشتر مواد مخدر نیز بهره می‌گیرند. افزایش توجه، افزایش فعالیت، کاهش خستگی، کاهش اشتها، سرخوشی و افزایش فعالیت جنسی برخی نشانه‌های اولیه مصرف آمفتامین، روانگردان و محرک‌هاست که در نگاه اول شاید مثبت به نظر برسد، اما خیلی طول نمی‌کشد که این آثار جای خود را به تخریب‌های جدی می‌دهد. بیدار ماندن به شکل غیرعادی و بوی بد دهن و آشامیدن غیرمعمول آب را نیز می‌توان از نشانه‌های مصرف این مواد دانست. شیشه را با پایپ و فندک می‌کشند، اما در نبود این وسیله شخص معتاد از لامپ‌های کوچک نیز استفاده می‌کند.

کراک؛ خطرناک و بدون بو

افراد سودجو برای تهیه کراک، مرفین تریاک را جدا و در فرآیندی آن را به هروئین تبدیل می‌کنند. این ماده در افغانستان و ایران به‌عنوان کراک شناخته می‌شود، اما این ماده با مخدر کراک که در اروپا و آمریکا وجود دارد، متفاوت است؛ زیرا منشأ کراک در این مناطق کوکائین است در حالی که منشأ کراکی که در ایران و افغانستان وجود دارد مرفین تریاک است.

قاچاقچیان بعد از این که مرفین تریاک را خالص‌سازی و به هروئین فشرده با خلوص بالا تبدیل کردند، به آن کافئین اضافه می‌کنند؛ به این شکل هروئین از حالت پودری به شکل کلوخی درمی‌آید. قاچاقچیان تمام تلاش خود را به‌کار گرفته‌اند تا بتوانند مواد سهل‌المصرفی مانند کراک بسازند؛ زیرا کراک بوی خاصی نداشته و شخص آن را با ابزار ابتدایی مانند سنجاق و فندک مصرف می‌کند. نشانه‌های مصرف کراک نیز مانند تریاک است، اما امروزه به کراک مواد محرک نیز اضافه می‌کنند که سبب تغییر برخی نشانه‌های آن شده است.

نشانه‌های اعتیاد پیشرفته

اما برخلاف افرادی که بتازگی مصرف مواد مخدر را شروع کرده‌اند، اشخاصی که درگیر مصرف می‌شوند در مرحله نسبتا پیشرفته مصرف قرار گرفته و نشانه‌های دیگر دارند. برای نمونه تغییرات نسبی در وضع جسمی‌ شخص مانند لاغر شدن، تغییرات رنگ پوست و پرخاشگری برخی از این نشانه‌هاست.

در این مرحله شخص که سعی می‌کرد با خانواده فاصله‌اش را حفظ کند، نرمشی را که در برخورد با اعضای خانواده داشت از دست می‌دهد. او از خانواده فاصله گرفته و احساس غریبی می‌کند. برخی رفتارها مانند پرحرفی، تناقضگویی و بیهوده‌گویی در کلام آنها نمودار می‌شود و بی‌علاقگی نسبت به مسائل مادی و معنوی نیز در این افراد رشد می‌کند. افرادی که مصرف‌کننده پیشرفته حشیش هستند به بیماری‌های مزمن مبتلا می‌شوند، اختلالات روانی و مشکلات جنسی و جسمی ‌پیدا کرده و دچار بیماری‌های تنفسی خواهند شد.

تریاک، سستی‌زا

معاون اجتماعی پلیس مبارزه با مواد مخدر ناجا درباره نشانه‌های اولیه اعتیاد به تریاک اظهار می‌کند: تریاک ماده‌ای سستی‌زاست، چون مصرف آن سبب کاهش فعالیت فکری و بدنی می‌شود. عوارض مصرف آن روی مغز نیز مواردی مانند اختلال خواب است؛ زیرا مصرف‌کننده دیر به خواب رفته و دیر نیز از خواب بیدار می‌شود. مشکلات گوارشی مانند یبوست را نیز باید از نشانه‌های مصرف تریاک دانست. شخص مصرف‌کننده تریاک علاقه زیادی به خاراندن بدن خود دارد و در دقایق اول مصرف پرحرف شده و با اطرافیان خود به شکل غیرمعمولی مهربان می‌شود. این افراد پس از مصرف تمایل زیادی نیز به خوردن شیرینی‌جات و چای پیدا می‌کنند.

مهدی آیینی - جامعه