فارغ‌التحصیلان دکتری به جمع بیکاران می‌پیوندند

این حرف یعنی این‌که در کشور ما بازار اشتغال به شکلی درآمده است که هرچقدر فرد تحصیلات بالاتری داشته باشد، احتمال بیکارشدنش هم بالاتر می‌رود.

حالا جالب است که دیروز، وزیر علوم زنگ خطری مشابه را این بار برای دانشجویان ارشد و دکتری به صدا درآورد.

محمد فرهادی به مهر گفت: میانگین بیکاران در میان فارغ‌التحصیلان بالاتر از میانگین کشور است و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری نیز در سال‌های آینده به تعداد بیکاران اضافه می‌شوند.

اضافه شدن دانشجویان ارشد و دکتری به صف بیکاران فارغ‌التحصیل، شرایطی را پیش می‌آورد که در این شرایط به گفته وزیر علوم «نخبگان، بهترین راه‌حل را خروج از کشور می‌دانند.»

یعنی وقتی می‌بینند که در داخل کشور نمی‌توانند شغلی متناسب با رشته تحصیلی‌شان پیدا کنند، در نتیجه بهترین راه‌حل را خروج از کشور می‌دانند، تا شاید در آن سوی آب‌ها، هم معیشت‌شان تامین باشد و هم بتوانند فعالیت علمی‌شان را از سر بگیرند.

اما سوالی که این وسط پیش می‌آید، این است که چرا تعداد فارغ‌التحصیلان بیکار ارشد و دکتری، در حال افزایش است؛ آن هم در حالی که تا همین یک دهه قبل، این فارغ‌التحصیلان کارشناسی بودند که آمار بیکاری در میان آنها در حال افزایش بود و معمولا کمتر فردی با مدرک دکتری بیکار می‌ماند؟

شاید پاسخ این پرسش را باید در مدیریت نشدن هرم آموزش عالی و فضای نامساعد اشتغال فارغ‌التحصیلان جستجو کرد.

این روزها هرم آموزش عالی به شکلی درآمده است که دیگر مدرک کاردانی و کارشناسی، آن اعتبار گذشته را ندارد و تقریبا به شکل مدرکی عمومی درآمده است که هر کسی اراده کند، می‌تواند وارد دانشگاه شود و لیسانس بگیرد.

نامساعد بودن بازار اشتغال برای فارغ‌التحصیلان کارشناسی باعث شده است که بسیاری از آنها برای پیدا‌کردن شغل هم که شده، تلاش کنند وارد مقطع تحصیلات تکمیلی شوند تا رقابت در بازار کار برای آنها کمتر شود.

اما با افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان ارشد و دکتری ـ بدون آن‌که فکری به حال اشتغال آنها بعد از فارغ‌التحصیلی شود ـ شرایط طوری شده است که درس خواندن در مقاطع بالاتر دانشگاهی، برای خیلی‌ها بیشتر شبیه کاری شده است که هر چه باشد از بیکاری بهتر است.

یعنی خیلی از دانشجویان مقطع کارشناسی ـ بخصوص دانشجویان دختر ـ با خودشان فکر می‌کنند به‌جای آن‌که در خانه بنشینند و بیکار بمانند، بهتر است که حداقل تلاش کنند تا در مقطع ارشد و دکتری قبول شوند تا بتوانند با داشتن مدرک تحصیلی بالاتر، آینده شغلی بهتری داشته باشند.

چقدر دانشجوی دکتری بیکار داریم؟

براساس آخرین سرشماری که حدود سه سال قبل انجام شده، 768 هزار بیکار در کشور، تحصیــــلات دانشگاهی دارند و در این میان، 207 هزار و 310 نفر مدرک فوق‌دیپلم، 505 هزار و 10 نفر مدرک لیسانس، 52 هزار و 169 نفر فوق‌لیسانس و دکترای حرفه‌ای و 3388 نفر هم مدرک دکترای تخصصی دارند.

براساس سرشماری سال 90، از 52 هزار و 169 نفر بیکار فوق‌لیسانس و دکترای حرفه‌ای، 11 هزار و 886 نفر در رشته‌های علوم اجتماعی، بازرگانی و حقوق تحصیل کرده‌اند و 12 هزار و 353 نفر نیز دارای مدرک رشته‌های مهندسی، تولید و ساخت هستند.

همچنین در این گروه از فارغ‌التحصیلان بیکار با مدرکی بالاتر از کارشناسی، 9607 نفر نیز در رشته علوم، ریاضی و کامپیوتر و 6781 نفر نیز در رشته علوم انسانی و هنر تحصیل کرده‌اند.

این آمار 3388 نفری از بیکاری فارغ‌التحصیلان دکتری، آمارهای سه سال پیش است و هنوز آمار جدید و دقیقی از بیکاری دانشجویان فارغ‌التحصیل دکتری در دسترس نیست، اما می‌توان براحتی پیش‌بینی کرد که با توجه به افزایش دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی و افزایش رقابت شغلی در میان آنها به آمار بیکاری دانشجویان فارغ‌التحصیل دکتری در طول سه سال اخیر، اضافه شده است.

یکی از عمده انتقاداتی که به نظام آموزش عالی کشور می‌شود، بحث افزایش کمی تحصیلات تکمیلی بدون نگاه به ارتقای کیفیت آموزش عالی است.

در سال‌های اخیر و با بالا رفتن تقاضا برای دوره‌های دکتری، خیلی از دانشگاه‌ها به بهانه جلوگیری از خروج دانشجو از کشور، پذیرش در دوره‌های دکتری را افزایش دادند و در این بین، دانشگاه‌های پولی با بالا رفتن تقاضا برای تحصیلات تکمیلی، تلاش کردند تا حد امکان از این ظرفیت بالقوه برای درآمدزایی بیشتر استفاده کنند.

حتی به رشته‌های پزشکی هم رحم نشد و افزایش کمی تعداد دانشجویان دکتری در سال‌های اخیر افزایش پیدا کرد؛ طوری که چند وقت قبل معاون آموزشی وزارت بهداشت از افزایش کمی تعداد دانشجویان پزشکی در دانشگاه آزاد انتقاد کرد.

همین افزایش پرشمار تعداد دانشجویان دکتری در رشته‌های مختلف ، بدون آن‌که به آینده شغلی آنها نگاه شود و بدون آن‌که سعی شود کیفیت و کمیت آموزش عالی، همگام با یکدیگر رشد کنند، باعث شده که حالا با انبوهی از دانشجویان دکتری روبه‌رو باشیم که شغلی برای آنها تعریف نشده است حتی برخی از فارغ‌التحصیلان دکتری هم از سواد لازم برای حضور در بازار کار یا تدریس در دانشگاه‌ها برخوردار نیستند و صرفا دکترای مدرک به دست هستند.

در این میان هم به نظر می‌رسد که در این آشفته بازار، فقط دانشگاه‌ها هستند که از تب دکتر شدن دانشجویان تحصیلات تکمیلی، بهره لازم را می‌برند.

امین جلالوند - گروه جامعه