نگرانی «هاوکینگ» از آینده هوش ‌مصنوعی

صرف‌نظر از این که این نظریه‌پرداز مشهور در سال‌های اخیر با طرح برخی اظهارات بحث‌برانگیز و در برخی موارد متناقض مثل زیر سوال بردن نظریه سیاهچاله‌ها مانند گذشته جایگاه علمی خود را زیر سوال برده، اما اختلاف نظر درباره آینده «هوش مصنوعی» همان قدر زیاد است که هیجان و طرح ایده‌های نو درباره آن بی‌پایان به نظر می‌رسد. 60 سال پیش مفهوم هوش مصنوعی با طراحی ماشین‌آلات رباتیکی برخوردار از سطحی از عملکرد خودکار موجودیت پیدا کردند، اما در همین مدت نه‌چندان طولانی طیف وسیعی از ایده پردازی‌ها درباره آن مطرح شده است. از الهام گرفتن در ساخت نسل متفاوتی از فیلم‌های علمی و تخیلی تا طرح جدی ادعای چیره‌شدن ماشین آلات هوشمند بر انسان، مفهوم هوش مصنوعی همواره در ویترین فناوری‌های نوظهور قرار داشته است. اکنون پرسشی مطرح می‌شود که پاسخ به آن با نظرات بسیار متفاوتی همراه شده است: آیا هوش مصنوعی خطری برای انسان خواهد داشت؟

خطر تا چه حد‌ جدی است؟

استفان هاوکینگ دانشمند معروفی است که به بیماری نادر ALS مبتلاست. در این بیماری بتدریج عضلات ضعیف و بدن کم‌کم فلج می‌شود. وی بتازگی هشدار داده که توسعه ماشین‌های هوشمند تهدیدی بالقوه برای آینده بشر محسوب می‌شود. هاوکینگ در گفت‌وگویی کوتاه با بی.بی.سی و از طریق سیستم جدید ارتباطی که مبتنی بر نوعی هوش مصنوعی است، هشدار داد: اگر روند تکامل هوش مصنوعی همین‌گونه ادامه یابد، پایان نسل انسان‌ها دور از ذهن نخواهد بود، اما نکته قابل تأمل اینجاست که سیستم ارتباطی جدیدی که شخص استفان هاوکینگ برای برقراری ارتباط با دنیای اطراف استفاده می‌کند ماشین هوشمندی است که «فکر می‌کند» و با تشخیص کلماتی که او قصد بیانشان را داد، آنها را اعلام می‌کند، بدون آن که فرمانی از سوی هاوکینگ صادر شود! حالا این پرسش مطرح می‌شود : «آیا هوش مصنوعی خطری بالقوه است یا ابزاری برای زندگی بهتر؟»

برای روشن شدن این موضوع بهتر است کمی به گذشته برگردیم. اگر افسانه‌های یونان باستان و تلاش مهندسان چین و مصر باستان برای طراحی ماشین‌های خودکار را کنار بگذاریم، اعلام موجودیت رسمی هوش مصنوعی را می‌توان به کنفرانسی در نیوهمشایر آمریکا در سال 1956 نسبت داد، آنجا که سکه ‌هوش مصنوعی‌ برای اولین بار ضرب شد. آن روز ماروین مینسکی دانشمند علوم‌شناختی دانشگاه ام.آی.تی با خوش‌بینی بیش از حد درباره آینده هوش مصنوعی گفت: نهایتا در طول یک نسل چالش‌های خلق هوش مصنوعی برطرف خواهد شد. حتی بعدها گروهی از دانشمندان عرصه رباتیک چشم‌انداز برگزاری مسابقه فوتبال میان تیمی از ربات‌های هوشمند و فوتبالیست‌های حرفه‌ای در سال 2050 را مطرح کردند؛ ایده‌ای که در عصر حاضر و باوجود پیشرفت‌های چشمگیر دانش هوشمندسازی تقریبا دست نیافتنی به نظر می‌رسد، اما باوجود نظراتی که از سوی بسیاری از دانشمندان در رد اغراق‌گویی درباره آینده این نوع ماشین آلات مطرح شده، جنبه‌های دیگری از هیجان ذاتی این مقوله پررنگ‌تر شده و در این میان «احتمال چیره‌شدن هوش مصنوعی بر هوش انسان» بحث‌برانگیزترین آنها بوده است. حتی کار به جایی رسیده که برخی نسبت به این پدیده ابراز نگرانی می‌کنند؛ نگرانی که شاید بیشتر ناشی از تأثیرگذاری از فیلم‌هایی همچون «ترمیناتور» باشد!

