سینمای کودک همچنان در تعطیلات تابستانی

به گزارش جام‌جم، سینمای کودک و نوجوان ایران زمانی به قدری ارج و قرب داشت که بسیاری از چهره‌های عرصه فیلمسازی دست‌کم یک بار در این زمینه فیلم ساختند؛ آثاری که اتفاقا جزو فیلم‌های خوب کارنامه ایشان محسوب می‌شود.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، به عنوان مهم‌ترین پایگاه فرهنگی، ادبی و هنری مرتبط با حوزه کودک و نوجوان بخصوص در دهه 40 و 50 فضایی داشت که فیلمسازان صاحب‌نام سینما را به فعالیت سینمایی درخصوص بچه‌ها راغب می‌کرد. عباس کیارستمی، ناصر تقوایی، داریوش مهرجویی، امیر نادری، بهرام بیضایی، محمدرضا اصلانی، مسعود کیمیایی، شاپور قریب و ابراهیم فروزش از چهره‌هایی بودند که فیلم‌های خوب و ماندگاری برای کانون ساختند.

برخی از این چهره‌ها و تعدادی دیگر از تربیت‌شده‌های کانون، در سال‌های پس از انقلاب هم سرمایه‌های اصلی سینمای کودک و نوجوان بودند و تا مدت‌ها چراغ این ژانر پراهمیت و تعیین‌کننده را روشن نگه داشتند. مرضیه برومند، ایرج طهماسب، حمید جبلی، مسعود کرامتی، ناصر هاشمی، کیومرث پوراحمد، ابوالفضل جلیلی و دیگران سال‌ها در زمینه سینمای کودک و نوجوان کار کردند و برای بچه‌های نسل‌های پس از انقلاب خاطره‌های خوشی ساختند، اما سینمای کودک و نوجوان بتدریج و از دهه 80 به بعد و به دلایلی همچون حمایت نکردن و فاصله گرفتن کاربلدها و افتخارآفرینان این حوزه، افول کرد و جز جرقه‌هایی اندک از رونق افتاد. آن هم در شرایطی که کودکان و نوجوانان امروز ما به دلیل این که هدف هجمه‌ها و شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای و مجازی برای جهت‌دهی با قصد و غرض تربیتی هستند، به سینمای جذاب و هویت‌مند بومی و ایرانی و اسلامی نیاز بیشتری دارند، اما چنته سینمای ما درست در همین بزنگاه حساس، خالی است و حتی جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان ما نه فیلم کودکانه چشمگیری در بساط دارد و نه حتی می‌تواند از محل برگزاری‌اش، با اطمینان صحبت کند.

دغدغه سازمان سینمایی در ارتباط با احیای سینمای کودک و نوجوان قابل اشاره است، اما با وجود دستور حجت‌الله ایوبی مبنی بر تشکیل شورای سیاستگذاری و راهبردی سینمای کودک و نوجوان در 19 اسفند سال گذشته، هنوز اتفاق ویژه‌ای در این‌باره نیفتاده و خروجی مناسبی از جلسات فرشته طائرپور، حمید جبلی، مسعود کرامتی، مهدی ارگانی، محسن چینی‌فروشان، جواد حاتمی، مهدی یزدانی، علیرضا تابش و مرضیه برومند به عنوان اعضای شورای سیاستگذاری و راهبردی سینمای کودک و نوجوان ـ اعضای این شورا ـ به بیرون درز نکرده است و سینمای کودک چشم‌انداز مبهم و مه‌آلودی دارد.

هنوز درخصوص تولید مستمر و ساخت فیلم‌های کودک و نوجوان جذاب و تماشاگرپسند، اکران مناسب این آثار و جشنواره‌ای معتبر و جریان ساز در این خصوص و احیای سینمای کودک و نوجوان، درحد حرف و آرزو باقی مانده و شعارهای مندرج در دفترچه رویکردها، راهبردها و سیاست‌های سازمان سینمایی در این زمینه همچنان عملی نشده است.

فروردین 76 و زمان اکران فیلم کودکانه «تعطیلات تابستانی» (فریدون حسن‌پور) بود که سینما آزادی در آتش سوخت. این سینمای خاطره‌انگیز ده سال بعد به صورت یک پردیس سینمایی زیبا بازسازی شد، اما سینمای کودک همچنان در همان خاکستر بی‌مسئولیتی و حمایت نکردن مدیران فرهنگی و دیگر مسئولان، به حیات خود ادامه می‌دهد.

