مهر و رحمت از نوعی متفاوت

همه آرزوهای ما برای میانبر زدن و خلاصه کردن راه‌های طولانی در ماه رمضان برآورده می‌شود و خداوند این فرصت طلایی را در اختیار ما می‌گذارد تا با یک شب عبادت و عزم و اراده و به یاد خدا بیدار نشستن به او نزدیک شویم، آن‌قدر که در هزار ماه نمی‌توان به خداوند این همه نزدیک شد و این راه را طی کرد.

فرصت طلایی رمضان

برای این که فرصت طلایی ماه رمضان را درک کنیم، لازم است به چند نکته توجه داشته باشیم؛ اول این که در ماه رمضان به گونه‌ای رفتار و زندگی کنیم که گویی همه روزها و شب‌ها و ساعت‌هایش شب قدر است تا این آمادگی پیدا شود که آن شب بزرگ را درک کنیم. اگر همه کارهایی را که می‌خواهیم انجام دهیم، بگذاریم فقط برای یک شب یا سه شبی که احتمال شب قدر بودنشان زیاد است، فرصت بی‌مانند آن شب را از دست خواهیم داد، ولی اگر روز اول ماه رمضان نگاه خودمان را درست و اراده و عزم خود را تقویت کنیم تا آن شب مهم برای ما قابل درک شود، آن شب را بسیار بهتر درک خواهیم کرد. کسانی که از روز اول ماه رمضان آمادگی بیشتری پیدا می‌کنند و مراقبت‌های بیشتری از خود دارند و کسانی که از شب اول ماه رمضان عبادت و مناجات و نماز شب را شروع می‌کنند، بسیار مهیاتر هستند تا در شب قدر دست به کار بزرگ بزنند و قلبشان آماده‌تر است برای این که دریافت‌های بیشتری داشته باشند و نور بیشتری در قلب خود جا دهند و نزول فرشتگان و روح را در آن شب بهتر درک می‌کنند. بنابراین بسیار اهمیت دارد تا همه کارها را برای این که در شب قدر انجام دهیم، نگه نداریم و مقدمات و آمادگی‌های لازم را از همان شب و روز اول ماه رمضان برای خود فراهم کنیم.

تفاوت شب قدر با دیگر شب‌ها

برای این که تفاوت شب قدر با دیگر شب‌ها مشخص شود چند نکته را یادآور می‌شوم؛ نخست این که توجه داشته باشیم تمام ماه‌ها، روزها و شب‌ها و ساعات سال برای خداست و می‌تواند فرصت خوبی برای نزدیک شدن با خدا یا فرصت‌های خوبی برای بهره‌مندی از لطف و رحمت الهی باشد. این که گفته می‌شود ماه رمضان، ماه رحمت خداست معنای بسیار دقیقی دارد، به این معنا که باید ذهن خود را نسبت به این موضوع باز و عمیق‌تر به آن نگاه کنیم، چراکه ماه شعبان هم ماه رحمت خداست.

در صلوات ماه شعبان، این جمله آمده است که «شعبان الذی حففته منک بالرحمه و الرضوان: شعبان ماهی است که خداوند آن را با رحمت و رضوان پیچیده است.» از طرف دیگر بعد از ماه رمضان، ماه شوال و روز عید فطر روز اول ماه شوال است. از امام جعفر صادق(ع) سوال کردند، چرا این ماه شوال نامیده شده است و ایشان فرمود: «برای این که گناهان در این ماه شسته می‌شود.» پس این هم نوعی رحمت است و به نظر می‌رسد ماه رمضانی که گفته می‌شود ماه رحمت خداست، قبل از آن ماه شعبان هم ماه رحمت خداست و بعد از آن ماه شوال هم ماه رحمت خداست. قبل از ماه شعبان ـ ماه رجب ـ هم ماه رحمت خدا بود. دعاهای ماه رجب، اهمیت روزه در ماه رجب، این که ماه رجب از ماه‌های حرام الهی است و منزلت خاصی پیش خدا دارد، همه نشان از اهمیت این ماه دارد. وقتی این گونه نگاه می‌کنیم، درمی‌یابیم همه ماه‌ها برای کسی که بخواهد به حریم رحمت الهی وارد و به خدا نزدیک‌تر شود ماه رحمت خداست. با این همه ماه رمضان امتیازی ویژه دارد.

تشبیه رحمت خداوند به آب

معمولا رحمت الهی را به آب شبیه می‌کنند. شویندگی و بخشندگی و صافی و زلالی آب مظهر رحمت خدا در این عالم است. بنا به همین ویژگی است که گفته می‌شود گناهان در ماه شوال شسته می‌شود. رحمت الهی در ماه شعبان جاری می‌شود. جریان رحمت الهی مثل جریان آب زلال، شفاف و صاف است و ما را پاک می‌کند و به ما زندگی می‌بخشد همان طور که آب منشأ حیات و زندگی است. رحمت الهی هم منشأ زندگی معنوی و باطنی ماست. خداوند متعال هم این کار را انجام داده است. خداوند به فرموده خودش بادها را بشارت دهنده رحمت خود قرار داد. منظور از رحمت الهی دقیقا این است که بادها باعث حرکت ابرها و بارش باران رحمت الهی می‌شوند. باران همان مظهر رحمت الهی است و در موارد دیگر هم بر این موضوع تأکید شده که باران، آب جاری و زلال و صاف منشأ پاکی و صافی و زندگی و مظهر رحمت خداست. یکی از امتیازات ماه رمضان به عنوان ماه رحمت الهی بر دیگر ماه‌ها این است که در ماه رمضان، رحمت خاصی اتفاق می‌افتد و جریان پیدا می‌کند که مظهر آن، آب نیست. مظهر رحمتی که در ماه رمضان شامل حال بندگان می‌شود، آب و زلالی و شفافی و شویندگی و بخشندگی آب نیست بلکه رحمت این ماه با رحمت در ماه‌های دیگر بسیار تفاوت دارد.

رحمت خدا در ماه رمضان آتشین است. اصولا واژه رَمَضَ که اسم رمضان از این واژه درست شده، به معنای آفتاب تُند و سوزان ظهر است؛ پرتو آفتاب که به اوج داغی و حرارت و تابش منجر می‌شود. یکی از معانی رَمَضَ که ریشه لغوی مفهوم رمضان است، این است که رحمت خدا در این ماه آتشین است. ما در این ماه از خداوند نباید بخواهیم که مثلا خدایا گناه مرا ببخش، گناهان مرا بشوی و بریز. در این ماه می‌توانیم از خدا بخواهیم که خدایا مرا در آتش عشق خودت ذوب کن تا اثری از من در برابر تو باقی نماند. این نگاه باعث می‌شود اصولا جنس رحمت خدا در این ماه با دیگر ماه‌ها تفاوت داشته باشد. این میزان تقرب و نزدیکی به خدا در این ماه و رحمت فراگیر الهی در ماه رمضان باعث می‌شود این ماه با دیگر ماه‌ها متفاوت باشد. این گونه است که در شب‌های قدر آسمان به زمین می‌آید.

فرشتگان و روح به زمین می‌آیند به طوری که دیگر روحی در زمین باقی نمی‌ماند. آن روح اعظم و بزرگ که در سوره قدر به صورت مفرد به کار رفته «تنزل الملائکه و الروح» روحی که نازل می‌شود یک روح است که وقتی بیاید همه روح‌های بشری و شخصی را در خودش می‌بلعد. منشأ و سرچشمه روح است که روح فردی ما انسان‌ها پرتوی از او بوده است. حالا آن روح با تمام عظمت و شکوه خودش در ماه رمضان فرود می‌آید. اگر او بیاید چیزی از کسی باقی نمی‌ماند و این اثر ماه رمضان است. خدا در ماه رمضان ما را دعوت می‌کند تا حتی از نعمت‌های او استفاده نکنیم و بعضی حلال‌های ماه‌های قبل بر ما حرام می‌شود. آنچه در ماه‌های دیگر نعمت و رحمت خداست، در این ماه حرام می‌شود، پس معلوم است اتفاق متفاوتی در این ماه رخ می‌دهد. ما باید برای این تفاوت آماده شویم لذا آنچه ما از خداوند در این ماه باید بخواهیم و باید به دنبالش باشیم دیگر نباید جزئی، کوچک و فرع بر وجود ما باشد. به خدا نباید بگوییم من هستم، حال گناهان مرا ببخش. خدایا من هستم، حال این آرزوهای مرا برآورده کن. باید به سمت این برویم که دیگر منیتی وجود نداشته باشد، «من نیستم» اتفاق بیفتد و آن فنا شدن در عشق الهی و ذوب شدن در نور خدا.

