شوخی بهادر و خرمن با تاریخ

انیمیشن تاریخ از این‌ور، در ظاهر شبیه مجموعه شکرستان است؛ هم تکنیک انیمیشن‌سازی یکسانی دارد و هم شیوه طراحی فضا و شخصیت‌ها به هم شبیه است. البته شباهت این دو مجموعه خیلی هم عجیب نیست، چون تاریخ از این‌ور دستپخت همان آدم‌هایی است که شکرستان را خلق کرده بودند.

سیدمسعود صفوی، تهیه‌کنندگی هر دو انیمیشن را برعهده دارد و اصغر صفار که یکی از همکاران ساخت شکرستان بوده، مجموعه 52 قسمتی تاریخ از این‌ور را کارگردانی کرده است. پخش این انیمیشن از هفته دوم نوروز در شبکه 2 و پویا آغاز شد و بعد از تعطیلات ادامه پیدا کرده است.

خشکی تاریخ و شیرینی طنز

تاریخ از این‌ور، یک نشانی جذاب برای رسیدن به همان اطلاعات تاریخی است که به جدی‌ترین و خشک‌ترین لحن ممکن در کتاب‌های تاریخی آمده است.

براساس توضیحات سیدمسعود صفوی، ساخت این انیمیشن 4 سال طول کشیده است؛ شخصیت‌های مطرح تاریخ از دوره طاهری تا پهلوی در این انیمیشن معرفی شده‌اند و یک گروه نویسنده با همکاری چند طنزپرداز، قصه‌های هر قسمت را نگاشته‌اند.

برای روایت داستان‌های تاریخ از این‌ور در قالب انیمیشن شخصیت‌های زیادی طراحی شده که اصلی‌ترین آنها بهادر و خرمن هستند. بهادر پسری جوان و امروزی است که در یک موزه کار می‌کند و خرمن، حیوانی سخنگو است که امکان سفر به تاریخ را برای بهادر فراهم می‌کند. در هر قصه یکی از اشیای موزه بهانه‌ای می‌شود برای این‌که بهادر و خرمن به تاریخ سفر کنند و زندگی یکی از شخصیت‌ها را به نمایش بگذارند.

بهادر از آن اسم‌هایی است که هم می‌توان در شناسنامه یک پسر امروزی دید و هم در تاریخ سراغش را گرفت و مثلا به پدر چنگیز رسید که بهادرخان نام داشت. خرمن هم تکلیفش روشن است؛ حیوان نجیب‌ بارکش، بار طنز به دوش گرفته و بهادر را با خودش از این سلسله به آن یکی و از فلان قلمرو به بهمان بزنگاه تاریخی می‌برد اما بجز این دو و شخصیت‌های مطرح تاریخ، خیلی‌های دیگر هم سر از مجموعه تاریخ از این‌ور در آورده‌اند؛ کسانی مانند خانواده شخصیت‌های تاریخی، دوستان و اطرافیان، پادشا‌هان هم‌عصر آنها، حتی وزرا و برخی مردم روزگارشان. به همین دلیل است که تاریخ از این‌ور محل برو بیای آدم‌های زیادی بوده که به گفته صفوی تعدادشان به 300 نفر می‌رسد.

به گفته این تهیه‌کننده، نگارش فیلمنامه این مجموعه انیمیشنی یک‌سال زمان برده و به این منظور دوره‌های مختلف تاریخی مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته است. صفوی می‌گوید: سراغ مطرح‌ترین و موثرترین شخصیت‌های تاریخی رفتیم؛ مردان محبوب و مغضوب در تاریخ که شناختن آنها برای نوجوانان امروز ضرورت دارد. تلاش کردیم داستان زندگی این شخصیت‌ها را در قالبی تازه و جذاب روایت کنیم تا بچه‌ها بتوانند فارغ از لحن خشک و رسمی کتب تاریخی، اطلاعات و دانش عمومی خود را تکمیل کنند.

برای این تهیه‌کننده و همکارانش ساخت انیمیشن تاریخ از این‌ور بهانه‌ای بوده که تصویری وسوسه‌برانگیز درباره تاریخ هزاران ساله این سرزمین به نمایش بگذارند و شوق مطالعه تاریخ را در کودکان و نوجوانان ایجاد کنند.

اصغر صفار در مقام کارگردان به راهکارهای دراماتیک و نمادهایی اشاره می‌کند که برای جذاب‌ شدن داستان‌های تاریخی به‌کار گرفته شده است. او می‌گوید: براساس دوره‌های تاریخی مختلف‌، روحیات اقوام مختلف، خرده روایت یا نمادهایی طراحی کرده‌ایم که قصه‌ها جذاب شود. به عنوان نمونه بر اساس مطالعات تاریخی متوجه شدیم مغولان بسیار خرافاتی بودند و از رعد و برق می‌ترسیدند، بنابراین از این اطلاعات در روایت داستان چنگیزخان مغول استفاده کردیم و از یک طلسم برای پیشبرد داستان بهره گرفتیم.

براساس این توضیحات، هر آنچه در انیمیشن تاریخ از این‌ور به نمایش درآمده یا واقعا در تاریخ وجود داشته یا به صورت منطقی می‌توانسته وجود داشته باشد. این کارگردان درباره شوخی‌های این انیمیشن گفت: بار طنز بیشتر قصه‌ها را بهادر و خرمن به دوش می‌کشند. کوشیدیم به واسطه طنازی، مستندات تاریخی مخدوش نشود و به این منظور یک گروه طنزپرداز در کنار نویسندگان، طراحی شوخی‌ها را برعهده داشتند.

تاریخ از این‌ور با همه شوخ‌طبعی‌اش به تاریخ وفادار است و از آنجا که برای کودکان و نوجوانان ساخته شده، هم درستی اطلاعات تاریخی برای سازندگانش اهمیت داشته و هم ارائه تصاویر بی‌آزار از جنگ‌ها و خونریزی‌ها و اتفاقات تلخ تاریخی.

یک سبک ایرانی

انیمیشن و تکنیک‌های ساخت آن به ما تعلق ندارد، اما طعم و مزه شکرستان و تاریخ از این‌ور خیلی خودمانی است. فارغ از قصه‌ها، شخصیت‌ها و دیالوگ‌های هر دو انیمیشن که درباره مردم این سرزمین است، هر دو انیمیشن فضایی ایرانی را تداعی می‌کنند و تصاویر رنگ و بوی وطن دارند.

فرم‌ها و رنگ‌های آشنا در انیمیشن تاریخ از این‌ور به استفاده از نگارگری ایرانی در طراحی این انیمیشن مربوط است؛ طراحی اشکال در این انیمیشن به سبک و سیاق کار هنرمندان نگارگر نزدیک است و در انتخاب رنگ‌ها نیز به ویژگی‌های نگارگری توجه شده است.

صفار می‌گوید: من از پدیدآورندگان شکرستان بوده‌ام. از آن زمان تلاش کرده‌ایم برای انیمیشن ایرانی سبکی ایجاد کنیم که بی‌ارتباط با هنرهای بصری ایرانی نیست. در انیمیشن تاریخ از این‌ور خیلی بیشتر از شکرستان به نگارگری نزدیک شدیم و از آن الهام گرفتیم. البته رنگ‌هایی که در نگارگری استفاده می‌شود، بسیار به هم نزدیک بوده و عمدتا مکمل است. این نوع رنگ‌آمیزی در انیمیشن کاربرد زیادی ندارد، اما استفاده از رنگ‌های پرکاربرد در هنر نگارگری به ما در ایجاد تصاویر آشنا کمک کرد. چاشنی دیگری که بر طعم و رنگ این انیمیشن تاثیر گذاشته، تکنیک «کات اوت» است. این تکنیک هر چه باشد، قابلیت‌های انیمیشن‌های رایانه‌ای را ندارد و در آن از عمق خبری نیست. در این تکنیک از تصاویری استفاده می‌شود که فقط طول و عرض دارند و فضاسازی صرفا به کمک حرکت‌های محدود دوربین و بازی با رنگ و نور انجام می‌شود و دقیقا به همین دلیل است که انیمیشن‌هایی مانند تاریخ از این‌ور و شکرستان حال و هوای متفاوتی دارد.

صفار می‌گوید: محدودیت‌های تکنیک کات اوت زیاد است، اما تشخص ویژه‌ای به فضای داستان می‌دهد و زیبایی‌های خاص خودش را دارد. نمابندی و تغییر زاویه دوربین در این شیوه بسیار دشوار و محدود است، اما به تجسم فضایی منجر می‌شود که گویی قدمت دارد.

به گفته این کارگردان، کات اوت برای انیمیشن‌سازی درباره تاریخ بسیار مناسب است و به همین دلیل است که بعد از شکرستان در تاریخ از این‌ور هم از همین تکنیک استفاده شده است.

انیمیشن شکرستان در چند جشنواره بین‌المللی شرکت کرده و جوایزی از آن خود کرده است، این اتفاق ممکن است برای تاریخ از این‌ور هم رخ بدهد و به مرور سبکش در دنیا به عنوان انیمیشن ایرانی شناخته شود.

تاریخ از هر طرف

شاید ساخت انیمیشن درباره تاریخ از هر کار دیگری ساده‌تر به نظر برسد، نه نیازی به یافتن و ساختن مکان‌های واقعی و دکور است، نه ابزار صحنه و نه خیلی چیزهای دیگر، اما تولید انیمیشن هم دشواری‌ها و ریزه‌کاری‌های خودش را دارد. بخصوص ریزه‌کاری‌ها می‌تواند حس طراوت و پویایی را در یک اثر زنده کند. مثلا وقتی سفر یکی از شخصیت‌های تاریخی به سرزمینی مانند هند یا چین در انیمیشن تاریخ از این ور به نمایش در می‌آید و موسیقی همان کشورها شنیده می‌شود، می‌توان این تاریخ را حتی اگر در نقاشی تجسم یافته باشد، باور کرد و آن را زنده و واقعی پنداشت.

برای انیمیشن تاریخ از این‌ور قطعاتی با الهام از موسیقی هند و چین ساخته شده و حتی موسیقی عروسی‌ و بزم یا مارش نظامی و آهنگ رزم نیز در آن شنیده شده است.

لهجه از دیگر تزئینات ملزوم در این انیمیشن است. استفاده از لهجه‌های مختلف به‌منظور معرفی شخصیت‌های تاریخی صورت گرفته و نیز گروهی از جوانان به جای شخصیت‌های این انیمیشن حرف زده‌اند که به گفته صفار همکاری با این گروه جوان به دلیل تجربه‌گرایی و ایجاد تنوع صورت گرفته است.

آن‌طور که صفار و صفوی می‌گویند در ساخت انیمیشن تاریخ از این‌ور در کنار دوبلورها و آهنگساز، چند گروه فعالیت کرده که هر کدام بین 10 تا 30 نفر عضو داشته‌اند. گروه‌هایی که تعدادی از آنها عبارتند از: تحقیق و پژوهش، نویسندگی، ایده، طراحی شخصیت، انیمیت، صداگذاری و تدوین.

انیمیشن تاریخ از این‌ور ممکن است ادامه داشته باشد اما تداوم آن منوط به نظر مخاطبان و پیشنهادهایی است که درباره آن مطرح می‌کنند. ممکن است دیدن شخصیت‌های معاصر در ادامه این انیمیشن برای مخاطب جذاب باشد یا افرادی از دل تاریخ که در شهرها و کشورهای دیگر دنیا زندگی کرده‌اند.

صفوی می‌گوید: منتظر دریافت نظرات مخاطبان هستیم اما حتما این مجموعه را ادامه خواهیم داد. فقط باید درباره کیفیت و موضوعات آن تصمیم بگیریم و این تصمیم‌گیری منوط به نظرات و اظهارات مخاطبان است.

آذر مهاجر ‌/‌ گروه رادیو و تلویزیون