این روزهای قرمزِ محبوب ...

تعطیلات؛ قانون چه می‌گوید؟

تعطیل کردن یک روز، یکی از اقداماتی است که در حوزه صلاحیت دولت است وگرنه بازار به عنوان نماد بخش خصوصی در طول تاریخ ما تا همین حالا بی‌توجه به ایام تعطیل یا غیرتعطیل حکومتی، باز بوده و صرفا در برخی مناسبت‌های مذهبی یا به دلایل اعتراضی و سیاسی تعطیل می‌شده است. البته از نظر دینی در میان مسلمانان روز جمعه هم، روز تعطیل هفتگی است و دولت صرفا نقش تائیدکننده برای تعطیلی این روز داشته است. با این حساب نخستین قانون مربوط به تعطیلی در ایران متحدالمال ریاست وزارت عظام راجع به ایام تعطیل مصوب جلسه هیات‌وزراء در جلسه پنجم آبان 1309 بوده که در آن آمده «نظر به این‌که کثرت تعطیلات معموله در ظرف سال موجب وقفه در پیشرفت کار شده و از طرفی چون حسن جریان امور پیوسته منظور نظر ذات مقدس ملوکانه ارواحنا فداه (پادشاه) می‌باشد تعطیلات رسمی مملکتی را به ایام ذیل محدود کرده و همچنین تعطیل بعدازظهرهای دوشنبه یا پنجشنبه را موقوف [می‌کند]». در آن قانون سه روز ابتدای سال برای ادارات و برای مدارس یک هفته تعطیل اعلام شده و روز سیزدهم فروردین هم به عنوان «سیزده عید» تعطیل بود. با این حال ظاهرا در حدود دهه 30 تعطیلی مدارس به سیزده روز عید گسترش می‌یابد. نگارنده نتوانست از میان مجلات قدیمی یا مذاکرات مجلس دلیل موضوع را پیدا کند، اما بعید نیست که بین التعطیلین بین هشت فروردین تا سیزدهم و نیز محاسبه ایام نوروز تا روز سیزده بدر توسط مردم دلیل این موضوع بوده باشد. البته تعطیلی سیزده روزه در آیین‌نامه اجرایی مدارس مصوب سال 1379 شکل قانونی به خود گرفته است.

بعد از انقلاب اسلامی، هیات وزیران در جلسه بیست و هشتم اسفند خود به عنوان نخستین نوروز انقلاب اسلامی، کارگران را پنج روز تعطیل کرد، اما بعد از آن، این مصوبه دوام نیاورد و دوباره تعطیلات به همان چهار روز بازگشت. این اقدام طی لوایح تصویب شده در سال‌های 1358 و 1359 صورت می‌گیرد که شورای انقلاب آنها را تصویب کرده است. یک اقدام دیگر روزهای ابتدای انقلاب، تلاش شهید رجایی به عنوان وزیر آموزش و پرورش، در سال 1359 برای کاهش تعطیلات نوروزی مدارس بود که ظاهرا با مقاومت شدیدی از سوی مردم روبه‌رو شد و به نتیجه نرسید. مهم‌ترین تغییرات قانونی مربوط به تعطیلی‌ها پس از آن تعطیل شدن روز ارتحال حضرت امام(ره)، لغو تعطیلی روز ولادت امام رضا(ع) و تعطیلی روز شهادت ایشان و تعطیلی روز شهادت حضرت زهرا(س) بوده است. در پایان بحث قانونی از تعطیلات باید از دو اقدام سال‌های اخیر در افزایش تعطیلات عید فطر به دو روز و نیز تعطیلی مدارس در روزهای پنجشنبه هم یاد کرد. البته با دانستن این نکته که واحدهای ستادی ادارات دولتی یعنی ادارات کل و حتی وزارتخانه‌های مستقر در تهران، از سال‌ها پیش، روزهای پنجشنبه را تعطیل بودند. با این حال و طی این همه قوانین و مصوبات مختلف هیچ تغییری در تعطیلات نوروزی کارمندان، کارگران و نیز محصلان صورت نگرفته است.

