گردشگری در دام بروکراسی

به همین دلیل برخی کارشناسان این حوزه معتقدند شرایط و زیرساخت‌ها‌ی لازم را برای این اتفاق خوب باید مهیا کرد، زیرا در غیر این صورت با توجه به زیرساخت‌های ضعیف گردشگری در کشور و رشد آمار گردشگران خارجی به این صنعت آسیب خواهد زد؛ اتفاقی که مرتضی رحمانی موحد، معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور منکر رخ دادن آن است و تاکید می‌کند به جای تشبیه افزایش آمار گردشگران به سونامی باید از آن با عنوان رشد فزاینده شور و اشتیاق سفر به ایران یاد کرد. در این گفت‌وگو رحمانی موحد از برخی کاستی‌ها و نیازهای صنعت گردشگری کشور و برنامه‌های سازمان میراث فرهنگی برای مدیریت آنها حرف می‌زند.

به نظر می‌رسد در حوزه گردشگری آمار دقیقی وجود ندارد، زیرا مدتی قبل نیز درباره گردشگران داخلی از عبارت‌هایی مانند نفر ـ سفر استفاده می‌شد، اما اکنون اصطلاح نفر ـ ‌ شب اقامت رایج شده است.

در ارائه آمار به شکل نفر ـ سفر تفسیرهای اشتباهی می‌شد به این شکل که گاه حضور یک خانواده در یک منطقه چندبار ثبت می‌شد. به همین دلیل از نوروز 93 آمار گردشگران داخلی براساس نفر ـ شب اقامت تهیه می‌شود.

نفر ـ شب اقامت یعنی چه؟

ابتدا تعریف گردشگر را باید مشخص کرد، زیرا گردشگر با مسافر متفاوت است. گردشگر شخصی است که در تاسیسات اقامتی ساکن می‌شود و از محل‌های طبیعی و تاریخی بازدید می‌کند. از دو پایه می‌توان حضور افراد را در مقصد جدید ثبت کرد. نوروز امسال نیز دو پایه آماری در نظر گرفته شده بود؛ یکی اقامت در اقامتگاه‌های رسمی و دیگری بازدید از مراکز مختلف توریستی، اما چنانچه بدون توجه به این دو پایه از آمار گردشگر حرف بزنیم همان روش نفر ـ سفر می‌شود که در آن ممکن است خودرویی چند بار شمرده شود. زمانی که از این روش استفاده می‌شد مسئولان برخی استان‌ها ادعا می‌کردند در گردشگری رتبه اول را دارند، اما اکنون نظام آماری سازمان ماهانه آمار‌گیری می‌کند و اطلاعات خود را از مراکز اقامتی می‌گیرد.

ضعف در فرهنگسازی و آموزش گردشگران داخلی سبب شده گردشگران به تهدیدی برای محیط‌زیست کشور تبدیل شوند برای نمونه جنگل و سواحل کشور در زباله غرق شده است. به نظر می‌رسد این مساله نیازمند کار اساسی است.

برای آموزش گردشگران چند معیار را مطرح کردیم. اولین معیار این است که فعالان هر حوزه در عرصه تشکل‌ها، سازمان‌های مردم نهاد و حوزه اقتصادی که کسب و کار را مدیریت می‌کنند، وظیفه دارند اطلاع‌رسانی لازم به مخاطبان و مشتریان خود داشته باشند. مخاطبان تشکل‌ها از طریق کمک‌های آموزشی که از سوی دستگاه‌های حاکمیتی در مناطق مختلف ارائه می‌شود آموزش می‌بینند، بخصوص راهنمایان گردشگری طبیعت، زیارت و تاریخی. گروه دوم فعالان حوزه کسب و کار و افرادی هستند که تور می‌برند. این افراد باید آموزش و توصیه‌ها را در قالب بروشور و دستورالعمل به مسافران و مشتری‌های خود بدهند. این‌گونه نیست که ما فقط گردشگران را ‌به مناطق طبیعی ‌یا باستانی ببریم، این روند باید با‌مفهوم باشد و در نهایت ‌به دارایی‌ ذهنی و دانش گردشگران نیز اضافه شود.

