نسل کشی ارامنه؛ مساله ترکیه این نیست + عکس

به گزارش جام جم آنلاین، امروز جمعه چهارم اردیبهشت 1394 خورشیدی (24 آوریل 2015 میلادی) صدمین سالروز حادثه ای تاریخی است که نام آن هر چه باشد؛ کشتار، قتل عام یا نسل کشی در فجیع و ضد انسانی بودن آن تردیدی نیست.

کشتار ارامنه اولین قتل عام نژادی قرن بیستم به شمار می رود و همه ساله روز 24 آوریل سالروز این حادثه اندوهبار تاریخی است، هرچند یادبود امسال تفاوت های عمده ای با سالیان گذشته با توجه به وضعیت سیاسی ترکیه در منطقه و همچنین تایید گسترده نسل کشی ارامنه به دست ترک های عثمانی از سوی 20 کشور دنیا از جمله کشورهای مطرح اروپایی مانند آلمان، فرانسه، ایتالیا و روسیه دارد، اگر چه شخصیت هایی مانند باراک اوباما رییس جمهور آمریکا نیز هستند که همچنان از به کاربردن لفظ نسل کشی درباره این حادثه تامل برانگیز تاریخی اجتناب می کنند، در عین حال، امسال بیش از هر سال دیگری رنگ و بوی سیاسی این حادثه تاریخی احساس می شود و به نظر می رسد تایید نسل کشی از سوی کشورهای تعیین کننده اروپایی به منزله کوبیدن آخرین میخ بر تابوت پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا باشد.

همین دو هفته پیش بود که وزارت خارجه ترکیه نماینده واتیکان را در آنکارا احضار کرد تا مراتب نارضایتی خود را از استفاده اصطلاح نسل کشی ارامنه از سوی بالاترین مقام دینی مسیحیان اعلام کند و با این حال، زمانی که پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک های جهان از حادثه مذکور با اصطلاح «نسل کشی» یاد کرد، بسیاری از ناظران سیاسی قانع شدند که اروپای مسیحی به هیچ وجه رغبتی برای پذیرفتن عضویت ترکیه غیر مسیحی در بافت خود را ندارد.

امروز بسیاری از رسانه های مطرح جهان، مراسم یادبود نسل کشی (به روایت ارمنستان) یا کشتار (به گفته ترکیه) را مستقیما از ایروان پایتخت ارمنستان به صورت زنده گزارش کردند و به تصویر کشیدند.

برآورد گزارش های ارمنی ها از تعداد کشته های آن فاجعه تاریخی، بیش از یک و نیم میلیون نفر است این در حالی است که ترکیه می گوید آن حادثه ناشی از یک جنگ قومی بود که 300 و 500 هزار کشته در هر دو طرف ارمنی و ترک بر جای گذاشت.

آمار کشته های مذکور به فاصله سال های 1915 تا 1917 باز می گردد.

گزارش های تاریخی مربوط به آن حادثه می گویند که دولت عثمانی ارمنی ها را مجبور به ترک دیار و طی مسیرهای چند صد مایلی در دل صحرا کرد.

گفته می شود دولت عثمانی حتی به ارمنی های رانده شده اجازه برخورداری از آب و غذا را هم نداد. بسیاری از ارمنی ها در این سرگردانی با گرسنگی و تشنگی جان باختند. در فاصله سال های 1894 تا 1896 میلادی، دوره معروف به «کشتارهای حمیدیه» آغاز شد؛ دوره ای که گفته می شود در آن، عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی قبایل کردی را تحریک کرد تا به روستاهای مسیحی نشین حمله برند.

گزارش ها تصریح می کنند که در فاصله جنگ جهانی اول، ترک های عثمانی با همدستی عشایر کرد صدها روستای ارمنی نشین شرق ترکیه را در تلاشی برای تغییر دموگرافیک (ترکیب جمعیتی) این مناطق با این بهانه که روستاییان ارمنی با روس ها و همچنین انقلابیون ارمنی همکاری دارند، کشتار کردند. آنها برخی روستاییان را نیز به عنوان «باربر» در ارتش عثمانی به کار گرفتند و بعد از مدتی اعدام کردند.

در 14 آوریل سال 1915 عثمانی ها صدها شخصیت ارمنی را در استانبول گرد آوردند و در میدان های شهر اعدام کردند.

این کار پس از آن صورت گرفت که عثمانی ها به خانواده های ارمنی دستور دادند دارایی های خود را در آناتولی رها کرده و به صدها هزار خانواده سرگردان در قالب کاروان هایی بپیوندند که بی هدف راه کوه و بیابان را بدون غذا و لباس در پیش گرفتند. 75 درصد این قافله های مرگ در کوه ها و بیابان ها تلف و بقیه در بیایان بادیه الشام زمینگیر شدند.