اما تلاش‌هایی برای ساماندهی تعطیلات رسمی در کشور صورت گرفته است. به طور مشخص می‌توان به سه لایحه‌ای اشاره کرد که در سه مجلس پی در پی هفتم، هشتم و نهم تقدیم هیات رئیسه شده ولی تاکنون به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است. در یکی از این لوایح قرار بود تعطیلات نوروزی کارمندان، کارگران و دانش‌آموزان و دانشجویان به صورت یکسان، هفت روز باشد ولی در دیگری بنا شد که تعطیلی رسمی سه روز ابتدای سال باشد و به این ترتیب یک روز از تعطیلات نوروزی کم شد. با این حال همان‌طور که بیان شد هیچ کدام از این طرح‌ها تصویب نشده و صرفا در حد بحث و سخن باقی مانده است.

مساله‌ای به نام تعطیلات غیررسمی

اما یکی از مسائلی که به نظر می‌رسد باعث افزایش تعداد تعطیلات در ایران شده، تعطیلات غیررسمی است. تعطیلات غیررسمی شامل ایام پایان سال و ابتدای سال نو به خصوص برای دانش‌آموزان و دانشجویان، ابتدا و انتهای ترم‌های تحصیلی برای دانشجویان و نیز پدیده بین‌التعطیلین است. این پدیده آخری باعث شد که نمایندگان مجلس در یکی از طرح‌های اصلاحی تعطیلات که پیشنهاد دادند این نکته را قید کنند که با توجه به این‌که احتمال به وجود آمدن بین‌التعطیلین در ایران، چهار برابر جهان است؛ دولت مجاز نیست روز میان دو تعطیلی رسمی را تعطیل کند. این قضیه مخصوصا با توجه به اقدام دولت نهم در تعطیل کردن دو روز کاری میان عید فطر با جمعه، در سال 1385 به طور جدی توسط نمایندگان دنبال می‌شد اما نهایتا موضوع به تصویب نرسید و همچنان تعطیلات موردی در اختیار دولت باقی مانده است.

هزینه‌های تعطیلات

برای این‌که ببینیم، بخش تولید کشور چه تاثیری از این تعطیلات می‌گیرد به آمار شاخص کل تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی به تفکیک سه ماهه در سال‌های مختلف که از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی منتشر شده مراجعه کردیم. کارگاه‌های صنعتی در این شاخص آن دسته از کارگاه‌هایی هستند که 100 نفر و بیشتر کارگر دارند. جالب است بدانید که در ده سال اخیر، شاخص کل سه ماهه نخست سال از بقیه فصول سال کمتر بوده است. همچنین طبق آمار فروردین سال 1393 نشان می‌دهد بخش مالی هم از این تعطیلات تاثیر پذیرفته چرا که تعداد سهم‌های معامله شده در بورس 47 درصد و آمار فروش سفته و برات در شهر تهران بیش از 60 درصد کم شده است. همچنین از نظر مجلس شورای اسلامی، پرداخت حقوق به کارگران در روزهای تعطیل باعث افزایش 21 درصدی هزینه تولید در ایران شده است.

این موارد را باید در کنار دو هزینه دیگر گذاشت. یکی هزینه سفرها که بنا به روایت مرکز آمار در بهار سال 1391، 4 هزار و 500 میلیارد تومان بوده است. از این میزان ظاهرا فقط هزار میلیارد تومان خرج بنزین بوده و دود شده است. پول که علف خرس است. مهم‌تر از آن جان بوده که طبق آمار رسمی پلیس در تعطیلات نوروز 93، 512 نفر فقط به دلیل حوادث جاده‌ای جان خود را از دست دادند. جالب است بدانید که دولت برای برقراری امنیت و ایمنی در جاده‌ها از پلیس راهنمایی و رانندگی، نیروهای وزارت بهداشت و هلال احمر هم استفاده می‌کند که به غیر از حقوق، پاداش آنها برای ایام نوروز در سال 1387، دو میلیارد تومان بوده و بعید نیست با احتساب تورم در حال حاضر مرز ده میلیارد تومان را رد کرده باشد.