هوش مصنوعی برای همه جذاب است؛ حتی منتقدان

برخی معتقدند تأثیری که فیلم‌های علمی ـ تخیلی مثل «ترمیناتور» و «ادیسه 2001» (فیلمی که در آن رباتی به نام HAL تصمیم‌هایی می‌گیرد‌ تا حدی تهدیدآمیز محسوب می‌شود) بر زندگی مردم به همراه داشته فقط برای افراد عادی مهم نبوده و حتی کارشناسان عرصه فناوری‌های نوظهور را به هم به واکنش واداشته است. ‌ری کوزویل‌، مخترع و مدیر بخش مهندسی شرکت گوگل از جمله این افراد است. او معتقد است روزی فراخواهد رسید که ماشین‌های هوشمند از انسان‌ها پیشی بگیرند! او پیش‌بینی می‌کند زمانی در حدود سال 2045 احتمالا چنین اتفاقی رخ خواهد داد! هر چند بسیاری از آنهایی که حول چنین نظری می‌چرخند زمان دورتری را در نظر می‌گیرند. ‌ایلان ماسک‌ میلیاردر ماجراجو و مرد همه‌کاره شرکت Space X و صاحب شرکت خودروسازی «تسلا موتورز» مدعی است هوش مصنوعی بزرگ‌ترین تهدید موجود در جهان برای نسل بشر است. او حتی گفته که بشر باید در تقابل با هوش مصنوعی ‌بسیار مراقب‌ باشد! اما خیلی جالب است که همین چند ماه پیش وی با همکاری زاکربرگ (بنیانگذار شبکه اجتماعی فیسبوک) و یکی از بازیگران فیلم‌های سینمایی، 40 میلیون دلار در یک شرکت متخصص در زمینه توسعه فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کردند. آنها به دنبال ساخت یک مغز مصنوعی هستند. تمایل آنها به چنین پروژه‌ای در حالی که هوش مصنوعی را تهدیدی بالقوه برای آینده بشر می‌دانند در نوع خود تأمل برانگیز است. شاید آنها می‌دانند که هوش مصنوعی هیچگاه به آنچه فیلم علمی ـ تخیلی ترمیناتور به دنبال القای آن است، تبدیل نخواهد شد.

در نقطه مقابل این نگرانی‌ها کم نیستند شمار صاحبنظرانی که هوش مصنوعی را نه به عنوان تهدیدی برای بشر بلکه تنها نمایشی از خلاقیت انسان در به کارگیری ماشین‌ها برای تسهیل روند زندگی و کنارآمدن با چالش‌های آن می‌دانند. کارلز اورتیز، رئیس بخش هوش مصنوعی شرکت نرم افزاری «برلینگتون» در ماساچوست معتقد است این نوع نگرانی‌ها چیزی جز نوعی اغراق ماهرانه نیست. او بر این باور است که ماشین‌های هوشمند هیچگاه به آن سطح از هوشمندی نمی‌رسند که زندگی انسانها را به چالش بکشند.

