جیب بیت‌المال و پُز «بین‌المللی»

با وجود این، در سال‌های اخیر که دولت با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند و فراهم کردن بودجه برای برگزاری پرزرق و برق جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها سخت‌تر شده، ضرورت بازنگری در بخش‌های مختلف این جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها از جمله بخش بین‌الملل اجتناب‌ناپذیر می‌نماید؛ بخشی که همواره مورد انتقاد بوده و مؤثر بودن آن مخالفان جدی داشته است.

تابستان امسال پس از برگزاری بیست و دومین دوره نمایشگاه بین‌المللی قرآن کریم، حجت‌الاسلام محمدرضا حشمتی، معاون قرآن و عترت وزارت ارشاد از هزینه 200 میلیون تومانی برای فعالیت بخش بین‌الملل و ایاب و ذهاب شرکت‌کنندگان خارجی خبر داد، در حالی ‌که از عملکرد بخش بین‌الملل و خروجی آن رضایت نداشت، او گفت: «اگر فعالیت بخش بین‌الملل به این شکل منفعل باشد ترجیح می‌دهیم این بخش را از نمایشگاه قرآن حذف کنیم و بعد ملی آن را گسترش دهیم.»

اسماعیل امینی دبیر نهمین دوره جشنواره شعر فجر هم چند روز پیش به طور تلویحی از حذف بخش بین‌الملل جشنواره سخن گفت.

از سوی دیگر، بین‌المللی بودن جشنواره موسیقی فجر نیز مدت‌هاست که محل مناقشه است. خداحافظی رامین صدیقی، مسئول بخش بین‌الملل این جشنواره بر بحث‌ها دامن زد. با این همه، علی ترابی دبیر اجرایی جشنواره سی‌امین موسیقی فجر معتقد است «بین‌المللی» بودن جشنواره موسیقی فجر صحیح نیست. او در نشست خبری این جشنواره گفت: «آقای مرادخانی، معاون هنری وزیر ارشاد، هم سال گذشته به من گفت که لفظ «بین‌المللی» را از جشنواره حذف کنیم.»

اما شاید مهم‌ترین جشنواره‌ای که تن به حذف بخش بین‌الملل داده، سی‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر باشد، هرچند مسئولانش گفته‌اند آن را در قالب جشنواره‌ای مستقل در مقطع زمانی دیگری برگزار خواهند کرد. البته رضاداد دبیر این جشنواره در نشست خبری این دوره جشنواره عنوان کرده بود: «در بخش بین‌الملل جشنواره و در بخش بازارچه بین‌المللی، همواره مهمان‌های ثابتی به ایران آمده‌اند که فقط نقش گردشگر را به عهده داشته‌اند و با این تغییرات دست‌کم بخشی از اعتبارات هر ساله که صرف گردش این گروه کوچک می‌شده نیز صرف امور جدی‌تری می‌شود که به بهبود موقعیت مهم‌ترین رویداد فرهنگی سالانه کشور کمک خواهد کرد.»

این تغییرات به جشنواره و همایش‌های علمی نیز سرایت کرده است. برای مثال، مسئولان هفتمین جشنواره بین‌المللی فارابی از کاهش 30 درصدی هزینه‌های جشنواره نسبت به دوره‌ قبل خبر داده‌اند. سیدضیاء هاشمی، معاون فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در نشست خبری این جشنواره، با وجود این‌که 15 درصد آثار رسیده به این دوره جشنواره از بخش بین‌المللی بود درباره این بخش گفت: «پس از داوری‌های صورت گرفته هیچ یک از آثار بخش بین‌الملل واجد شرایط برای حضور در جشنواره نبودند.» همه اینها نشان از عزم جدی مسئولان دارد که عطای عنوان بین‌المللی جشنواره‌شان را به لقای آن ببخشند.

کارشناسان چه می‌گویند؟

دکتر محسن پرویز، عضو هیأت‌مدیره انجمن قلم ایران، در خصوص بخش بین‌المللی جشنواره‌ها و همایش‌ها بر آن است که ما نباید الزام و اصراری بر عنوان بین‌المللی این رویدادها داشته باشیم: « رسانه‌های ما نباید مدیران را بتراسند تا اگر عنوان بین‌المللی از جشنواره‌ای حذف شد هجمه‌ای صورت گیرد و سبب شود مدیران یک جشنواره از این کار صرف‌نظر کنند. این مساله نباید به عنوان عملکرد ضعیف مدیران و مجریان تلقی شود.» از سوی دیگر، او معتقد است مدیران فرهنگی در قبال هزینه‌هایی که در این جشنواره‌ها و همایش‌ها صورت می‌گیرد، مسئولیت قانونی و شرعی دارند. به باور او، ما در برخی از حوزه‌ها اساسا نیازی به بین‌المللی برگزار کردن یک جشنواره یا همایش نداریم و حتی شماری از جشنواره‌های هنری فجر می‌توانند به‌صورت ملی برپا شوند: «در صورت نیاز می‌توان مهمانانی از کشورهای خارجی دعوت کرد که اولویت این مهمانان نیز با کشورهای همسو با ما نظیر کشورهای همسایه یا منطقه باشد تا حضور نمایندگان این کشورها در جشنواره‌های ما به آشنایی بیشتر مردمشان با ارزش‌های انقلاب اسلامی و افکار و عقاید بنیانگذار جمهوری اسلامی و رهبر معظم انقلاب منجر شود.»

