موتورهای جستجوی ایرانی ‌در ‌مسیر پیشرفت

ایجاد وبگاه‌های جدید و گسترش وبگاه‌های موجود نقش مهمی در افزایش حجم اطلاعات موجود در وب دارد. اگر بخواهید درباره موضوع خاصی در وب جستجو کنید با حجم انبوهی از صفحات مواجه می‌شوید که می‌توانید در آنها به اطلاعات مورد نظرتان دسترسی داشته باشید. موتورهای جستجو در پیدا کردن این اطلاعات برای کاربران نقش مهمی دارند.

حتی امروزه نیز بسیاری از کاربران، اینترنت را معادل موتورهای جستجویی مانند گوگل ، یاهو یا بینگ قلمداد می‌کنند. این در حالی است که گوگل و یاهو موتورهای جستجو هستند که بدون کمک گرفتن از آنها جستجو در دنیای اینترنت معنی ندارد. اگر شما بخواهید بدون استفاده از موتورهای جستجو از اینترنت استفاده کنید باید نشانی اینترنتی وبگاه مورد نظرتان را در بخش بالای یک صفحه مرورگر اینترنتی تایپ کنید. شاید بدون موتورهای جستجو لازم بود کتابی درباره این اطلاعات در اختیار کاربران قرار می‌گرفت، اما موتورهای جستجو این مشکل را برطرف کرده‌اند و به این ترتیب می‌توانید با وارد کردن نام وبگاه مورد نظرتان نشانی اینترنتی این وبگاه را نیز براحتی پیدا کنید.

موتور جستجو چیست؟

موتور جستجوگر، وبگاهی است که با هدف کمک به کاربران برای یافتن اطلاعات موجود در وبگاه‌های دیگر طراحی شده است. در این وبگاه‌ها براساس کلمات یا عبارت کوتاهی که کاربر برای جستجو در محل مشخص شده وارد می‌کند فهرستی از وبگاه‌ها که با این موضوع در ارتباط باشد یا در حقیقت دربردارنده اطلاعاتی درباره این موضوع باشد در اختیار کاربر قرار می‌گیرد. براساس بررسی‌های آماری انجام شده بسیاری از کاربران، سفر در دنیای وب را با استفاده از همین موتورهای جستجو آغاز می‌کنند. کمک گرفتن از موتورهای جستجو به عنوان یکی از دروازه‌های اصلی ورود به دنیای وب به یکی از فعالیت‌های عادی و روزمره کاربران تبدیل شده است؛ تا جایی که گفته می‌شود جستجو در وب به کمک موتورهای جستجو پس از ارسال و دریافت نامه‌های الکترونیکی در ردیف دوم فهرست فعالیت‌های اصلی کاربران دنیای وب قرار می‌گیرد.

به موازات افزایش تعداد کاربران دنیای وب لازم است اطلاعات موجود در این منبع جمع‌آوری، بایگانی و طبقه‌بندی شود. یکی از کارهای اصلی موتورهای جستجو نیز همین بایگانی کردن اطلاعات است و به این ترتیب این اطلاعات در زمان مورد نیاز در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. در حقیقت موتورهای جستجو به عنوان یک پل ارتباطی عمل کرده و امکان جستجوی ساده را برای کاربران فراهم می‌کنند.

یکی از انتظارات کاربران از موتورهای جستجو دقت در ارائه نتایج جستجو است. زمانی که یک موتور جستجو بتواند نتایج دقیق‌تری که ارتباط بیشتری با موضوع مورد نظر کاربر دارد در اختیار او قرار دهد از محبوبیت بیشتری نزد کاربران برخوردار می‌شود. وقتی شما عبارت یکسانی را در موتورهای جستجو مختلف وارد می‌کنید بدیهی است که نتایج یکسانی ارائه نمی‌شود. این تفاوت ناشی از تفاوت الگوریتم‌هایی است که در موتورهای جستجو برای رتبه‌بندی و طبقه‌بندی اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد. الگوریتم‌های خاصی که برای رده‌بندی صفحات در موتورهای جستجو مورد استفاده قرار می‌گیرد، محرمانه است. این الگوریتم دربردارنده مجموعه‌ای از دستورالعمل‌هاست که موتور جستجو بر این اساس وبگاه‌ها را در نتایج جستجو مرتب می‌کند.

