ذبیح بزرگ، پیش درآمدی برای عید قربان

از موارد مهم و سرنوشت‌ساز زندگی او که بار دیگر به خداوند توکل کرد و خود را به دستان نیرومند باری تعالی سپرد، می‌توان از قربانی کردن اسماعیل یاد کرد.

اسماعیل (ع) فرزندی بود مطیع اوامر پدر. به طوری که ابن اسحاق درباره او چنین روایت کرده است: «هنگامی که ابراهیم(ع) فرزندش را برای ذبح به مکان مورد نظر می‌برد، اسماعیل از ماجرای ذبح خود آگاهی نداشت.

ابلیس به صورت مردی بر وی ظاهر شد و به او گفت: می‌دانی پدرت تو را کجا می‌برد؟ اسماعیل گفت: می‌رویم هیزم بیاوریم. ابلیس گفت: بخدا می‌خواهد تو را قربان کند.

اسماعیل گفت: چرا؟ ابلیس گفت: پندارد خدایش به این کار فرمان داده است. اسماعیل گفت: پس باید فرمان خدا را انجام دهد. من نیز مطیع و گوش به فرمانم.» (طبری، 1362، 207)

هنگامی که آنها به مکان مورد نظر رسیدند، «پسر به پدرش ابراهیم گفت: حال که آتش و هیزم مهیاست، پس قربانی کجاست. ابراهیم گفت: ای پسر من خدا بره قربانی را مهیا خواهد ساخت. ابراهیم هیزم‌ها را جمع کرد و آنها را روی هم نهاد. دست و پای پسر خود را بست و در دست دیگر کاردی گرفت تا پسر را ذبح کند. در همان حال فرشته خداوند وی را ندا داد که دست از این کار بردارد؛ زیرا او از قربانی کردن پسر خود دریغ نداشت و از امتحان الهی سربلند بیرون آمد. ابراهیم سر برگردانید و قوچی را در میان درختان دید. پس آن را گرفت و ذبح نمود. (سفر پیدایش‌/-14‌1:22) این واقعه معنایی جز امتحان خداوند نداشت زیرا حضرت ابراهیم نمونه بارز سربلند بیرون آمدن از امتحان الهی بوده است. ابراهیم همان کسی است که در جواب لطف خداوند می‌گوید: «سپاس از آن خداوندی که برسر پیری اسماعیل و اسحاق را به من بخشید.» (ابراهیم/ 38)

این چنین سنت قربانی حیوانی به جای قربانی انسانی به ادیان و ادوار بعدی سریان یافت. پس از ابراهیم (ع) دیگر ادیان وحیانی نیز راه او را ادامه دادند و دین اسلام که آخرین دین وحیانی و مکمل ادیان دیگر است، آن را به بهترین شکل حفظ کرد و اشاعه داد.

پیامبر همواره به اصحاب خود می‌فرمود: «من فرزند دو قربانی هستم.» و منظور ایشان از دو قربانی یکی ذبیح بزرگ یعنی اسماعیل و دیگری پدرشان یعنی عبدالله بود. در هر دو مورد خداوند قربانی کردن انسان را منع کرد تا بلکه بدین وسیله دین اسلام به بهترین نحو رواج یابد. (شیخ صدوق، 1372، 432) امروزه نیز مسلمانان این سنت را در اعمال حج به جای می‌آورند.

در قرآن در این‌باره چنین آمده است: «و اعمال حج و عمره را برای خدا به پایان رسانید و اگر باز ماندید، پس از قربانی آنچه میسر شود بفرستید و سرهایتان را متراشید تا آن‌گه که قربانی به جایگاهش برسد...» (بقره ‌/‌ 196) البته این سنت فقط به اعمال حج ختم نمی‌شود و مواقع دیگر مانند نذورات در ماه محرم و روزهای عاشورا و تاسوعای حسینی را نیز دربرمی‌گیرد. همچنین سنت قربانی در عروسی یا به عنوان بلاگردانی نیز صورت می‌گیرد.

قربانی کردن حیوان، سنتی است که با حضرت ابراهیم آغاز شد و در دین اسلام به حد اعتلا و اعتدال خود رسید و از آن به بعد نیز به بهترین نحو انجام پذیرفت؛ زیرا دیگر در این دوره قربانی انسانی وجود ندارد و این خود نکته در خور توجهی است.

زهرا شهرام بخت - جام‌جم