پرویز که زمانی معاونت فرهنگی وزارت ارشاد را برعهده داشته و اکنون معاون فرهنگی دانشگاه علوم پزشکی تهران است این موضوع را به کنگره‌های علمی و دانشگاهی نیز تعمیم می‌دهد و عنوان می‌کند: «در برخی از این کنگره‌ها با هزینه بیت‌المال مهمانانی دعوت می‌شوند که حضورشان چندان مفید و اثرگذار نیست.» او به تجربه خود در نمایشگاه بین‌المللی کتاب نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «آن زمان ما شاهد بودیم که افرادی از کشورهای مختلف به هزینه بیت‌المال دعوت می‌شدند و فقط گشت و گذاری در کشور داشتند و می‌رفتند و حضور این افراد دستاورد خاصی برای کشور نداشت. ما در یک دوره زمانی تلاش کردیم این جاده یکطرفه را دوطرفه کردیم و عنوان شد اگر قرار است ما با هزینه خود غرفه‌ای در اختیار نمایندگان کشورهای خارجی قرار دهیم، متقابلا آنها نیز باید اقدام مشابهی انجام دهند و سیاست اصلی بخش بین‌الملل نمایشگاه را براساس تفاهم‌نامه با کشورهای دیگر قرار دادیم.»

پرویز با بیان این‌که برای حضور در جشنواره‌ها و کنگره‌های خارجی، در اکثر موارد هزینه‌ها برعهده شرکت‌کنندگان است، می‌افزاید: «ما نباید برای حفظ عنوان بین‌المللی برای جشنواره‌ها و کنگره‌هایمان از جیب بیت‌المال هزینه کنیم.»

اما دکتر حسن بنیانیان، رئیس کمیسیون فرهنگی‌ـ‌اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی، نظر دیگری دارد. او به جشنواره‌های هنری مختلف خارجی اشاره می‌کند و می‌گوید: «هنرمندان ما برای دیده‌شدن کارشان در سطح بین‌المللی مطابق معیارهای آنها فیلم‌ها یا آثارشان را تهیه می‌کنند.» به گمان او کشورهایی که دارای قدرت اقتصادی بالایی هستند، با برگزاری جشنواره‌ها و همایش‌ها و دادن جایزه، معیارهای خود را در دنیا گسترش می‌دهند و به نوعی نهادینه می‌کنند و به هنرمندان جهت می‌دهند.او می‌گوید: «ما که داعیه فرهنگی داریم، چرا این اقدام را نکنیم؟ ما نیز می‌توانیم با برگزاری جشنواره هنری و فرهنگی دست‌کم بر کشورهای منطقه و کشورهای اسلامی تاثیرگذار باشیم.»

بنیانیان به حراجی‌های هنری در دبی اشاره می‌کند که با معیارها و استانداردهای مشخصی به آثار هنرمندان ما جهت می‌دهند: «هنرمند ما نیز برای این‌که اثرش فروش رود، طبق آن استانداردها دست به خلق اثر هنری خود می‌زند.» به گمان او ما باید به حد و اندازه‌ای برسیم که معیارهایمان برای هنرمندان مقبول واقع شود و هنرمندان ما براساس معیارهای خودمان فیلم بسازند یا آثارشان را تهیه کنند و همچنین بر کشورهای همسایه یا اسلامی تاثیرگذار باشیم.

اما چرا بسیاری از صاحب‌نظران بر بخش بین‌الملل جشنواره‌ها و همایش‌ها انتقاد دارند و آن را فاقد هرگونه دستاوردی می‌دانند؟ این عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی که با کمرنگ شدن بخش بین‌الملل جشنواره‌ها مخالف است، عامل اصلی موثر نبودن این بخش را ضعف مدیریتی می‌داند: «ضعف مدیریت سبب می‌شود ما شاهد حیف و میل منابع در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها باشیم. زمانی که مدیران فرهنگی غیرکارشناسانه عزل و نصب می‌شوند، نباید انتظار بهره‌وری کامل از چنین رویدادهایی داشت.»

او معتقد است که دوام یک مدیر در پست مدیریتی‌اش، استفاده از تجربیات مدیران پیشین است و برگزاری دوره‌های فشرده آموزشی برای مدیران می‌تواند در این زمینه موثر باشد.

کمیل انتظاری‌ /‌ گروه فرهنگ و هنر