وقتی یک سوزن به دیگران زدیم بد نیست که جوالدوزی هم به خودمان بزنیم. نظام اطلاع‌رسانی هم در این مدت نوروز تقریبا تعطیل می‌شود چرا که به جز چند رسانه دولتی، دیگر روزنامه‌ها بعد از تعطیلات، کار خود را آغاز می‌کنند. همین مساله باعث شده حوادث مهمی چون جنگ عراق که شب عید اتفاق افتاد توسط روزنامه‌های ایرانی پوشش پیدا نکند و شایعاتی چون کج شدن برج میلاد در این دوره، به راحتی جای خود را در میان مردم باز کند.

ایران کمترین تعطیلات را دارد!

با این وجود نباید پنداشت که وضع تعطیلات در ایران وخیم است. نتایج یک پژوهش که نگارنده در سال گذشته انجام داد و در چند رسانه اینترنتی منتشر شد نشان می‌دهد در مقایسه ایران با چهار کشور ایالات متحده، آلمان، امارات و ژاپن، آمریکا با 114 روز بیشترین روزهای تعطیل را دارد و ایران با 61 روز کمترین روز تعطیل را. آلمان هم 113 روز، امارات 110 روز و ژاپن 108 روز تعطیل در تقویم خود دارند. این اعداد حاصل جمع روزهای تعطیل ملی National Holidays با تعطیلات پایان هفته Non-Working Days است. این درحالیست که معمولا در مطالعات تطبیقی که تاکنون انجام شده است؛ فقط روزهای تعطیل ملی دیده شده و تنها بر این اساس نتیجه گرفته می‌شود که روزهای تعطیل ایران از بسیار کشورهای جهان بیشتر است. به عبارت دیگر با حذف روزهای غیرکاری آخر هفته، آمریکا، آلمان و ژاپن 17 روز، امارات متحده عربی 13 روز و ایران 22 روز تعطیلی ملی دارند. بنابراین در این بخش، این سخن درست است که ایران در تعداد تعطیلات یکی از پیش‌رو‌ترین کشورهاست. البته دلیل این مساله هم تا حدودی روشن است. تعطیلی‌های مبتنی بر تاریخ قمری در کنار تعطیلی‌های پرتعداد حوادث پرشمار تاریخی در دوره معاصر ایران. ولی اگر مجموع تعطیلات را نگاه کنیم، ایران نه تنها در صدر جدول نیست که در رده‌های آخر هم قرار دارد. البته اگر تعطیلی پنجشنبه‌ها در ایران همه گیر شود، می‌توان امید داشت که ایران به صدر جدول باز گردد!

با این حساب خیلی هم نباید پنداشت که وضع تعطیلات در ایران بغرنج است. مخصوصا وقتی بدانیم همین تعطیلات موتور محرک گردشگری ضعیف و نالان ماست. همان 4 هزار و 500 میلیاردی که به عنوان هزینه سفر آمد از زاویه دیگر و برای بخشی از مردم درآمدی بوده که توانسته‌اند از این تعطیلات کسب کنند. پس شاید بتوان گفت تعطیلی و غیر تعطیل خیلی اهمیت ندارد. آنچه مهم است استفاده ما از این روزهاست. به جای این همه غوغا بر سر تعداد تعطیلات، شاید بهتر باشد کمی تمرکزمان را روی بهره‌وری بگذاریم.

مصطفی مسجدی آرانی / چمدان (ضمیمه آخر هفته روزنامه جام جم)