شانس و اقبال از دیدگاه علمی

در طبیعت نیز می‌توان نمونه‌ای از این رویدادها را دید. برای مثال سیارکی که به نظر می‌رسد برخوردش با زمین به نابودی و انقراض دایناسورها منجر شد به‌طور شانسی زمینه‌ای برای حیات و رشد جمعیت پستانداران فراهم کرد.

به نظر شما شانس و اقبال تا چه اندازه در زندگی نقش دارد؟ اگر می‌خواهید با دقت به این پرسش پاسخ دهید، درباره انتخاب‌هایی که در زندگی داشته‌اید بیشتر فکر کرده و مسیری را که از بدو تولد تا امروز در زندگی پیموده‌اید، بررسی کنید و تحت کنترل قرار دهید. ممکن است حقیقت نگران‌کننده‌ای را کشف کنید و آن حقیقت این است که بسیاری از اتفاقات زندگی امروزتان نسبت به آنچه فکر می‌کنید کمتر تحت کنترل شما بوده است. بی‌شک درباره بسیاری از امور زندگی شما تصمیم گیرنده بوده‌اید، اما شما برای این انتخاب، گزینه‌ها یا فرصت‌های بسیار محدودی را پیش‌رو داشته‌اید. فکر می‌کنید چه عاملی در شکل‌گیری این گزینه‌ها تعیین‌کننده بوده است؟ چگونه دوستان صمیمی امروزتان را انتخاب کرده‌اید؟ بر چه اساسی تصمیم گرفته‌اید این لحظه چه کاری انجام دهید؟ چطور شد ناگهان تصمیم گرفتید بنشینید و این مقاله را بخوانید؟ بی‌شک رویدادهای اتفاقی که مبتنی بر شانس بوده نقش بسیار مهمی در زندگی شما داشته؛ نقشی که پیامدهای عمیق و تاثیرگذاری را در زندگی شما به همراه داشته است.

بنابراین اگر شانس و اقبال مسیر زندگی شما را تحت تاثیر قرار داده باشد تردیدی نیست که بتواند وجود شما را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد. در این شرایط می‌توان گفت هر فردی در نتیجه پشت سر گذاشتن مجموعه‌ای از رویدادهای تصادفی و شانسی به جایگاه کنونی خود دست یافته و توانسته است زندگی زمینی را تجربه کند. تولد نوزادی با ویژگی‌ها و خصوصیات ژنتیکی مشخص در نخستین قدم منوط به ازدواج پدر و مادر اوست. اگر بخواهید کمی بیشتر به گذشته‌های دور سفر کنید، می‌توانید ردپای این رویدادهای اتفاقی را در میان اجدادتان بیابید که توانسته‌اند از خطرات جان سالم به در برده و ذخیره ژنتیکی خود را به فرزندانشان منتقل کنند. در این مسیر شما بدشانسی‌های زیادی را با موفقیت پشت سر گذاشته تا توانسته‌اید متولد شوید. حتی پس از تولد نیز شانس و اقبال در مسیر زندگی و پیشرفت شما نقش بسیار مهمی داشته است.

رویدادهایی از نوع تصادفی

زندگی ما سرشار از رویدادهای تصادفی است که مسیر زندگی ما را تحت تاثیر خود قرار داده است. تاریخ حیات موجودات زنده نیز بیانگر این است که این کره خاکی رویدادهای اتفاقی بی‌شماری را تجربه کرده که هریک از این رویدادها به نوبه خود در تاریخ زمین اثرگذار بوده است. اگر سیارک چیکشلوب که 66 میلیون سال پیش با شبه‌جزیره یوکاتان مکزیک برخورد کرد از نزدیکی زمین عبور کرده بود و با زمین برخورد نمی‌کرد، هنوز هم دایناسورهایی که پس از این حادثه منقرض شدند، در این کره خاکی سکونت داشتند و پستانداران باید زیر پاهای این موجودات عظیم‌الجثه به دنبال راهی برای فرار از دست این موجودات بودند. در چنین شرایطی انسان‌های امروزی شانسی برای زندگی نداشتند.

«انتخاب طبیعی» ازجمله حوزه‌هایی است که می‌توان در آن به نقش حیاتی شانس و اقبال پی برد. در حوزه زیست‌شناسی رویداد‌های اتفاقی و غیرقابل پیش‌بینی بیش از دیگر حوزه‌ها محسوس و قابل مشاهده است. درواقع وجود رویدادهای اتفاقی در بسیاری از حوزه‌های زیست‌شناسی از جهش در DNA تا نقش شانس در رسیدن گامت نر به گامت ماده و ایجاد یک موجود زنده همه بیانگر این است که رویدادهای تصادفی یا شانسی نه‌تنها مفید بلکه در بسیاری از موارد ضروری است. بسیاری از زیست‌شناسان بر این باورند بعضی مکانیسم‌های زیستی به طور اختصاصی با هدف ایجاد رویدادهای تصادفی و معرفی فرصت‌های متعدد شکل گرفته‌اند.