دستگاه‌هایی که با گردشگری در ارتباط هستند نیز به برنامه‌های آموزشی کاربردی نیاز دارند. موافقید؟

آموزش و توانمندسازی فعالان دستگاه‌های مرتبط با گردشگری مهم است. به همین دلیل اولین دوره آموزش، دی‌ماه سال گذشته اجرا شد و بیش از 25 هزار نفر در موضوع‌های مختلف در این دوره شرکت کردند؛ مرزبانان، ستاد خدمات سفر‌، ‌راهنمایان، هتل‌ها و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری دستگاه‌هایی هستند که قصد دارند این کار را ادامه دهند.

ارائه خدمات بین راهی برای گردشگران داخلی و خارجی مشکلی است که تاکنون حل نشده باقیمانده. چه سازمانی وظیفه دارد این مشکلات را برطرف کند؟

در این حوزه بحث سفر مطرح است‌. در سفر گردشگری، تجارت، دیدار اقوام یا ماموریت اداری اتفاق می‌افتد. اما‌ گاه علاوه بر سفر مسیرهای گردشگری اهمیت دارد. مجتمع‌ها از نظر قوانین می‌خواهند در حریم راه و جاده قرار بگیرند و مجوز کلان فعالیت آنها به عهده وزارت راه و شهرسازی است. بنابراین این وزارتخانه باید بر خدمات بین راهی نظارت کند،‌ اما اگر مجتمع‌ها تاسیسات پذیرایی و اقامتی داشته باشند به واسطه مسئولیت‌ سازمان میراث فرهنگی این سازمان برفعالیت آنها نظارت می‌کند.

اما شهروندان همیشه از نبود نظارت بر منازل استیجاری و ویلاها در شهرهای سیاحتی کشور گله دارند، قبول دارید؟

سابقه ویلاهای اجاره‌ای شمال کشور طولانی است، اما برای منازل استیجاری، طرح ساماندهی خانه مسافر را ارائه کردیم. خانه مسافر ‌ضابطه دارد چون محل کسب و درآمد خانواده‌ای است که از مزیت مهمان نوازی و اقامت استفاده می‌کند. این فعالیت برای توسعه گردشگری داخلی امر خوبی است، اما اگر این عمل از چارچوب خارج و‌ به خانه استیجاری تبدیل شود، مشکل‌ساز می‌شود، چون در نظام گردشگری و مصادیق گردشگری عنوانی به این نام نداریم و آن را به رسمیت نمی‌شناسیم. مانند این است که آژانس‌های مسکن تهران، خانه‌ای را یک ماهه اجاره بدهند. آنچه در طرح ساماندهی خانه مسافر در نظر گرفته شده مطابق استانداردهای دنیا است و اماکن، نیروی انتظامی، فرمانداری و سازمان میراث فرهنگی بر فعالیت خانه مسافر نظارت می‌کنند. علاوه بر این خانه‌های مسافر بیمه شده و مسافران آن از امنیت و مصونیت برخوردارند، اما خانه‌های استیجاری مورد نظر و تائید ما نیست.

یکی از ضعف‌های صنعت گردشگری کشور، بی‌تجربه بودن راهنمایان است، برای حل این مشکل چه برنامه‌هایی دارید؟

باز آموزی راهنمایان در اولویت برنامه‌‌های ماست. اکنون اصلاح آیین‌نامه راهنمایان در دولت بررسی می‌شود و یکی از جنبه‌های استمرار فعالیت راهنمایان شرکت در دوره‌های بازآموزی و قبولی در آنهاست. یعنی اگر شخصی مجوز راهنمای گردشگری بگیرد، 2 سال پس از آن باید در دوره بازآموزی شرکت کند و چنانچه نتواند نمره قبولی به دست بیاورد‌ کارت و مجوز او تمدید نخواهد شد. استمرار آموزش راهنماها در آیین‌نامه دولت گنجانده شده و تصویب خواهد شد. این مساله برای ما مهم است، زیرا راهنما حلقه بسیار مهم و تاثیرگذار چرخه گردشگری است. ‌

مشکل دیگر راهنمایان گردشگری نبود بیمه است.

قصد داریم در جهت حفظ و تامین حقوق صنفی این افراد نیز قدم برداریم تا راهنمایان در قبال خدماتی که ارائه می‌دهند، از بیمه، مزایا و حق‌الزحمه برخوردار شوند. افق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، رساندن تعداد گردشگران خارجی به 20 میلیون نفر در سال است.

