شادی ایرانیان زیر ذره‌بین پژوهشگران

باید بدانید همین تعداد خنده‌های روزانه شماست که شما را به یک فرد شاد یا غمگین تبدیل می‌کند. اما شادی چه معنایی برای شما دارد؟ تعریف شادی می‌تواند به‌ عنوان رهایی یا رسیدن به آنچه در نظر دارید، تعبیر شود. مارتین سلیگمن، یکی از محققان برجسته روان‌شناسی مثبت‌اندیشی و نویسنده کتاب شادی معتبر (Authentic Happiness)، شادی را در داشتن سه چیز توصیف می‌کند؛ لذت، تعاملات انسانی و معنا. لذت به معنای داشتن یک «احساس خوب» است که بخشی از شادی را تشکیل می‌دهد. تعاملات انسانی به «زندگی خوب» که شامل کار، خانواده و دوستان تا سرگرمی‌های هر فرد می‌شود، اشاره دارد. منظور از معنا نیز استفاده از نقاط قوت برای رسیدن به یک هدف بزرگ‌‌تر است. سلیگمن می‌گوید هر سه مهم است، اما دو عنوان از این سه چیز، یعنی تعاملات انسانی و معنا می‌تواند احساس خوب را نیز بسازد و یک زندگی را شاد کند.

پرسش این است که چگونه می‌توان این حس درونی و شخصی را مورد مطالعه و اندازه‌گیری قرار داد؟ در بعضی از آمارها شادی را از روی تولید ناخالص ملی (GNP) تخمین می‌زنند، اما بسیاری از دیگر آمارها شاخص اقتصادی را نفی می‌کند و نتایج متفاوتی دارد. برای مثال موسسه گالوپ که از معروف‌ترین مراکز نظرسنجی دنیا محسوب می‌شود، سالانه شادترین مردم دنیا را به جهانیان معرفی می‌کند. در آخرین نظرسنجی این موسسه، شهروندان ۱۳۵ کشور جهان از نظر میزان خوشی و شادی رتبه‌بندی شده‌اند. پنج عامل اصلی که گالوپ سراغ آنها رفته سلامتی جسمی، امنیت مالی، داشتن هدف، رضایت از اجتماع و داشتن روابط اجتماعی مطمئن بوده است. براساس نتایج آخرین تحقیق منتشر شده، به ‌ترتیب کشورهای پاناما، کاستاریکا، دانمارک، اتریش، برزیل، السالوادور، ا‌روگوئه، سوئد، کانادا و گواتمالا ده کشور شاد دنیا در سال ۲۰۱۳ است.

ایران در این رتبه‌بندی در جایگاه ۷۴ ایستاده و طبق گزارش گالوپ ۱۴ درصد از مردم کشورمان در دستیابی به این پنج مولفه اصلی رشد کرده‌اند. جالب این‌که در این نظرسنجی برخلاف نتایج بسیاری از تحقیقات دیگر ساکنان کشورهای نه ‌چندان ثروتمند نیز شاد هستند در این رتبه‌بندی بسیاری از کشورهای آسیایی و آفریقایی مانند عراق، قزاقستان، هند، اندونزی، اتیوپی و میانمار بالاتر از ایران قرار گرفته‌ است.

فراموش کردن خوراک روح

نشریه فوربس نیز در گزارشی شادترین کشورهای جهان در سال ۲۰۱۳ را اعلام کرده که ۱۴۲ کشور جهان در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته بود. کارآمدی دولت، آموزش، اقتصاد، کارآفرینی و فرصت‌ها، سلامت، اطمینان و امنیت، آزادی‌های فردی و سرمایه اجتماعی از شاخص‌های مورد بررسی در این تحقیق بوده‌ است. ۸۹ متغیر دراین تحقیق در نظر گرفته شده و طبق نتیجه آن ایران در رتبه ۱۰۱ دنیا قرار گرفته است.

دانشگاه کلمبیا نیز هر سال شادی مردم کشورهای مختلف را زیر ذره‌بین خودش می‌گذارد. در آخرین آمار منتشر شده در سال ۲۰۱۳ این دانشگاه که در بین ۱۵۶ کشور جهان انجام شد، ایران در رتبه ۱۱۵ قرار گرفت. طبق این نتایج کشورمان از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲ سیر نزولی در رشد شادی داشته است. براساس این گزارش، دانمارک شادترین کشور جهان در سال ۲۰۱۳ بوده است. پس از آن نیز تا رتبه ۲۲ در تسخیر کشورهای اروپایی، آمریکا و کاناداست. شاخص‌های متعددی از جمله امنیت اجتماعی، روابط اجتماعی، رضایت شغلی، وضع اقتصادی، اوقات فراغت و امکان بروز خلاقیت و کارآفرینی در این تحقیق برای سنجش شادی استفاده شده است.

نظرسنجی‌های مختلف در دهه گذشته نشان می‌دهد دانمارک بیش از دیگر کشورهای جهان توانسته مردمش را شاد نگه دارد و بارها رتبه اول شادترین کشور دنیا را از آن خود کرده است. در حالی که ایران در بیشتر نظرسنجی‌ها در رده‌های پایین قرار دارد. به هر دلیل به ‌نظر می‌رسد نشاط از زندگی بسیاری از ایرانیان رخت بر بسته و هزینه‌های شادی صرف مسائل دیگری می‌شود. این موضوعی است که باید مورد توجه برنامه‌ریزان در سطح کلان در کشور قرار گیرد.