به نظر می‌رسد وجود این مکانیسم‌ها در موجودات زنده مزیت‌های بیشتری را برای بقای آنها به همراه داشته است. چنین مکانیسم‌هایی را می‌توان به چرخه‌های زیستی تشبیه کرد. برای مثال تغییرات تصادفی در پروتئین‌های آنتی‌بادی در بدن که در نهایت به ایجاد طیف وسیعی از آنتی‌بادی‌ها در بدن و افزایش شانس یافت شدن نوعی آنتی‌بادی برای هدف قرار دادن و از بین بردن باکتری‌های بیماریزای مهاجم منتهی می‌شود، یکی از رویدادهای تصادفی است که می‌توان آن را به نوعی یک چرخه زیستی تصادفی دانست. بر این اساس می‌توان گفت تنوع زیستی می‌تواند تا حد زیادی به این رویدادهای زیستی تصادفی وابسته باشد.

بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که براساس دیدگاه‌های علمی مطرح شده از سوی دانشمندان و محققان باید به استقبال شانس، تصادف و احتمالات برویم. زیرا وجود ما انسان‌ها به‌عنوان انسان‌های هوشمند و امروزی در مقایسه با انسان‌های اولیه نیز نتیجه مجموعه‌ای از رویدادهای تصادفی زنجیره‌ای است. بعضی از این رویدادها را اجداد و نیاکان ما انسان‌های امروزی در محیط‌زیست‌ طبیعی اطرافشان تجربه کرده‌اند، بعضی از این رویدادها در بدن آنها اتفاق افتاده است که این رویدادهای مجموعه‌ای از جهش‌های تصادفی ایجاد شده در ذخیره ژنتیکی آنها را شامل می‌شود.

خبری که سر و صدا به راه انداخت

شانس و اقبال در حفظ سلامت و ابتلا به بیماری‌ها نقش بسیار مهمی دارد. باوجود این‌که می‌توان در سطح جامعه درباره حفظ سلامت و ابتلا به بیماری‌های مختلف پیش‌بینی‌هایی ارائه کرد، اما به نظر می‌رسد نمی‌خواهیم بپذیریم که ما نمی‌توانیم پیش‌بینی‌های دقیقی درباره سلامت افراد ارائه کنیم، زیرا نمی‌توانیم امیدوار باشیم که بتوانیم در شرایط کنترل شده زندگی کنیم.

مقاله‌هایی که اخیرا درباره نقش شانس و اقبال در ابتلا به سرطان منتشر شده یا به عبارت دیگر تیترهای خبری که نقش بدشانسی در ابتلا به بیماری‌های سرطانی را مورد تاکید قرار می‌دهد با واکنش‌های متفاوتی از سوی دانشمندان و محققان مواجه شده است. تفسیر نتایج این مطالعات در رسانه‌ها با انتقاد گروهی از محققان مواجه شده است. در میان خبرهای منتشر شده در رسانه‌های مختلف تیترهای خبری دیده می‌شود که در آنها به‌طور مستقیم به این موضوع اشاره شده که دوسوم سرطان‌های شایع در بین افراد بزرگسال ناشی از بداقبالی یا بدشانسی است. بر این اساس گفته می‌شود حتی بدشانسی در مقایسه با وراثت نیز نقش پررنگ‌تری دارد. انتشار این خبر با واکنش‌های متفاوتی از سوی مردم جامعه مواجه بود تا جایی که بسیاری از منتقدان با موضعگیری نسبت به انتشار این خبر می‌گفتند هیچ دانشمند یا محققی درباره شانس صحبت نمی‌کند؛ بلکه آنها همواره مباحث علمی را براساس استدلال‌های علمی توجیه می‌کنند. در مقابل بسیاری از دانشمندان در مقابل این موضعگیری‌ها اعلام کردند اساس بسیاری از رویدادهای علمی مثل همانندسازی DNA را شانس تشکیل می‌دهد. بر این اساس می‌توان گفت در ابتلا به بیماری‌هایی مانند سرطان نیز شانس و اقبال می‌تواند تاثیرگذار باشد. در چنین شرایطی چطور ممکن است دانشمندان نتوانند پدیده‌ای را براساس شانس و تصادف توجیه کنند؟

همه ما باید باور داشته باشیم که حتی ما انسان‌ها به‌عنوان موجوداتی که صاحب عقل و شعور هستیم، نمی‌توانیم همه امور را تحت کنترل قرار دهیم. بسیاری از اتفاقاتی که ما در زندگی تجربه می‌کنیم یا پیامدهای ناگواری مانند ابتلا به سرطان دلیل قابل توجیهی ندارد. این رویدادها را می‌توان تصادفی یا مبتنی بر شانس و اقبال دانست. رویدادهایی که بدون تردید به خواست خالق هستی اتفاق افتاده است و بشر هرگز نمی‌تواند چرایی و چگونگی آن را درک کند. اگر توانسته‌اید زندگی زمینی را در کنار دیگر انسان‌ها تجربه کنید به این معنی است که خواست خدا این بوده و شما فرد خوش‌شانسی بوده‌اید. اگر امروز سلامت هستید نیز این حکمت و مشیت الهی بوده که این خوش‌شانسی نصیبتان شده است.

برگرفته از گاردین

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش