صدای کم‌آبی در فضای مجازی می‌پیچد

تازه‌ترین کمپین یا به قول اهالی فرهنگستان زبان فارسی، پویش یا به قول کاربران فضای مجازی، کارزار چند روز پیش گل کرد؛ کمپین گل.

شما خودتان گل هستید، یک شاخه گل هم کافی است نام این پویش تازه است که اشاره دارد به خشکسالی و کمبود آب و این که ایران ایستاده بر لبه پرتگاه خشکیدگی و باید مصرف گل را محدود کند.

این کمپین از کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌خواهد به سرزمین مادری رحم کرده و گل نخرند یا اگر می‌خرند به یک شاخه گل بسنده کنند. نویسندگان متن کمپین دل خوشی از کشاورزی ندارند و آن را ورطه‌ای می‌دانند برای مکیدن شیره جان زادبوم‌مان (آب) و در میان همه محصولات کشاورزی آب‌بَر، دست گذاشته‌اند روی گل که کالایی تزئینی است و می‌شود از آن صرف‌نظر کرد .

شک نکنید گلفروش‌ها دل خوشی از این کمپین ندارند یا تولیدکنندگان گل که زندگی‌شان به گل گره خورده، این کمپین را به چالش می‌کشند؛ ولی از دریچه خشکسالی که به موضوع نگاه کنیم حق با اهالی کارزار گل است. وقتی مردم کمتر گل بخرند و به جای تاج‌های گل به خرید یک شاخه قناعت کنند، گل‌های کمتری تولید و در نتیجه آب کمتری مصرف می‌شود.

منابع آب ایران به این حساسیت‌ها نیاز دارد؛ چون دچار معضل است و این معضل قطعا موضوعی فراتر از منافع یک صنف است. طبق گزارش‌های وزارت نیرو، منابع آب از مهر تا اسفند سال 93، استان‌‌های کشور در شش دسته مرطوب، نرمال، قابل تحمل، دارای تنش آبی، دارای تنش آبی شدید و کمبود آب قابل دسته‌بندی است که به این ترتیب 11 استان درگیر تنش آبی، 13 استان دچار تنش شدید آبی و هفت استان در خطر کمبود آب قرار دارند؛ در حالی که هیچ‌یک از مناطق حتی در شمال ایران در شرایط مرطوب و طبیعی قرار ندارند.

اگرمیزان آب تجدیدپذیر هرکشور را تقسیم بر ‌جمعیتش کنیم عددی به دست می‌آید که به آن شاخص تنش آبی می‌گویند. اگر این شاخص بین ده هزار تا 1600 مترمکعب برای هر نفر باشد، معضل عمومی منابع آب وجود دارد و اگر بین 1600 تا هزار باشد تنش آبی وجود دارد .

اینجاست که ضرورت جوشش‌های مردمی در برانگیختن جامعه در حفظ منابع آب روشن می‌شود. پیش از کارزار گل، کمپین‌های دیگری نیز ایجاد شد که هدفشان حفظ آب بود مثل پویش دوش پنج دقیقه‌ای و یک لیوان آب در هر روز ذخیره کنید که هر دو می‌کوشیدند مخاطبان شبکه‌های اجتماعی را به صرفه‌جویی در مصرف آب ترغیب کنند. دوش پنج دقیقه‌ای خواسته‌اش کاستن از زمان استحمام بود و کمپین یک لیوان آب به دنبال بزرگنمایی ارزش حیاتی یک لیوان آب می‌گشت، هرچند در نهایت معلوم نشد که این حرکت موجب تلنگر به چند نفر و تغییر سبک زندگی چه تعداد کاربر فضای مجازی شد .

با این حال انوش اسفندیاری، کارشناس منابع آب به ما می‌گوید این جنبش‌های خودجوش با این که مقطعی است (و در مورد آب نمی‌تواند به رفع معضل کم‌آبی کمک کند) اما نقطه شروع خوبی است برای جلب توجه افکارعمومی به مساله آب و چه بهتر که ادامه‌دار باشد. محمد درویش، مدیرکل آموزش و مشارکت سازمان محیط زیست نیز توضیح می‌دهد موافق هر حرکت اجتماعی است که حساسیت‌ها نسبت به محیط زیست را برانگیزد و هر دوی اینها می‌گویند گرچه این کمپین‌ها عمری کوتاه همچو گل دارند، همین که هستند خوب است .

افزایش تاثیرگذاری کمپین‌ها به چند شرط

کمپین‌ها در فضای مجازی می‌آیند و می‌روند، بعضی‌هایشان مهمان چند روز کاربران هستند و بعضی‌هایشان تا چند هفته هم عمر می‌کنند، اما همه‌شان خیلی زود جوانمرگ می‌شوند و به خاطره‌ها می‌پیوندند، در حالی که می‌توانند چنین نباشند. انوش اسفندیاری، کارشناس منابع آب معتقد است کمپین‌های زیست‌محیطی بویژه آنها که بر موضوع آب تمرکز کرده‌اند، اگر سلسله‌وار چالش‌های حوزه آب را مطرح کنند نقش مهمی در فرهنگسازی و تغییر سبک زندگی مردم بازی می‌کنند، چون تکرار یک پیام باعث باور آن می‌شود و کم‌آبی در ایران و چالش‌های ناشی از خشکسالی به این پیام‌های متوالی نیاز دارد .

محمد درویش مدیرکل آموزش سازمان محیط زیست هم راز تاثیرگذاری کمپین‌ها از جمله پویش‌های مدافع آب را علمی بودن آنها می‌داند تا کمپین‌ها از حالت احساسی خارج شود و دچار نقص‌های فنی و مشکلات استدلالی نشود .

کمپین‌ها در همه جای دنیا محصول جوشش‌های مردمی است که می‌تواند حرف‌های زیادی را نیز به کرسی بنشاند. از جمله موفق‌ترین آنها می‌توان به چالش سطل یخ اشاره کرد که بخشی از اوقات سال گذشته بسیاری از ما ایرانی‌ها را هم همنوا با مردم جهان پر کرد. هدف این کمپین بسیج کردن مردم جهان برای کمک به بیماران اسکلروز جانبی آمیوتروفیک بود که یک موسسه خیریه در آمریکا آن را راه انداخته بود و در نهایت کمک‌های مالی قابل توجهی نیز از سراسر جهان جذب کرد .

فضای مجازی سفره‌ای پهن برای همه مردم جهان است و شبکه‌های اجتماعی بستری مناسب برای تغییر فرهنگ‌ها. ما نیز در ایران خشکی‌زده خودمان می‌توانیم از این بستر استفاده کنیم بویژه این که آمارهای سال 93 می‌گوید ایران 64 میلیون مشترک تلفن همراه دارد و موسسه تحقیقاتی بیزینس مانیتور پیش‌بینی می‌کند کشور ما تا سال 2017 میلادی (2 سال دیگر) 112 میلیون مشترک تلفن همراه خواهد داشت. اگر حتی نیمی از این افراد در شبکه‌های اجتماعی فعال باشند و نسبت به کمپین‌های زیست‌محیطی حساس شوند و این که دست‌کم نیمی از آنها تحت تاثیر پیام‌های هشداردهنده و آگاهی‌بخش آنها قرار بگیرند این موضوع به نفع طبیعت ما تمام خواهد شد، مخصوصا به سود منابع آبی شکننده ما که چیزی نمانده کفگیرش به ته دیگ برسد.

مریم خباز / گروه جامعه