اگر چه 24 آوریل 1915 را روز نمادین کشتار ارامنه به دست ترک های عثمانی نامگذاری کردند اما بنابر اسناد موجود حتی در دوره مصطفی کمال آتاتورک تا سال 1922 نیز این زنجیره کشتارها ادامه یافت. در سپتامبر 1922 نیروهای ترکیه وارد شهر ازمیر شدند و عملیات تسلط بر شهر با کشتار وسیع ساکنان ارمنی و یونانی همراه شد. همه محله های شهر در آتش سوخت و کشتار 7 روز تمام ادامه یافت. 100 هزار کشته حاصل سرکوبی بیرحمانه در ان هفته سیاه بود.

ترکیه با وجود گذشت دهه های متمادی از آن کشتارها آن حادثه را مصداق نسل کشی سازمان یافته نمی داند و با وجود دعوت های مکرر بین المللی برای اذعان به این امر، آنکارا چنین استدلال می کند که علت مرگ و میر گسترده ارمنی ها کوچاندن آنها و شرایط نامناسب جنگی بود که به نوبه خود آثار غیر انسانی بر جای گذاشت نه نسل کشی به دست ترک های عثمانی.

ترکیه در این مساله تا حدی بر موضع خود پافشاری کرد که در سال 2005 ماده 301 قانون ترکیه تصویب و به موجب ان اذعان به قتل عام در ترکیه، جرم شناخته شد.

اگر چه فاجعه نسل کشی یا کشتار ارامنه به هر دلیلی که رخ داده باشد قابل تعمق، فجیع و ضد انسانی است اما این یادبود حالا برای بسیاری از دولت های ناراضی از سیاست این روزهای ترکیه به ویژه در سیاست خارجی بیشتر از آنکه عبرتی تاریخی باشد به نظر می رسد ابزاری سیاسی برای اعمال فشار بر آنکارا است.

حمایت دولت ترکیه در چند ساله اخیر از اقدامات تروریست های داعش در منطقه با هدف تحقق منافع خود یا بنا بر نظر برخی رصدگران اوضاع، زمینه سازی برای برپایی امپراتوری عثمانی جدید، باز هم تداعی کننده اشتباه تاریخی کشتار ارامنه یا حوادثی از این دست در طول تاریخ است. حملات گروه تروریستی داعش که علاوه بر کشتار هزاران انسان بی دفاع در عراق و سوریه طی دو سه سال اخیر به نابودی میراث تمدنی عظیم بین النهرین نیز کمک کرده است یک برگ شرم آور دیگر را در کارنامه این روزهای سیاست خارجی ترکیه جای داده است.

بیراه نیست که در گزارش های مربوط به گرامیداشت یاد درگذشتگان حادثه کشتار ارامنه برای اولین بار بعد از دهه ها، همگرایی حول محور محکومیت ترکیه شدت می گیرد و به عنوان نمونه، همزمان با انتقاد ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه از نسل کشی ارامنه و تصریح بر لزوم ایجاد ائتلاف هایی با هدف جلوگیری از تکرار حوادث مشابه، جنگنده های روسی در آسمان ارمنستان به پرواز در می آیند.

ترکیه امروزی خود را وارث ترکان عثمانی می داند و به کشتارهایی از این دست نیز از سوی نیاکان خود معترف است. مساله ترکیه در حال حاضر قبول یا نپذیرفتن مسئولیت تاریخی آن کشتار سازمان یافته و بزرگ نیست بلکه موضوع این است که با وجود چنین سابقه ای که حالا به ابزاری سیاسی در دست دیگران برای اعمال فشار بر آنکارا مبدل شده، دولت عدالت و توسعه ای اردوغان نمی خواهد از آن تجربه تلخ تاریخی درس بگیرد و همچنان با حمایت از آتش افروزی های منطقه ای به ویژه در سوریه و عراق، برگه های سیاه دیگری نیز به تاریخ خود می افزاید.

مساله تاریخی ترکیه و ارمنستان در موضوع نسل کشی یا کشتار ارامنه موضوعی قابل حل است اما معضل اینجاست که ترکیه عدالت و توسعه برخلاف نام حزب حاکم و با وجود اینکه شعار به صفر رساندن تنش با همسایگان را راهبرد سیاست خارجی خود اعلام کرده، هنوز این موضوع را درک نکرده است که آن کس که در خانه شیشه ای نشسته است به دیگران سنگ اندازی نمی کند.

جام جم آنلاین- جواد ارشادی