یوز یا گرگر؟

مدتی پیش خبرهایی مبنی بر راه‌اندازی موتور جستجوی «گرگر» اعلام شده بود که در فاصله کوتاهی بعد از اعلام این خبر، خبرهای دیگری مبنی بر راه‌اندازی یک موتور جستجوگر ایرانی به نام «یوز» اعلام شد. یوز موتور جستجوی وب ایرانی است که از اواخر سال 1388 مراحل طراحی و تولید آن با حمایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آغاز شد. نام این موتور جستجو برگرفته از یوزپلنگ ایرانی است. به گفته مسئولان، هدف از راه‌اندازی این موتور جستجو فراهم کردن بستری مطمئن برای جستجو‌های اینترنتی و همچنین تمرکز بیشتر بر سرویس‌های بومی بوده است. براساس خبر اعلام شده از سوی معاون برنامه‌ریزی وزارت ارتباطات ساخت این موتور جستجو تا این مرحله حدود هفت‌میلیارد تومان هزینه در بر داشته است. جستجوی خبر، وبلاگ و عکس از خدمات در نظر گرفته شده در این موتور جستجو است. در این طرح محققانی از دانشگاه‌های شریف، تهران، امیرکبیر، شهید بهشتی، علم و صنعت و تربیت مدرس همکاری داشته‌اند.

به گزارش آی‌تی ایران، بعضی متخصصان با توجه به شباهت IP آدرس‌های این دو موتور جستجو و همچنین ساختار آدرس‌‌دهی مشابه آنها بر این باورند این دو موتور جستجو یکی هستند؛ اما مدیر موتور جستجوگر یوز در پاسخ اعلام کرده‌ تیم یوز از تجربیات تیم گرگر استفاده کرده است، اما در حقیقت این دو موتور جستجو عملکرد و اهداف متفاوتی دارند.

پارسی‌جو؛ موتور جستجویی ملی

پارسی‌جو از دیگر موتورهای جستجوی بومی رونمایی شده است که توسط شرکت خصوصی «وب‌پردازان نوین پارسی‌جو» طراحی و پیاده‌سازی شده است. دکتر علی‌محمد زارع بیدکی، مدیر پروژه پارسی‌جو در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: ایده شکل‌گیری این موتور جستجو سال 1380 مطرح شد. مراحل تحقیقاتی کار سال 1386 آغاز شد و دو سال بعد این طرح پیاده‌سازی شد. از سال 1389 این موتور جستجو به طور آزمایشی روی وب قرار گرفته‌ و روز به روز با هدف بهبود و به روزرسانی تغییراتی در آن ایجاد شد. این موتور جستجو قرار است در آینده نزدیک افتتاح شود. در حال حاضر یک تیم حرفه‌ای و متخصص از دانشگاه‌های یزد، شریف، تهران و امیرکبیر در مجموعه فعالیت می‌کنند و تمام مراحل خزش، نمایه‌سازی و رتبه‌بندی را در این موتور جستجوی تمام ایرانی طراحی و پیاده‌سازی می‌کنند. هم‌اکنون پارسی‌جو بیش از 500 میلیون صفحه فارسی و 70 میلیون تصویر را پوشش داده و شامل شش سرویس فعال است. این سرویس‌ها شامل جستجوی وب، تصویر، سرویس خبر، آوا، ترجمه و نقشه است.‌ در راه‌اندازی جستجوگر‌های بومی، بعد تبلیغات و هوشمندسازی آن نیز موضوع دیگری است که مورد توجه قرار می‌گیرد.