با مشکلات زیادی که در این حوزه وجود دارد چگونه می‌خواهید به این هدف دست پیدا کنید؟

مشکل اینجاست که‌ تا سال 1404 دو برنامه 5 ساله بیشتر باقی نمانده و الزاماتی که می‌تواند ما را به این اهداف برساند به برنامه‌های ششم و هفتم محدود می‌شود. بنابراین باید براساس آنها حرکت کنیم در حالی که در این حوزه عقب مانده‌ایم و باید تاخیرهایمان جبران شود.

اما زیرساخت‌های کشور مناسب نیست و باید راهکاری برای آن درنظر گرفت.

برای حل‌ مشکل زیرساخت اتفاق ویژه‌ای باید رخ دهد، چون زیر ساخت به دو موضوع بستگی دارد؛ منابعی که به آن تزریق می‌شود و دیگری نقش و نحوه مشارکت بخش خصوصی برای حضور در این عرصه است. تمام توجه ما در یک‌سال و نیم اخیر این بوده که میزان توجه دستگاه‌های ذی‌ربط را نسبت به گردشگری افزایش دهیم و نقش و مشارکت آنها را بیشتر کنیم. خوشبختانه توجه به این مساله برای‌ دولت در اولویت قرار دارد، چون رئیس‌جمهور بارها بر این نکته تاکید کرده و در دستگاه‌ها نیز این نگاه وجود دارد.

برای عملکرد بهتر این حوزه نیاز به بازنگری در قوانین نیز وجود دارد. این مشکل را چگونه حل می‌کنید؟

درست است. ما با قوانین و مقرراتی رو‌به‌رو هستیم که نیاز به بازنگری و به روز شدن دارند تا تحقق سند چشم‌انداز ‌تسریع یابد، زیرا اگر این اتفاق نیفتد با وضع موجود و بروکراسی نمی‌توان انتظار کار خارق‌العاده‌ داشت.

برای استفاده از سرمایه‌گذار خارجی برنامه‌ای دارید؟

سرمایه‌گذاری یکی از بخش‌هایی است که در این صنعت دیده شده تا در افق 1404 به این اهداف برسیم، اما بیش از 10 سال است که سرمایه‌گذاری خارجی به معنای واقعی در کشور انجام نشده است. باید منتظر ماند تا فضای روابط خارجی به سمت ثبات بیشتر و رفع مشکلات برود. البته با حفظ حقوق مردم و تاکید بر سیاست‌های نظام می‌توانیم از سرمایه‌گذاری خارجی استفاده کنیم و جهش قابل توجهی در بحث زیرساخت‌ها داشته باشیم و به اهداف نزدیک‌تر شویم.

سیاست‌های گردشگری سازمان از نگاه شما چگونه است؟

سیاست ما گردشگری تخصصی است نه انبوه، زیرا با تنوعی از جاذبه‌ها و محصول در کشور روبه‌رو هستیم و به همین دلیل باید شرایطی به‌وجود بیاوریم که گرایش و علاقه‌های مختلف جذب شود.

با توجه به تفاهمنامه لوزان و نامناسب بودن زیرساخت‌های کشور آیا برای افزایش گردشگران خارجی و ارائه خدمات به آنها آمادگی لازم را داریم، زیرا آسیب‌دیدن صنعت گردشگری کشور قابل پیش‌بینی است.

با این نظر شما موافقم که باید برای هر وضعی تدبیر درست داشته باشیم، زیرا ممکن است خلاف این پیش‌بینی نیز اتفاق بیفتد. بحث گردشگری در این سال‌ها هیچ وقت از اعتبار ساقط نبوده است، اما به دلیل رویکردهای اخیر در بخش بین‌المللی اکنون مردم دنیا شاهد آمادگی و مشارکت بین‌المللی ایران در حل مسائل جهانی هستند. این ماجرا روی گردشگری کشور از سال 92 تاکنون تاثیر مثبتی گذاشته تا آنجا که برخی نشریات خارجی سال 2015 را موج سفر به ایران لقب داده‌اند.

برخی کارشناسان حوزه گردشگری شرایط کشورمان را با میانمار مقایسه کرده و تاکید می‌کنند ضعف زیرساخت‌ها می‌تواند منجر به آسیب‌دیدن صنعت گردشگری کشور شود.

باید یادآور شد ما به هیچ‌وجه با میانمار قابل مقایسه نیستیم. چون فضای فکری و ذهنی جامعه ایرانی با کشورهای دیگر قابل مقایسه نیست.

