شهید بهشتی و روحیه کار تشکیلاتی

نگاهی به زندگی شهید بهشتی در مقابل ما چهار تصویر از روحیه کنش تشکیلاتی و گروهی او پدیدار می‌کند. در دوران نخست، او به دنبال مسائل فرهنگی و آموزشی بخصوص برای نوجوانان و جوانان بود و از این‌رو به تاسیس و مدیریت مدارس روی آورد. دو نمونه بارز این مدارس، مدرسه دین و دانش در شهر قم و مدرسه حقانیه در همین شهر برای طلاب بود. باید توجه داشت چنین روحیه‌ای خلاف برخی افراد است که آموزش را صرفا در تحقیق یا تدریس می‌بینند. شهید بهشتی در این فضا تلاش می‌کند با کار گروهی مناسب، اقدام به نهادسازی کند و تشکیلات راه بیندازد.

در دوره دوم، او به امر برخی بزرگان ازجمله آیت‌الله العظمی بروجردی به آلمان می‌رود تا در آنجا به فعالیت دینی و فرهنگی بپردازد. در این مرحله هم شهید بهشتی روی به کار نهادی و تشکیلاتی می‌آورد. خود او در این باره می‌گوید: «تصمیم من این بود که مدت کوتاهی آنجا بمانم و کارها که سامان گرفت، برگردم ولی در آنجا احساس کردم دانشجویان واقعا به یک نوع تشکیلات مثل تشکیلات اسلامی محتاج هستند و جوان‌های عزیز ما با علاقه به اسلام می‌گرویدند ولی کنفدراسیون و سازمان‌های الحادی چپ و راست این جوان‌ها را منحرف و اغوا می‌کردند تا این که با همت چند نفر از جوان‌های مسلمانی که در اتحادیه دانشجویان مسلمان در اروپا بودند... هسته اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان گروه فارسی زبان را آنجا به وجود آوردیم و مرکز اسلامی هامبورگ سامان گرفت.» (گفت‌وگوی شهید بهشتی با ماهنامه شاهد، اردیبهشت 1360 به نقل از شاهد یاران، شماره 8، ص 8 تا 10) حاصل کار شهید بهشتی به گونه‌ای شد که این مرکز به جایگاه اصلی خود بازمی‌گردد و تا امروز پا پرجاست. نباید فراموش کرد که کار تشکیلاتی در یک کشور خارجی چون آلمان با دو تهدید جدی روبه‌رو است. در اقلیت بودن به خاطر مهاجر بودن و در اقلیت بودن به دلیل شیعه بودن.

دوره سوم فعالیت شهید بهشتی مربوط به فعالیت‌ها و کنش‌های سیاسی در ایران قبل از انقلاب اسلامی است. شهید بهشتی در این دوره، یکی از کسانی بود که تلاش کرد جامعه روحانیت مبارز را به سامان تشکیلاتی برساند و از آن سو حتی قبل از انقلاب اسلامی به دنبال تشکیل یک حزب بود. عملکرد این شهید بزرگوار در شورای انقلاب، قبل از پیروزی انقلاب اسلامی هم گواه دیگری بر کار تشکیلاتی اوست. (گفت‌وگو با آیت‌الله مهدوی کنی، شاهد یاران، شماره 8، ص 12)

پس از انقلاب اسلامی هم این روحیه شهید بهشتی ادامه پیدا می‌کند. چه آنجا که به قوه قضاییه می‌رود و از کمک و همفکری دوستانش بهره می‌برد و چه جایی که کار شورای انقلاب را تا حدود سال 59 ادامه می‌دهد و با کمک دیگر افراد شاخص در انقلاب اسلامی، حزبی به نام جمهوری اسلامی تاسیس می‌کند که نقش پررنگ آن در وقایع ابتدای انقلاب بخصوص تا سال 1360 بخوبی دیده می‌شود.

حال که چهار مرحله کار تشکیلاتی شهید بهشتی را بررسی کردیم، بد نیست به علل و عوامل وجود چنین روحیه‌ای در ایشان هم اشاره کنیم. رهبر انقلاب سال 63 در مصاحبه‌ای درباره ابعاد شخصیتی شهید بهشتی به این موضوع می‌پردازند و دلایل چندی برای وجود این روحیه نام می‌برند.

نخستین دلیلی که رهبر معظم انقلاب به عنوان دلیل روحیه تشکیلاتی شهید بهشتی نام می‌برند، این است که این شهید بزرگوار از عقیده خودش در مقابل عقیده جمع صرف‌نظر می‌کرد و تشخیص جمع را بر تشخیص خودش ارجح می‌دانست؛ این یعنی همان پذیرش دموکراسی که لازمه وجود یک تشکیلات کاراست. ارزش چنین روحیه‌ای وقتی روشن می‌شود که بدانیم به گفته رهبر معظم انقلاب «آقای بهشتی در همه مسائل تقریبا صاحب‌نظر بودند.»

دیگر ویژگی شهید بهشتی که به کار تشکیلاتی منجر شده، حلم است. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تعریف این صفت می‌گویند: «معادل این واژه را می‌توان جنبه داشتن و ظرفیت نفسانی داشتن ذکر کرد. مرحوم بهشتی جنبه داشتند و از ظرفیت روحی فوق‌العاده‌ای برخوردار بودند و خیلی دیر برمی‌آشفتند. ایشان آدمی بود که این تحمل را داشت که اهانت را با بزرگواری گوش می‌داد و در آخر با استدلال و توجیه به اهانت پاسخ می‌داد.»جمع این دو صفت را می‌توان مدارا چه در ساحت نظری و چه در ساحت عملی دانست. شهید بهشتی نه در حیطه نظری و نه در حوزه عملی با دیگران به صورت دیکتاتوری برخورد نمی‌کرد و نظرات دیگران را می‌پذیرفت و از این رو بود که او هم یک فرد تشکیلاتی و هم یک مدیر قابل بود.

ریشه‌های دیگری هم در باره روحیه کار تشکیلاتی این شهید ذکر شده است. رهبر انقلاب معتقدند محیط خانوادگی شهید بهشتی تاثیر زیادی در روحیه مدیریتی ایشان داشته زیرا ایشان در دوران کودکی احساس ضعف و عجز و خودکم‌بینی نکرده بود. همین روحیه باعث شده بود ایشان در آینده بتواند از مواضع و نظرات خود کوتاه بیاید و کار حزبی و تشکیلاتی را سامان دهد. (نقل‌قول‌های رهبر انقلاب از مصاحبه منتشر شده در شاهد یاران، شماره 8، صص 3 تا 7)

جام جم

مصطفی مسجدی آرانی