در این روش تبلیغات به طور هدفمند انجام می‌شود. با استفاده از موتور جستجو می‌توان در هر وبگاه متناسب با آنچه مورد نظر کاربر بوده است تبلیغاتی را در اختیار او قرار داد. علاوه بر این تعداد زیادی خبرگزاری وجود دارد که ممکن است کاربر فرصت رصد همه خبرهای منتشر شده در آنها را نداشته باشد، اما از طریق موتورهای جستجوی بومی می‌توان براساس الگوریتم‌های خاصی براساس علاقه کاربر گزیده‌ای از این خبرها را در اختیار او قرار داد. یکی دیگر از سرویس‌های ارائه شده در پارسی‌جو سرویس نقشه است که از امکان برچسب‌گذاری هم برخوردار است. البته این سرویس اکنون در حال توسعه است. برای این موتور جستجو سرویس ترجمه هم در نظر گرفته شده است که از نظر بعضی ویژگی‌ها می‌تواند در مقایسه با سرویس ترجمه گوگل برتری‌هایی داشته باشد.

سرویس دیگر پارسی‌جو که از ویژگی‌های منحصر به فرد موتور جستجوی بومی می‌باشد سرویس آواست. در این سرویس کاربر می‌تواند با جستجو در آهنگ‌های موجود در صفحات وب فارسی، آنها را مستقیما دانلود یا پخش کند.

مدیر پروژه پارسی‌جو در توضیح عملکرد این موتور جستجو در مقایسه با دیگر موتورهای جستجو می‌گوید: تعداد صفحاتی که پارسی‌جو برای هر جستجو پوشش می‌دهد 60 درصد صفحاتی است که گوگل پوشش می‌دهد. البته باید این نکته را در نظر داشت که این موتور جستجو در حال به روزرسانی و توسعه است. قابل ذکر است که صفحات اسپم در پارسی‌جو به طور خودکار تشخیص داده شده و حذف می‌شوند. براساس آمار منتشر شده از سوی مرکز تحقیقات مخابرات، موتور جستجوی پارسی‌جو بیش از 70 درصد با نتایج موتور جستجوی گوگل مطابقت دارد.

وی در پاسخ به این پرسش که منبع تغذیه‌ای موتور جستجو از چند سرور تشکیل شده این طور توضیح می‌دهد: برای این موتور جستجو از 150 سرور استفاده شده‌ که این سرورها در مرکز تحقیقات مخابرات مستقر است. یکی دیگر از مزیت‌های موتورهای جستجوی بومی این است که از نظر فرهنگی می‌توان به محتوای ارائه شده در این وبگاه مطمئن بود.

وی تاکید می‌کند: پارسی‌جو قصد ندارد امکان جستجو به زبان انگلیسی را در برنامه‌های آینده خود در نظر بگیرد و بر این اساس می‌توان گفت این موتور جستجو قصد ندارد رقیبی برای موتور جستجوی گوگل باشد. اساسا ماهیت موتورهای جستجوی بومی همین است.

در فضای آکادمیک و صنعتی ،گوگل هنوز به عنوان یک موتور جستجوی قدرتمند مطرح است. ایران هشتمین کشور دنیا در استفاده از این موتور جستجو است و روزانه حدود 100 میلیون پرس و جو از ایران به سمت گوگل ارسال می‌شود. هدف این است که از طریق موتورهای جستجوی بومی بتوان در میان مدت، شرایطی را فراهم کرد تا حداقل 10 درصد از این جستجو‌ها به موتورهای جستجوی بومی منتقل شود. برآوردها نشان می‌دهد تا سه سال دیگر این امکان فراهم می‌شود و در چنین شرایطی می‌توان ایجاد و توسعه این موتور جستجو را توجیه‌پذیر قلمداد کرد.

به هر حال باید توجه داشت این موتورهای جستجو در آغاز راه است و نباید انتظار داشت بتواند خدمات و امکاناتی را شبیه یک موتور جستجو مانند گوگل ـ که سال‌هاست مورد استفاده کاربران در سراسر دنیا قرار می‌گیرد ـ در اختیار کاربران قرار دهد. البته اساسا هدف و مأموریت موتوری مانند گوگل با موتورهای بومی مانند پارسی‌جو متفاوت است؛ از این‌رو رقابت برای این دو موتور معنی و مفهوم ندارد.

موتور جستجو از نوع بومی

برای بررسی این موضوع خوب است نگاهی به تجربه دیگر کشورها بیندازیم. راه‌اندازی موتور جستجوی بومی فقط به ایران محدود نمی‌شود و در بسیاری از کشورها این ایده مطرح شده است.

در کره جنوبی، روسیه و چین، ترکیه، جمهوری چک و بسیاری کشورهای دیگر، موتورهای جستجوی بومی نزد کاربران مورد توجه قرار گرفته است و حتی گفته می‌شود در مواردی توانسته‌ گوی سبقت را از موتور جستجوی نام آشنای گوگل نیز برباید. هم‌اکنون، موتور جستجوی بایدو در چین حدود ۸۰ درصد پرسش‌های مربوط به موتور جستجو را پاسخ می‌دهد، در حالی که سهم گوگل فقط ۱۸ درصد است.

این آمار برای موتور جستجوی یاندکس در روسیه و موتور جستجوی ناور در کره جنوبی چیزی نزدیک به ۷۰ درصد است. یکی از مهم‌ترین دلایل این اقبال، شناخت بهتر زبان و فرهنگ کشور و ارائه خدمات متناسب با نیاز جامعه و البته احساس غرور یک ملت در استفاده از فناوری داخلی است.

از مهم‌ترین ویژگی‌های موتورهای جستجوی بومی، سرویس‌ها و قابلیت‌های محلی است که از این طریق در اختیار کاربران قرار می‌گیرد. به این ترتیب می‌توان به مجموعه اطلاعاتی درباره علاقه‌مندی‌های کاربران دسترسی داشت.

یکی از دیگر ویژگی‌های موتورهای جستجو سهولت انجام بسیاری از کارهای روزمره مانند دسترسی به اطلاعات مراکز فروش، نشانی و شماره تماس مراکز مختلف، تهیه بلیت و... است. در بسیاری از کشورها راه اندازی موتورهای جستجوی بومی مورد توجه قرار گرفته است. مدتی پیش خبری مبنی بر رونمایی از دو موتور جستجو به نام‌های «پارسی‌جو» و «گرگر» به عنوان نخستین موتورهای جستجوی ملی از سوی معاون برنامه‌ریزی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران اعلام شد.

به گفته برات قنبری برای حمایت وزارت ارتباطات از موتورهای جستجو هزینه‌ای معادل 170 میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. تاکنون 90 میلیارد تومان برای حمایت از تولید محتوا و پروژه‌های نرم‌افزاری سرمایه‌گذاری شده که پیش‌بینی می‌شود تا سال آینده این رقم به 120 میلیارد تومان افزایش پیدا کند. پیش از این مشکلات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری متعددی از جمله نبود سرورهای لازم برای راه‌اندازی موتور جستجوی ملی وجود داشت که این خبر از برطرف شدن این محدودیت‌ها حکایت دارد.

کارشناسان و متخصصان حوزه فناوری اطلاعات بر این باورند اگرچه ما نیز مانند بسیاری از دیگر کشورها مانند ترکیه، چین و روسیه به موتور جستجوگر بومی نیاز داریم، اما باید این موتور جستجوگر از حداقل استانداردهای در نظر گرفته شده برای یک موتور جستجو برخوردار باشد و مهم‌تر این که وقتی از یک موتور جستجوی بومی یا ملی صحبت به میان می‌آید باید مراحل راه‌اندازی آن مشخص و ساختار فنی قابل قبولی داشته باشد.

به عنوان مثال‌ در سال‌های اخیر افرادی در کشور اقدام به ایجاد اینترفیسی کرده‌اند که از موتور جستجوگر گوگل استفاده می‌کنند، به چنین موتورهایی‌ فراجستجوگر (meta search engine) می‌گویند.

فرانک فراهانی‌جم‌‌ /‌‌ گروه دانش