اما واقعیت اینجاست که هتل‌های4 و 5 ستاره کشور ظرفیت پذیرایی از گردشگران بیشتر را ندارند.

درست است هتل‌ها رزرو شده‌اند و تقاضا برای سفر به کشورمان بالاست، اما مساله دیگری نیز در این بین وجود دارد به همین دلیل نگرانی از شرایط بعد از توافقات و حرکت گردشگر به ایران نباید وجود داشته باشد، برخی اشتباه می‌کنند و تقاضا برای ورود گردشگر به کشور را سونامی می‌نامند، اما سونامی تخریب می‌کند ما باید این ماجرا را به عنوان رشد فزاینده شور و اشتیاق سفر به ایران معرفی کرده و مطمئن باشیم برای مدیریت آن، تدابیر انجام می‌شود.

می‌توانید بگویید کمبود هتل‌ها را چگونه جبران می‌کنید؟

سال پیش که هنوز محدودیت منابع داشتیم بیش از 471 واحد تاسیسات گردشگری به حجم دارایی‌های کشور اضافه شد و هتل‌های زیادی افتتاح کردیم. برنامه ما این است که با تزریق منابع بتوانیم سالانه 25 تا 30 هتل مختلف را در اشل‌های مختلف کامل کنیم. علاوه بر این طرح‌های نیمه‌تمام زیادی وجود دارد که باید آنها را وارد زنجیره خدمات گردشگری کنیم. این کار باید در زمان‌بندی مشخصی انجام شود. فکرهای دیگری هم وجود دارد که باید آنها را جایگزین کنیم مانند استفاده از ظرفیت دولتی، زیرا بومی گردی دارد جا می‌افتد. نباید فراموش کرد گردشگر به معنای واقعی هیچ وقت علاقه‌ای به هتل 5 ستاره ندارد.

اما گردشگر‌های کلاسیک به این نکته توجه می‌کنند.

برای این افراد جا به اندازه کافی وجود دارد، اما علاقه گردشگران داخلی و خارجی برای زندگی در محیط بومی خیلی بیشتر از هتل است. در واقع اگر به آنها حق انتخاب بدهید هتل‌های 5 ستاره را انتخاب نمی‌کنند، چون حدود 70 درصد گردشگر‌های اروپایی تمایل دارند به جاهای جدید بروند و تجربه‌های جدیدی داشته باشند.

طرح ارتقای امنیت گردشگران به کجا رسید؟

این طرح در برگیرنده یک سری وظایف، تعیین حدود و جهت‌گیری دستگاه‌های مختلف است که در حوزه گردشگری اثرگذار، فعال و مسئولیت دارند؛ از سازمان میراث فرهنگی گرفته تا راه و شهرسازی، نیروی انتظامی، دستگاه‌ها‌ی امنیتی و نظارتی. در واقع این طرح مشخص می‌کند این سازمان‌ها چگونه می‌توانند با همگرایی، همکاری و هم‌افزایی مسیر امنیت گردشگر را ارتقا دهند و بهتر کنند. برای این طرح آیین نامه‌ای تنظیم شده و در شورای امنیت کشور به عنوان مرجع عالی امور داخلی کشور تصویب شده است. دبیر نیز سازمان میراث فرهنگی است وکمیسیون نظارت هم دارد.

اگر گردشگر خارجی مهمان شما باشد، او را به دیدن کدام مناطق کشور می‌برید یا نمی‌برید؟

با توجه به این ‌که محل زندگی مهمانم چه شرایط و جاذبه‌هایی دارد و او به چه مناطقی علاقه‌مند است دراین باره تصمیم می‌گیرم‌، زیرا برای گردشگر‌ اروپایی، ‌شمال ایران ‌جذابیت ندارد. گردشگر اروپایی شیفته کویر ماست،‌ بنابراین باید کویر را به استانداردی برسانیم که به توسعه پایدار و امنیت پایدار کویر کمک کند، چون 25 درصد از خاک کشور را کویر تشکیل می‌دهد‌. گردشگر عرب را نیز به طبیعت‌گردی می‌برم. اگر گردشگر ‌مذهبی باشد نیز او را به شهرهای مذهبی مانند مشهد ‌خواهم برد.

مهدی آیینی / گروه جامعه