در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف ضرب‌المثل‌های زیادی داریم که انسان‌ها را به خندیدن و شاد بودن تشویق می‌کند. فرهنگ فارسی نیز چنین ضرب‌المثل‌هایی‌ کم ندارد. کسی نیست که نشنیده باشد «بخند تا دنیا بهت بخنده» یا «خنده بر هر درد بی‌درمان دواست»، ولی چرا بسیاری از ما ایرانیان این دوای موثر دردها را فراموش کرده‌ایم؟

شادی قابل تزریق نیست؛ به عقیده بسیاری از جامعه‌شناسان با وجود مشکلات فراوان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، شاد نبودن ما طبیعی است. عوامل زیادی در روحیات ما تاثیر می‌گذارد. برنامه‌هایی که تماشا می‌کنیم، رنگ لباس‌هایی که می‌پوشیم، معماری ساختمان‌های شهرمان، طبیعت زیبا، برخوردهای اجتماعی با دیگران، پرپول بودن جیب‌مان، پاکیزگی محیط اطراف، شکل و شمایل و در و دیوار جایی که در آن زندگی می‌کنیم، آرامش، عدالت، سلامت جسمی، موقعیت شغلی، کارآمدی دولت‌ها و صدها عامل دیگر در شاد بودن یا نبودن ملت‌ها تاثیر می‌گذارد. در این میان ریشه‌های فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی جامعه نیز نقش بسزایی ایفا می‌کند. برای مثال ما ایرانی‌ها روزانه در پاسخ به بسیاری از پرسش‌ها پاسخ‌های منفی می‌دهیم که خواه ناخواه در روحیه‌مان موثر است؛ مثلا در جواب «چطوری؟» اگر واقعا حالمان خوب است، به جای خوبم، می‌گوییم «بد نیستم» و مثال‌های فراوان دیگری از این دست. یا به لحاظ فرهنگی کسی را که زیاد می‌خندد و عمدتا عبوس نیست، بی‌خیال می‌دانیم. شاید بتوان گفت غم، غم می‌آورد مانند خواب که خواب می‌آورد.

به گفته مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، سن امید به زندگی نیز در کشور برای مردان حدود 72.8 سال و برای زنان ۷۴ سال است که در مقایسه با کشورهایی که سن امید به زندگی در آنها ۸۰ سال و بالاتر است، هنوز جای پیشرفت دارد. هر چند امید به زندگی در ایران در مقایسه با دیگر کشورهای خاورمیانه و کشورهای همسایه‌‌مان وضع بسیار بهتری دارد.

شاد زیستن هنر است

آیا می‌توان شاد بودن را واقعا تعریف کرد؟ و از همه مهم‌تر می‌توان از روشی استفاده کرد که به ما آموزش بدهد انسانی شادتر شویم؟ پاسخ روان‌شناسان به این پرسش مثبت است و برای اثبات این ادعا دلایل خوبی دارند. این دقیقا همان کاری است که روان‌شناسی مثبت‌اندیشی، با مطالعه علمی روی نقاط قوت و فضایل افراد و شاخصه‌های جوامع قادر به رشد به آن دست پیدا می‌کند. استدلال این محققان که کارشان بررسی و مطالعه نقاط قوت، احساسات مثبت، انعطاف‌پذیری و شادی و خصوصیت بشری است، این است که مطالعه اختلالات روانی فقط بخشی از تصویر سلامت روان را به ما نشان می‌دهد. در صورتی که در روان‌شناسی مثبت‌اندیشی ما بیشتر در مورد خوب بودن یا مطالعه نقاط قوت و آنچه ما را خوشحال خواهد کرد، می‌آموزیم. می‌توان امیدوار بود با شناخت بهتر نقاط قوت انسان و درک بهتر آن بتوان راه‌های جدیدی برای رهایی از افسردگی، جلوگیری از اختلالات روانی و حتی یادگیری روشی برای انسانی شادتر شدن پیدا کرد. به باور عده‌ای از دانشمندان، عوامل ژنتیک نیز در شادی افراد تاثیرگذار است. خوب است بدانید ورزش باعث تغییرات فیزیولوژیک در بدن می‌شود که شادی و نشاط را افزایش می‌دهد.

اندازه‌گیری علمی شادی

از آنجا که شادی یک مساله ذهنی است، آیا می‌توان آن را واقعا اندازه‌گیری کرد و مورد مطالعه علمی قرار داد؟ پاسخ محققان به این سوال نیز مثبت است. آنها بر این باورند که ما با اطمینان و صادقانه می‌توانیم گزارشی از خودمان در مورد شادی و افزایش یا کاهش آن به دست بیاوریم.

قبل از همه چیز، درک خود ما از شادی بسیار مهم است. بنابراین اگر بتوانیم این احساس را گزارش دهیم، پس دانشمندان نیز می‌توانند آن را اندازه‌گیری کنند.

دانیل گیلبرت، روان‌شناس این مساله را با تعیین میزان دید چشم مقایسه می‌کند: «بینایی‌سنجی یکی دیگر از مسائل علمی است که داده‌های آن به‌طور کامل در گزارش مردم از تجربه ذهنی به‌دست ‌می‌آید. تنها راه برای تعیین میزان دید چشم وابسته به دانستن آن ‌چیزی است که از تجربه بصری خود افراد به دست می‌آید.»

مائده گیوه‌چین / جام‌جم