اگر این شعر زیبا بخواهد مصداقی پیدا کند، اصلی‌ترین زمان آن، ماه رمضان است که «از پای تا سرت همه نور خدا شود، در راه ذوالجلال چو بی‌پا و سر شوی». اینجا هرچه داریم را باید بگذاریم و با دست خالی و پای پیاده و هیچ چیز، در برابر خداوند در ماه رمضان هیچ شویم تا ببینیم همه هستی پر از نور و حضور اوست. اینها قابلیت‌های طلایی است که در ماه رمضان وجود دارد و براساس آن می‌توان ره یک عمر و صد ساله را یکشبه در این ماه طی کرد به شرط این که بدانیم ظرفیت‌های این ماه چیست و دوم این که خودمان را در این ماه آماده نگه داریم برای این که از ظرفیت این ماه استفاده کنیم.

انقطاع از دنیا

بخشی از آمادگی و مهیا شدن برای ماه رمضان، آداب و قواعدش در ماه رمضان و روزه و توصیه‌هایی که شده به این بستگی دارد که از مسائل دنیایی انقطاع پیدا کنیم و حتی از مسائل طبیعی، یعنی خوردن و آشامیدن طبیعی را باید محدود کرد. تأثیرش این است که رغبت و انس ما با مسائل محسوس دنیوی کاهش پیدا می‌کند. بخصوص در فصل تابستان که روزه داشتن سخت‌تر می‌شود، انقطاع بیشتر است. باید اهتمام داشته باشیم و سعی کنیم ان‌شاء‌الله همه این روزها را روزه بگیریم و اجازه ندهیم ضعف بر ما غلبه کند و طوری برنامه‌های روزانه خود را مدیریت کنیم تا تمام ماه را روزه باشیم. به طور طبیعی قطع شدن از عالم ماده و نیازها و لذت‌های طبیعی معمولی ما را آماده و درون ما را روشن‌تر می‌کند برای این که بتوانیم لذت‌ها و پیوندهای معنوی برقرار کنیم و نیز باعث می‌شود بعد مادی و جسمانی وجود ما کنار برود و بعد روحانی وجود ما بیشتر وارد عرصه شود و نقش بیشتری در زندگی ما و برنامه‌های روزانه و لحظات زیستن پیدا کند.

ما انسان‌های امروزی معمولا چنان زندگی می‌کنیم که انگار چیزی جز پیکر مادی با نیازها و لذت‌هایش نیستیم. برنامه‌های روزانه و شبانه و زندگی و همه لحظات ما با همین ساختار شکل گرفته که انگار ما همین جسم مادی هستیم و در این دنیای مادی با نیازهایی که داریم زندگی می‌کنیم. ماه رمضان فرصت داریم با روح خودمان زندگی کنیم و قدری جسم کمرنگ‌تر و کنار گذاشته می‌شود و لحظات را با روح خودمان و در ارتباط با خداوند و مسائل معنوی پشت‌سر می‌گذاریم. در این بین لایه‌های عمیق‌تری وجود دارد که پرهیز از رذایل اخلاقی و زشتی‌های رفتاری از آن جمله است. به طور طبیعی میل افراد به گناه کمتر می‌شود و شاید انگیزه‌های ما نسبت به این که بخواهیم کار خلاف اخلاق انجام دهیم، غیبت کنیم و دروغ بگوییم کمتر می‌شود. حساسیت ما ممکن است قدری بیشتر شود، معمولا می‌گوییم حال که از صبح تا غروب چیزی نمی‌خورم، حرف‌های ناپسند هم نزنم. مراقبه بیشتر می‌شود.

با اراده خودمان سعی کنیم روزه اخلاقی بگیریم و قلب ما هم روزه باشد تا بتواند به روحانی زیستن و این که روح ما لحظات را زندگی کند، نزدیک‌تر شود. مراقبت‌ اخلاقی را بیشتر و پرهیزگاری اخلاقی را تقویت کنیم تا ان‌شاء‌الله ابعاد آمادگی ما برای استفاده از ظرفیت ماه رمضان هر‌چه کامل‌تر شکل گیرد و بتوانیم با دست پر این ماه را سپری کنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حمیدرضا مظاهری سیف / رئیس مؤسسه بهداشت معنوی