چه خبر از شورا؟

تقریبا یک ماه قبل بود که برای اطلاع از چند و چون جلسات شورای سیاستگذاری و راهبردی سینمای کودک و نوجوان، با فرشته طائرپور، دبیر این شورا تماس گرفتیم تا ببینیم حکم ایوبی تا چه حد کاربردی بوده و جنبه عملی به خود گرفته است. طائرپور که اتفاقا یکی از نیکنامان عرصه تولید فیلم‌های کودک و نوجوان است و تهیه فیلم‌های موفقی چون گلنار، پاتال و آرزوهای کوچک، مدرسه پیرمردها، نان و شعر، پسر مریم و نخودی را در کارنامه دارد، در اظهارنظری کوتاه به خبرنگار ما گفت شورای سیاستگذاری و راهبردی سینمای کودک و نوجوان، جلساتی را برگزار کرده و هر وقت به نتیجه و جمع‌بندی نهایی برسد، در این زمینه اطلاع‌رسانی خواهد کرد.

بعد قرار شد ما سوالاتی را برای ایشان بفرستیم تا به آنها جواب بدهند، ولی با وجود این خبری از پاسخ‌های خانم طائرپور نشد. در تماسی که روز گذشته با ایشان داشتیم، گفت همه چیز تحت تاثیر تعطیلات این دو هفته اخیر بوده و بزودی و در هفته‌های بعد، پاسخ سوالات ما را در این خصوص خواهد داد، اما به هرحال، انتظار می‌رود پس از نزدیک به پنج ماه از تشکیل یک شورا، اخبار و اطلاعاتی درخصوص فعالیت‌های این گروه منتشر شود. آن هم در شرایطی که کمتر از دو ماه دیگر به آغاز مهم ترین جشنواره مرتبط با سینمای کودک و نوجوان برگزار می‌شود. تماس‌های ما با مسعود کرامتی و محسن چینی فروشان، دو عضو دیگر شورا به نتیجه نرسید، اما مرضیه برومند، کارگردان سرشناس و محبوب سینمای کودک و نوجوان، اظهاراتی را دراین باره داشت که در ادامه می‌خوانید.

مشکل از بابای خانه است

سعید شیخ‌زاده، بازیگر، صدا پیشه و مجری تلویزیون را بچه‌های دهه 60 و 70 بخوبی به یاد دارند. او قهرمان برخی از مهم‌ترین فیلم‌های سینمای کودک و نوجوان در عصر طلایی‌اش بود. بی‌مناسبت ندیدیم در گزارشی با موضوع رکود سینمای کودک، سراغ او برویم و از چرایی این وضع بپرسیم.

بازیگر فیلم‌های علی و غول جنگل و سفر جادویی، کاسبکاری را مهم‌ترین آفت سینمای کودک و نوجوان این سال‌ها می‌داند و می‌گوید: بیشتر کسانی که این سال‌ها سراغ سینمای کودک می‌روند، آن ذات و فطرت پاک کودکانه را اصلا در نظر نمی‌گیرند. انگار مسئولان تلویزیون و سینما هم رغبتی برای کار صادقانه درخصوص کودکان و نوجوانان ندارند.

شیخ‌زاده درباره جشنواره کودک و نوجوان هم بیان می‌کند: نازل‌ترین شیوه اجرای یک رویداد سینمایی را در این جشنواره شاهد هستیم. فیلم‌های ایرانی که حرفی برای گفتن ندارند و فیلم‌های خارجی هم دست بالا از سینمای شهرستان‌های سنگاپور انتخاب می‌شود! نوع نگاهی که به سینمای کودک ما وجود دارد، همین است. حالا آیا شما به عنوان تهیه‌کننده حاضری یک میلیارد پول را برای فیلمی سرمایه‌گذاری کنی که اکران خوب به آن نمی‌دهند؟

بازیگر فیلم آبادانی‌ها ادامه می‌دهد: من مشکل اصلی را مربوط به بابای خانواده، یعنی مدیران حوزه فرهنگی می‌دانم. چون هیچ مدیری از جای خود اطمینان ندارد و همه کارها را عجله‌ای و سرسری انجام می‌دهد.

شیخ‌زاده می‌گوید: چند وقت پیش در برنامه‌ای، فیلم «دره شاپرک‌ها» را دیدیم و از خاطرات تولید این فیلم‌ها گفتیم. یادم است که چقدر با عشق و علاقه، کار سینمای کودک می‌کردیم. متاسفانه الان دستنوشته‌ها و فکرهای سینمای کودک ما دیگر کودکانه نیست و فیلمسازان و تهیه‌کننده‌ها بیشتر از این که به بچه‌ها فکر کنند، به خودشان فکر می‌کنند. وقتی هر زن و شوهری، فقط دوست دارند صاحب یک بچه شوند، یعنی فقط به فکر خودشان هستند، نه بچه. به این فکر نمی‌کنند که آن بچه خواهر یا برادر می‌خواهد. وقتی در یک خانواده اینجوری است، وای به حال جامعه و سینمای کودک.

فیلم‌هایی برای ندیدن

مرضیه برومند که این روزها، فیلم «شهر موش‌ها 2» به کارگردانی او در شبکه نمایش خانگی هم با استقبال بالای مخاطبان روبه‌رو شده، در گفت‌وگو با جام‌جم، ضمن انتقاد از وضعیت تولیدات مرتبط با کودک و نوجوان در تلویزیون و سینما می‌گوید: متاسفانه رویکرد سینما و تلویزیون به کودک نیست و باید در این زمینه تحول به وجود بیاید. بچه‌های ما خیلی در خطرند، اما کار کودک خوب تولید نمی‌شود. فعلا عرصه دراختیار برنامه‌های کودکانه ارزان‌قیمت است و گاهی ادبیاتی در این برنامه‌ها به کار می‌رود که مناسب بچه‌ها نیست.

کارگردان مجموعه‌های موفقی چون قصه‌های تابه‌تا، خونه مادربزرگه و مدرسه موش‌ها، عوامفریبی را یکی از مهم‌ترین آفت‌های کار کودک و نوجوان می‌داند و می‌افزاید: کارهای بی‌محتوا که فقط قصد گرم کردن سر مردم را دارد، زیاد تولید می‌شود. امیدوارم با گشایشی که در اوضاع مالی مملکت خواهد شد، بودجه کارهای کودک و نوجوان هم افزایش پیدا کند تا کارهای خوب و مفیدی دراین خصوص ساخته شود. برومند از برگزاری جلسات شورای سیاستگذاری و راهبردی سینمای کودک و نوجوان خبر می‌دهد و می‌گوید: البته محتوای این جلسات همان حرف‌های همیشگی و تکراری است و همان رویاها و آرزوهای قدیمی را مطرح می‌کنیم که سینمای کودک باید احیا شود و سینمایی مخصوص اکران فیلم‌های کودکان و نوجوانان داشته باشیم و...

این کارگردان درباره جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان هم بیان می‌کند: دراین چند سال اخیر همواره شاهد بودیم که دو ماه مانده به جشنواره تصمیم می‌گیرند فیلم‌هایی درباره کودکان ساخته شود. نتیجه هم این می‌شود که شاهد فیلم‌هایی باشیم یکی از یکی بدتر. فیلمسازانی که روی حساب رابطه و با بودجه‌های کلان آثار بدی می‌سازند و عجیب این‌که سال بعد هم در جشنواره حضور دارند. فیلم‌هایی که هم از نظر محتوایی مشکل دارند و هم از نظر تکنیکی و اگر اکران شوند، سینما را ورشکسته می‌کند. از میان 50 فیلمی که در یکی دو ماه گذشته دیدم، به زحمت می‌توان پنج فیلم قابل اکران پیدا کرد. در واقع با پول بیت‌المال، فیلم‌هایی می‌سازند که به درد سطل خاکروبه می‌خورد.

برومند می‌افزاید: به نظرم باید در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان، تعداد فیلم‌ها را محدود کرد و ساختار آنها را ارتقا داد. ضمن این‌که در جشنواره باید به جای دعوت از چند چهره سرشناس و بی‌ربط با سینمای کودک، از صاحب نظران و فعالان این عرصه دعوت شود.

کارگردان الو الو من جوجوام و مربای شیرین، اعتقاد دارد، سینمای کودک و نوجوان، همچنان ظرفیت و توان بازگشت به دوران خوش دهه‌های قبل و ساخت فیلم‌های موفق و پرفروشی مثل شهر موش‌ها2 را دارد. او می‌گوید: فروش بالای شهر موش‌ها نشان داد که هر کس در زمینه سینمای کودک و نوجوان با حساب و کتاب سرمایه‌گذاری کند، ضرر نمی‌کند.

علی رستگار

گروه فرهنگ و هنر