افشاگری اسنودن و پایان حریم خصوصی شهروندان

اطلاعاتی که اسنودن از آژانس امنیت ملی آمریکا خارج کرده و برخی می‌گویند تعداد آنها حدود یک میلیون و 700 هزار فایل است، به شکل گسترده‌ای این جاسوسی‌ها و تجسس‌ها را آشکار کرد. طی همین مدت واکنش‌ها و اعتراضات گسترده‌ای به این موضوع بوده است.

مباحثی از جمله این‌که آیا دولت‌ها مجاز هستند به بهانه مبارزه با تروریسم و خطرهای امنیتی وارد زندگی خصوصی مردم شوند و بدون کسب مجوز از مراجع قضایی، اطلاعات را به شکل فله‌ای در جایی ذخیره کنند؟ البته با گذشت زمان مشخص شد فعالیت‌های جاسوسی و تحت نظارت‌ها صرفا با هدف مقابله با تهدیدهای تروریستی و خنثی کردن تهدیدهای امنیتی نبوده، بلکه به شکل گسترده‌ای هم خود آمریکایی‌ها و هم متحدان این کشور اعم از شهروندان و سیاستمداران را هدف قرار داده است. افرادی همچون آنگلا مرکل صدراعظم آلمان، ایهود اولمرت نخست‌وزیر سابق رژیم صهیونیستی و رئیس‌جمهور برزیل جزو این افراد بودند.

این موضوع نشان می‌دهد آمریکایی‌ها پس از حادثه 11 سپتامبر به بهانه مبارزه با تروریسم، برای جمع‌آوری اطلاعات اشتیاق فراوانی پیدا کردند که در حقیقت هیچ حد و مرزی را دربرنمی‌گیرد.

این اطلاعات صرفا جنبه سیاسی نداشته و حتی مباحث اقتصادی را نیز در بر می‌گیرد. به‌عنوان مثال گفته می‌شود ایالات متحده مذاکرات نمایندگان اتحادیه اروپا در جریان مذاکرات توافق‌نامه تجارت آزاد را نیز شنود می‌کرد.

این موضوع نشان می‌دهد مباحث اقتصادی و جمع‌آوری اطلاعات اقتصادی و صنعتی نیز یکی از اهدافی است که آمریکایی‌ها به آن مبادرت کردند.

نکته جدیدی که اخیرا اعلام شده این است که فعالیت‌های جاسوسی ایالات متحده و بریتانیا لو رفته و رمز این فعالیت‌ها از طریق اسنودن در اختیار روس‌ها و چینی‌ها قرار گرفته. به این ترتیب جاسوسان انگلیسی و آمریکایی که در گوشه و کنار جهان بودند، لو رفتند و به همین دلیل انگلیس مجبور شده تعداد زیادی از این افراد را جابه‌جا کند تا خطر جانی متوجه آنها نشود.

یک بحثی که وجود دارد این است که به موازات تلاش کشورهای غربی‌ها و بخصوص ایالات متحده، بریتانیا و برخی دیگر از کشورهای اروپایی برای نظارت بر فعالیت‌های انسانی در جهان متمدن، افشاگری‌هایی هم صورت می‌گیرد و امکان نگهداری اطلاعات وجود ندارد.

افرادی همچون ادوارد اسنودن می‌توانند با جمع‌آوری تعدادی فایل کامپیوتری یک زلزله اطلاعاتی در فضای امنیتی و اطلاعاتی آمریکا به‌وجود آورند.

آنچه در حال حاضر مشخص است این است که یک بی‌اعتمادی کامل در سطح جهان وجود دارد و میلیون‌ها انسان احساس امنیت نمی‌کنند.

تقریبا این اطمینان وجود دارد که افراد هر لحظه در حال شنود شدن هستند و فعالیت‌ها و کارهایشان در حال رصد شدن است.

این‌که مظنونان تروریستی مورد تجسس و تفحص قرار بگیرند یک بحث مجزاست، اما این‌که یک فعال در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و جنبش‌های مدنی مورد شنود قرار بگیرد و از این اطلاعات زمانی علیه خود او استفاده شود، نوعی فضای ناامنی و بی‌اعتمادی را به‌وجود می‌آورد.

البته طی دو سال اخیر تلاش‌هایی صورت گرفته که این قدرت مهار شود و دولت‌ها و بخصوص دولت آمریکا مقید به قانون شوند.

اتفاقی که اخیرا در کنگره آمریکا رخ داد و نمایندگان کنگره «قانون میهن‌پرست» را تصویب نکردند، نشان‌دهنده این است که یک نگرانی عمیقی وجود دارد از این‌که نهاد دولت فارغ از این‌که به چه حزبی تعلق دارد به یک ابرقدرت تبدیل شده و همه نهادهای سیاسی و مدنی را تحت کنترل قرار بدهد.

حال شاهد آن هستیم تعبیری که در متون سیاسی هابز از آن به‌عنوان «لویاتان» یاد کرد، به‌وجود آمده و نوعی توتالیتاریسم اطلاعاتی شکل گرفته است.

تصویری که از جوامع غربی و اروپایی بعد از افشاگری‌های ادوارد اسنودن به تصویر کشیده شد، خیلی شبیه به تصویری است که جورج اورول در کتاب خود در سال 1984 خودش به تصویر می‌کشد؛ به‌گونه‌ای که نهاد دولت به‌عنوان برادر بزرگ‌تر از هر آنچه که در ذهن شهروندان است، آگاهی دارد و همه امور تحت کنترل این برادر بزرگ یا دولت است.

جورج اورول این کتاب را برای توضیح نظام‌های توتالیتاریستی یا فاشیستی هیتلر در آلمان یا جوزف استالین به نگارش درآورده بود اما به نظر می‌رسد کنترلی که نهادهایی همچون آژانس امنیت ملی آمریکا دارند و می‌توانند در یک ماه حدود 90 میلیارد دیتا را رصد و ذخیره‌سازی کنند، جامعه آمریکا را نزدیک به تصویری کرده که در کتاب سال 1984 وجود دارد.

واکنش‌های عمومی نسبت به این قضیه گسترده بوده اما به نظر می‌رسد دولت‌ها به‌دلیل این‌که دسترسی فراوانی به تکنولوژی‌های اطلاعاتی دارند، همچنان به این روند ادامه بدهند.

بر همین اساس بعید به نظر می‌رسد با گذشت زمان جامعه جهانی به سمت و سویی حرکت کند که از میزان تجسس‌ها و نظارت دولت‌ها بر زندگی روزمره مردم کاسته شود.

امیرعلی ابوالفتح - کارشناس آمریکا