رونق اقتصاد ایران با کاهش خام‌فروشی

به گزارش خبرنگار جام‌جم، این یک واقعیت است که اکنون حجم بسیار زیادی از ذخایر معدنی و ثروت‌های طبیعی و خدادادی ایران به کمترین قیمت به خارج صادر و پول آن صرف امور جاری دولت و کشور می‌شود.

این در حالی است که به گفته کارشناسان می‌توان با کاهش خام‌فروشی و انجام عملیات تبدیلی و تکمیلی روی این ذخایر، سالانه میلیاردها تومان ارزش افزوده و بخصوص اشتغال ایجاد کرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد انجام مراحل تکمیلی جدید روی ذخایر معدنی و ثروت‌های خدادادی تا 300 درصد ارزش افزوده تولید خواهد کرد و این امر نه‌تنها به نفع کشور است، بلکه برای سرمایه‌گذاران در این عرصه‌ها نیز سود قابل‌توجهی دربرخواهد داشت.

تحقیقات نشان می‌دهد حدود 90 درصد از منابع و ثروت‌های طبیعی ایران به‌طور خام به خارج کشور صادر می‌شود؛ البته در برخی بخش‌ها عملیات تکمیلی و تبدیلی انجام می‌شود، اما اولا این عملیات درباره حجم وسیعی از ذخایر صورت نمی‌گیرد و حجم آن به تناسب خام‌فروشی در جریان، گسترده و چشمگیر نیست و ثانیا عملیات تکمیلی و تبدیلی چندان پیشرفته نیست و صرفا به مراحل ابتدایی بسنده می‌شود.

بر این اساس، ایران بخش عمده‌ای از ذخایر معدنی خود را که مهم‌ترین آن مس، سنگ آهن و سنگ‌های ساختمانی است به‌طور خام صادر می‌کند.

همچنین نفت، گاز و میعانات گازی از جمله ثروت‌های طبیعی ایران هستند که بیشتر حجم آن به‌طور خام به خارج کشور صادر می‌شود؛ البته در صنعت نفت سرمایه‌گذاری‌های زیادی در بخش پالایشگاهی و پتروشیمی صورت گرفته، اما این سرمایه‌گذاری‌ها با توجه به حجم صادرات نفت و گاز زیاد نیست و همچنان خام‌فروشی سهم بزرگی در این بخش‌ها دارد.

محمدرضا پورابراهیمی، نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در این باره به جام‌جم گفت: ما در دنیا شاید رتبه یک یا دوم از نظر ذخایر معدنی و دیگر حوزه‌ها را داشته باشیم، اما متاسفانه همان موادی که به عنوان مواد اولیه استخراج می‌شود عینا صادر شده که ارزش افزوده‌ای به آن تعلق نمی‌گیرد.

وی با بیان مثالی در این مورد اظهار کرد: توده‌های سنگ ساختمانی از ایران به چین و از چین به همه نقاط جهان از جمله خود ایران صادر می‌شود! اخیرا چین یک شرکت تجاری روی آب و در یک کشتی قرار داده و با تعبیه کارخانه، سنگ‌های خام خریداری شده از ایران را به این کشتی برای برش منتقل می‌کند و عملیات فرآوری را انجام می‌دهد و بعد به دیگر کشورها از جمله خود ایران صادر می‌کند. ببینید دیگر ماجرا به چه ترتیب است.

نماینده کرمان در مجلس تصریح کرد: این موضوع تنها درباره سنگ‌های ساختمانی نیست. ایران دارای معادن غنی سنگ‌آهن است که می‌تواند ارزش افزوده بالایی داشته باشد. درباره سنگ آهن می‌توان تا 300 درصد ارزش افزوده ایجاد کرد. به این دلیل که سنگ آهن به کنسانتره تبدیل می‌شود و بعد از آن به گندله و در نهایت به فولاد تبدیل می‌شود که اگر همه این مراحل در کشور انجام شود تا 300 درصد ارزش افزوده ایجاد خواهد شد. یعنی به‌ازای فروش هر یک میلیارد تومان سنگ آهن می‌توان سه میلیارد تومان کسب درآمد داشت.

