اضافه برداشت؛ روش اختلاس از معادن

برخی منابع خبری می‌گویند دامنه اختلاس به معادن کشور هم کشیده شده است. واقعا همین طور است؟

متاسفانه بله. به طور کلی اختلاس در سیستم اقتصادی با حاکمیت دولت موضوعی رایج است که نمی‌توان آن را غیرمنتظره دانست. کارنامه اقتصاد دولتی ثابت کرده در هر آنچه دولت بر آن مدیریت دارد، امکان بروز فساد و مشکلات مالی مهیاست. این در حالی است که معادن نیز از این قانون مستثنی نیستند و در اخباری که مربوط به اختلاس‌ در معادن مطرح شده است، می‌بینیم بیشتر معادنی که در آن اختلاس صورت گرفته، دولتی بوده‌اند.

اختلاس در معادن چگونه اتفاق می‌افتد؟

معمولا با شنیدن نام اختلاس به یاد دزدیده شدن پنهان وخزنده منابع قابل توجهی پول یا اموال می‌افتیم. در حالی که در معادن امکان جابه‌جایی نیست. پس این خود معدن نیست که موضوع اختلاس شده بلکه حاشیه‌های آن در زمینه برداشت محصول یا حتی مدیریت منابع مالی موضوع بوده است.

در این زمینه می‌توانید مثال بزنید؟

بله، در اختلاس مالی در معادن ممکن است یک نفر یا یک گروه با استفاده از خلأهای موجود و البته همکاری دیگران، مقداری از منابع مالی مربوط به نوسازی، فروش یا حتی تجهیز معدن را به صورت غیرقانونی استفاده کرده باشد. ولی مورد دیگر، درباره محصول معادن است که برخی افراد با اضافه برداشت از معادن این عمل را انجام می‌دهند.

اضافه برداشت؛ این امر چگونه امکان‌پذیر است؟

همان طور که می‌دانید براساس قانون، میزان برداشت از معادن کاملا مشخص است و مالکان نمی‌توانند بیشتر از آنچه در پروانه بهره‌برداری معدن تعیین شده، از ذخایر آن برداشت کنند، اما در این مورد، برداشت غیرقانونی تا چند برابر حد مجاز صورت می‌گیرد.

البته اضافه برداشت به دو صورت قانونی یا غیرقانونی صورت می‌گیرد. در مورد قانونی که مشکلی نیست و همه چیز کاملا مشخص است چون مجوزهای قانونی صادر شده است، اما در مورد برداشت غیرقانونی نباید فراموش کنیم همین لحظه که ما در حال صحبت کردن هستیم نمی‌توانیم آمار دقیقی از برداشت از معادن کشور در اختیار داشته باشیم. چون آمار دقیق هرگز اعلام نشده و نمی‌شود. این موضوع و عدم شفافیت در معادن دولتی بیشتر دیده می‌شود.

چرا دستگاه‌های نظارتی براین اضافه برداشت از معادن نظارت نکرده یا از آن جلوگیری نمی‌کنند؟

همه می‌دانیم معمولا معادن در نقاط دورافتاده واقع شده و برای دسترسی به آن باید مسافت‌های طولانی را طی کنیم. از این رو امکانات بازرسی و کنترل در موارد مختلف بخصوص حمل و نقل محصولات و مواد معدنی در خروجی‌های معادن بسیار محدود است. به عنوان مثال معمولا شرایط توزیع بار کامیون‌های حامل مواد معدنی استخراج شده در نزدیک معادن مهیا نیست، اما این تنها روش نیست، بلکه در زمان برداشت و خروج مواد از معادن افراد سودجو با هماهنگی با راننده کامیون‌ها با یک بارنامه ده‌ها بار محصول از درب معدن خارج می‌کنند که این به نوعی اضافه برداشت است چون در هیچ سندی و جایی ثبت نشده است.

پس در بحث نظارت بر معادن چالش‌های بسیاری وجود دارد.

بله. قطعا. یکی از مشکلات اصلی در این زمینه مربوط به نظارت در معادن است که اگر واقعا قصد جلوگیری از بروز فساد را داریم باید زمینه بازرسی حرفه‌ای و امکانات لازم آن را فراهم نماییم. هرچند حتی در هنگام فروش محصولات معدنی نیز باید کاملا کنترل وجود داشته باشد چون ممکن است خارج از ضوابط محصولی فروخته شود و مبالغ آن وصول نشده باشد.

تاثیر این گونه اختلاس‌ها در اقتصاد بخش معدن چیست؟

بدون تردید اختلاس در هر بخشی که صورت گیرد باعث ایجاد ناامنی و بی‌اعتمادی در آن بخش یا موسسه و شرکت خواهد شد و حتی ممکن است باعث ازهم‌گسیختگی شیرازه آن بخش شود، اما در معادن مهم‌ترین اثر را می‌توان در کاهش توان مالی و در نهایت تعطیلی یا ریزش نیروی انسانی متخصص بخش معدن دید که به سادگی قابل جایگزینی نیست.

وضعیت اقتصاد معادن در کشور چگونه است؟

برای پاسخ دقیق به این سوال شما باید بگویم دقیقا از زمانی که ایران بزرگ‌ترین شریک تجاری خود را کشور چین تعیین کرد، فراز و فرودهای موجود در صنعت و معدن ایران نیز به اقتصاد این کشور گره خورد. به این صورت که هر وقت چین با رشد اقتصادی مواجه باشد صنایع و معادن ایران نیز از اوضاع و احوال خوبی بهره‌مند خواهند شد.، اما اگر چین مثل امروز که رشد اقتصادی‌اش کاهش یافته، شاهد کوچک شدن اقتصادش باشد بدون تردید اوضاع معادن و صنایع ایران به عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده مواد اولیه به آن کشور وخیم خواهد شد. دقیقا اتفاقی که امروز برای معادن و بخش‌های مختلف صنعتی ایران روی داده است.

چرا اقتصاد بخش معدن از چین جدا نمی‌شود؟

در حال حاضر نمی‌تواند. همه می‌دانیم اکنون کشورمان درگیر تحریم‌های یکجانبه غرب است و همین امر باعث شده تا مشکلات اقتصادی بسیاری در معادن و برخی از صنایع ما ایجاد شود و ایران برای صادرات محصولات خود مجبور به پذیرش چانی‌زنی با خریدار باشد. این شرایط، برگ برنده خوبی در اختیار چینی‌ها گذاشته تا آنها نیز با استفاده از این چانه‌زنی برای ارزان خریدن مواد خام معدنی مورد نیازشان برنامه‌ریزی کنند و در پاره‌ای از موارد شرط خرید مواد خام معدنی از ایران را تحویل محصولات نهایی و مصرفی را به ایران قرار دهند.

کدام معادن امروز دچار مشکل هستند؟

معادن سنگ تزئینی، معادن سنگ آهن، مس ازجمله اصلی‌ترین معادنی هستند که با نبود خریدار و البته کاهش قیمت مواد استخراجی مواجه شده‌اند.

عماد عزتی‌

اقتصاد