آریا صبوری، پژوهشگر رباتیک و سیستم‌های مکاترونیک آزمایشگاه تعامل انسان و ربات دانشگاه تهران نیز با اورتیز هم عقیده است. او درگفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: به هشدارهایی نظیر آنچه که هاوکینگ مطرح می‌کند فقط باید به عنوان زنگ خطری برای انسان جهت استفاده بهتر از فناوری‌های نوظهور نگاه کرد. وی با بیان این‌که در سال 1997 ایده برگزاری مسابقه فوتبال میان انسان و ربات در سال 2050 مطرح شد، اما انگار هیچگاه قرار نیست شاهد چنین رویدادی باشیم، به روی دیگر سکه ماشین‌های هوشمند هم اشاره می‌کند و آن نقش انسان در تاثیرگذاری آنها در زندگی بشر است.

صبوری می‌گوید: هوش مصنوعی می‌تواند در قالب ربات‌های پرنده خودکار و نیمه خودکار وارد زندگی انسان‌ها شده و در جنگ‌ها نقش بسزایی داشته باشد (نقشی که حتی می‌تواند با خطا و وقوع فاجعه انسانی همراه باشد) و هم این‌که به کمک معلولان آمده و به آنها در داشتن زندگی بهتر یاری رساند. استفان هاوکینگ نمونه بارز این نگرش است. صبوری از آن دسته کارشناسانی است که فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی را به چاقوی دو لبه تشبیه می‌کند، چاقویی که تنها در صورت قرار گرفتن در دست انسانی خطرناک به ابزاری خطرناک تبدیل می‌شود. وی هیچ‌گاه هوش مصنوعی را در جایگاهی نمی‌بیند که خطری برای انسان به همراه داشته باشد.

همکاری احتمالی انسان و هوش مصنوعی

بدون شک باید هوش مصنوعی را در زمره برترین فناوری‌های نوظهور به شمار آورد که ابعاد مختلف زندگی انسان را دستخوش تغییرات فراوان کرده است، اما این‌که روزی برسد که آنها به سطحی از هوش معادل هوش انسان حتی نزدیک شوند چندان قابل باور نیست. این روزها تولیدکنندگان سیستم‌های رباتیکی در سراسر جهان تلاش می‌کنند سطحی از هوشمندسازی را در نوآوری‌هایشان به کارگیرند به امید آن که زندگی روزمره باکیفیت بالاتری ادامه پیدا کند، اما یک نکته بدیهی است و آن این‌که فعلا این سطح از هوشمندسازی در سطحی ابتدایی دنبال می‌شود و این شاید بازتابی از نیاز جوامع باشد. طراحی رباتی کوچک، کم هزینه و در عین حال یاری رسان برای آنهایی که حیوانات خانگی دارند و معمولا فراموش می‌کنند غذای تازه برایشان فراهم کنند بخشی از تلاش شرکت‌های دانش بنیان در راه ساخت و توسعه ماشین‌های هوشمند خانگی است، اما این نگرش در سطوحی به مراتب بالاتر نیز دنبال می‌شود؛ جایی که شرکت انگلیسی Swiftkey سیستم ارتباطی هوشمندی برای نابغه فیزیک جهان می‌سازد که با استفاده از آن ارتباط مؤثرتری با دنیای خارج برقرار می‌کند.

برخی معتقدند همپای جاه‌طلبی‌های انسان در راه توسعه اکتشافات فضایی، اینجا و روی زمین نیز هوش مصنوعی نشان از ایده‌پردازی‌های ماجراجویانه بشر دارد. اوج این ایده پردازی را می‌توان مربوط به زمانی دانست که احتمالا نسل آینده هوش مصنوعی در قالب مغز مصنوعی به همراه فضاپیمایی راهی اجرام دور دست فضایی می‌شود تا شرایط ادامه حیات برای نسل آینده بشر در آنجا بررسی شود. این شاید جاه‌طلبانه‌ترین بلندپروازی بشر در راه تسخیر فضا باشد آن هم با همکاری هوش مصنوعی.

مهدی پیرگزی / جام‌جم