وی اضافه کرد: در ایران معادن مسی وجود دارد که به نام مس کاتد معروف است که رسانایی آن بسیار بالاتر از دیگر انواع مس است. این مس به‌طور خام به ژاپن صادر می‌شود و این کشور بزرگ‌ترین محصولات مسی را که شامل کالاهای الکترونیکی است، تولید و مجددا به کشورهایی از جمله ایران صادر می‌کند.

پتروشیمی‌ها هم دنبال راه معدنی‌‌ها هستند

پورابراهیمی گفت: این موضوع خام‌فروشی درباره پتروشیمی‌ها هم صدق می‌کند. در صنعت نفت و گاز هم ما پله اول و دوم را بیشتر طی نکرده‌ایم و بیشتر روی صادرات محصولات خام مانور می‌دهیم. ما بیش از این‌که بخواهیم روی صادرات محصولات خام کشور پافشاری کنیم، باید میزان سرمایه‌ گذاری را افزایش دهیم و در کنار آن به‌دنبال انتقال تکنولوژی از کشورهای پیشرفته باشیم.

وی در پاسخ به پرسش خبرنگار جام‌جم مبنی بر این‌که سرمایه‌گذاری در امر کاهش خام‌فروشی باید داخلی باشد یا خارجی، افزود: ما با سرمایه‌گذاران داخلی هم می‌توانیم کار خود را پیش ببریم، اما اگر این منابع از خارج از کشور نیز تامین شود جای خشنودی دارد. اکنون هم همه شرکت‌های معتبر دنیا برای بعد از رفع تحریم‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند و این فرصت بسیار مناسبی می‌تواند باشد تا ما اقتصاد خود را تقویت کنیم و خام‌فروشی کشور را کاهش دهیم.

نماینده کرمان در مجلس ادامه داد: حمایت و اهمیت دادن به شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند بسیار به این موضوع کمک کند؛ به این دلیل که این شرکت‌ها می‌توانند فناوری‌های روز را در اختیار بگیرند.

وی افزود: این موضوع بارها از سوی رهبر انقلاب گفته شده و در مجلس نیز مطرح شده که دولت‌ها باید به این موضوع اهمیت دهند. البته دولت در حال حاضر برنامه‌ریزی‌هایی را برای کاهش خام‌فروشی تدوین کرده که هنوز اعلام نشده است.

ظرفیت پالایشگاه‌ها خالی است

همچنین حمید حسینی، کارشناس و صادرکننده فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی به خبرنگار جام‌جم گفت: اگر دولت برنامه‌ریزی خود برای صادرات نفت خام را تغییر دهد و به‌ جای خام‌فروشی، نفت بیشتری به پالایشگاه‌ها تحویل دهد می‌توان از محل تولید فرآورده، ارزش افزوده بسیار بالایی تولید کرد. اما اکنون ظرفیت زیادی از پالایشگاه‌ها خالی است.

وی افزود: همین موضوع درباره پتروشیمی‌ها هم وجود دارد. مثلا اکنون ما برای تولید یک میلیون تن کود اوره آمونیاک در پتروشیمی‌ها، 9 میلیون مترمکعب گاز در یک سال مصرف می‌کنیم که فقط از محل صادرات نیمی از آن 20 میلیارد دلار درآمد داریم. حال آن‌که اگر این مقدار گاز را به صورت خام صادر بکنیم، بیش از هفت میلیارد دلار درآمد نخواهیم داشت و این امر نشان می‌دهد جلوگیری از خام‌فروشی تا چه حد در اقتصاد کشور و تولید ارزش افزوده تاثیر دارد.

وی تصریح کرد: به این ترتیب اگر جلوی خام‌فروشی را بگیریم و مثلا به‌جای خام‌فروشی، گاز بیشتری به پتروشیمی‌ها بدهیم، تولید آن افزایش یافته و ارزش افزوده بیشتری تولید می‌شود. اما اکنون این کار انجام نمی‌شود و تحت این نقصان تا پایان برنامه پنجم باید تولید محصولات پتروشیمی به 120 میلیون تن می‌رسید، اما الان 70 میلیون تن است و لذا از برنامه عقب هستیم.

حسینی گفت: لذا از هر زاویه که به موضوع نهضت جلوگیری از خام‌فروشی نگاه کنید درخواهید یافت این امر کمک بسیار موثری به رونق و ایجاد اشتغال خواهد کرد.

ورود به صنایع پایین دستی پتروشیمی

همچنین عباس شعری‌مقدم، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به خبرنگار جام‌جم گفت: ما در بخش پتروشیمی برای جلوگیری از خام‌فروشی گاز و تبدیل آن به محصول، در حال فعال کردن بیشتر صنایع پایین‌دستی هستیم.

وی افزود: برای این اقدام در حال بررسی علل فعال نشدن این صنایع هستیم و یک فهرست 12 مولفه‌ای دراین‌باره جمع‌آوری کرده تا مشکلات توسعه پیدا نکردن آنها را پیدا کنیم.

وی تصریح کرد: البته به نظر می‌رسد تحریم و دونرخی بودن ارز بزرگ‌ترین موانع فعال نشدن صنایع پایین‌دستی پتروشیمی محسوب می‌شود که رفع آن می‌تواند ارزش افزوده بالایی به دنبال داشته باشد.

کاهش خام‌فروشی یعنی توسعه و رشد اشتغال

همچنین مهدی کرباسیان، رئیس سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) به جام‌جم گفت: خلاصه فرمایشات رهبر انقلاب این است که ما بتوانیم از ظرفیت مواد معدنی غنی کشور حداکثر بهره‌برداری برای توسعه و اشتغال بکنیم.

وی افزود: برنامه‌های ما بر این اساس است که بتوانیم هر چه سریع‌تر با کمک بخش خصوصی پروژه‌های فرآوری و تبدیل سنگ‌های معدنی به محصولات را اجرایی کنیم.

وی اظهار کرد: در این راستا سنگ آهن یکی از مهم‌ترین صادرات مواد معدنی ما به صورت خام است که برای فرآوری آن برنامه‌ریزی کرده‌ایم. بر این اساس در سال 92 صادرات سنگ آهن خام ما 23 میلیون تن بود که در سال گذشته به 17 میلیون تن کاهش یافت و ادعا می‌کنیم تا پایان سال 95 هر آنچه سنگ آهن خام در کشور استخراج شود در داخل فرآوری شده و ارزش افزوده آن نصیب کشور می‌شود.

کرباسیان افزود: همچنین برنامه مشابهی درباره زغال‌سنگ داریم و می‌خواهیم با بهره‌برداری از کارخانه مربوط زغال سنگ خام صادر نکرده و از این ماده برای تولید مواد شیمیایی استفاده کنیم.

این مقام مسئول تصریح کرد: در بخش عناصر نادر خاکی نیز که هر یک کیلوی آن چند هزار دلار قیمت دارد، فعالیتی را آغاز کرده‌ایم و هفته گذشته اولین پروژه آن برای تولید 400 کیلو از این خاک‌ها در بافت افتتاح شد. پروژه‌های مشابهی برای جلوگیری از خام‌فروشی تیتانیوم و فرآوری سنگ‌های کم‌عیار هم در دستور کار داریم.

مدیرعامل ایمیدرو افزود: معدن یکی از مهم‌ترین راه‌های ایجاد ارزش افزوده و اشتغال است که تا پیش از این کارهای متعددی در این حوزه انجام نشده بود که هم دولت و هم ایمیدرو بنا دارد جلوی خام‌فروشی را در این حوزه بگیرد که البته بخش خصوصی داخلی هم با آگاهی از ارزش افزوده بالای موجود به این بخش ورود کرده است.

محمدحسین علی‌اکبری - گروه اقتصاد