خانه دوم من امن است؟

جام جم سرا: اما این روزها همه چیز تغییر کرده، سر و شکل دانش‌آموزان عوض شده و آسیب‌های اجتماعی در مدارس آنقدر زیاد شده است که والدین را نگران می‌کند.

پایین آمدن سن اعتیاد در دانش‌آموزان، زیاد شدن مشکلات و مسائل جنسی، خشونت و پرخاشگری که گاه منجر به قتل در نوجوانان می‌شود و... همه و همه باعث شده است تا والدین این روزها بیش از پیش نگران فرزندان خود در مدرسه باشند. البته ناگفته نماند هنوز هم تعداد مدارسی که مسئولان آن بر ​ دانش‌آموزانش تسلط کامل دارند و به نحو مطلوبی تمام این آسیب‌ها را کنترل و مهار می‌کنند، کم نیست. البته این نوشتار برای ایجاد نگرانی‌ها و تشدید دلواپسی‌ها نوشته نشده است، بلکه هدف ما هشدار‌هایی است تا بچه‌‌هایمان را در مدارس به حال خود رها نکنیم و ارتباط تنگاتنگی با مسئولان مدارس داشته باشیم.

استفاده از تلفن‌همراه در مدارس

امروزه از دانش‌آموزان دبیرستانی گرفته​ تا راهنمایی و حتی ابتدایی، با پایین بودن قیمت بعضی​سرویس‌های تلفن‌همراه، صاحب موبایل شده‌اند و شما هم حتما اگر توجه کنید، در زمان تعطیل شدن مدارس به دانش‌آموزان کم سن و سالی بر می‌خورید که در حال تبادل بلوتوث و... در گوشی‌های خود هستند، اما این‌که چطور شده است ​ در چند سال اخیر تا به این حد این وسیله در بین دانش‌آموزان و در مدارس همه‌گیر شده است، جای بحث و بررسی دارد؛ همان‌طور که استفاده غلط و نادرست از تلفن‌همراه در مراکز آموزشی بویژه در سطح مدارس، هم از حیث آموزشی و هم از حیث اخلاقی و رفتاری قابل تأمل و بررسی است.

افزایش مشکلات استفاده از سرویس تلفن‌همراه نظیر اختلال نظم در کلاس، کاهش تمرکز دانش‌آموزان در یادگیری، ورود تصاویر و محتوای غیراخلاقی به مدارس و تأثیرات آن بر جوانان و نوجوانان، اختلالات و تأثیرات این دستگاه ارتباطی بر سلامت جسم و روان دانش‌آموزان، همچنین هیجان‌زدگی و استرس در آنان موجب شده ​آموزش و پرورش محدودیت‌هایی برای استفاده از این وسیله را در کلاس درس پیش‌بینی کند، اما جای سوال است که واقعا تا چه حد این محدودیت‌ها اعمال می‌شود؟

اعتیاد

اعتیاد به خودی خود، خانمانسوز و ناامید‌کننده است، اما وقتی بحث اعتیاد در مورد دانش‌آموزان نوجوان و در بعضی موارد حتی کودک! مطرح می‌شود، چند​ برابر ناراحت‌کننده و حتی ترسناک می‌شود.

متاسفانه، بر طبق آمار سازمان ملل در سال ۲۰۰۸ ایران پایین‌ترین سن آغاز اعتیاد و بیشترین مصرف سرانه مواد مخدر در جهان را دارد.

امروزه‌ مسئولان‌ با مساله‌ای جدید روبه‌رو شده‌اند که‌ همان‌ راهیابی‌ انواع‌ مواد مخدر سنتی‌ و شیمیایی‌ به‌ مدارس‌، بخصوص‌ در مقاطع‌ تحصیلی‌ راهنمایی‌ و دبیرستان‌ است. شاید بتوان‌ مدعی‌ شد ​ یکی‌ از علت‌های‌ رواج‌ این‌ معضل،‌ قابل‌ دسترس‌ بودن‌ انواع‌ مواد مخدر باشد یا به اعتقاد وزیر آموزش و پرورش، بیشتر به خانواده‌هایی که اعضای آن مواد مخدر مصرف می‌کنند مربوط باشد، اما دلیل آن هر چه هست، گرایش‌ به‌ سوی‌ مواد مخدر و استعمال‌ آن توسط دانش‌آموزان،‌ تبعات‌ مختلف‌ و جبران‌ناپذیری‌ به‌ دنبال‌ دارد که‌ از جمله آن می‌توان‌ به‌ ترک‌ تحصیل‌، گرایش‌ به‌ سمت‌ دوستان‌ ناباب‌، سرقت‌، نزاع‌های‌ خیابانی‌ و خانوادگی‌ و... اشاره‌ کرد.

باید به این نکته توجه کرد که اطلاع‌رسانی و آموزش از طرف مدارس بسیار تاثیر‌گذار است؛ ولی این مساله وقتی جهت درست به خود می‌گیرد که همه نهادها و همین‌طور خانواده‌ها با آن همراه باشند، بدین‌ منظور بهتر است‌ معلمان‌ و خانواده‌ها اطلاعات‌ عمومی‌ از اعتیاد و مواد مخدر داشته‌ باشند.آنها می‌توانند این‌ اطلاعات‌ را از طریق‌ سی‌دی‌های‌ آموزشی‌ و بروشورهای‌ اطلاع‌رسانی‌ منتشر شده‌ از سوی‌ نیروی‌ انتظامی‌ و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ دریافت‌ کنند و بر اساس‌ این‌ اطلاعات‌ فرزندان‌ خود را نسبت‌ به‌ مساله‌ اعتیاد توجیه‌ کنند.

یک آموزش استاندارد و هدفمند در زمینه پیشگیری از اعتیاد باید از مقطع راهنمایی آغاز شود به گونه‌ای که مربیان مربوط​ بحث پیشگیری از اعتیاد و مبارزه با مواد مخدر را به دانش‌آموزان آموزش دهند و آنها را با خطرات احتمالی که در کمین‌شان است، آشنا کنند.

نکته مهم دیگری که باید به آن توجه داشت، نحوه برخورد با دانش‌آموزان معتاد است. این‌که اگر مربیان و معلمان مدارس به موردی اینچنینی برخوردند، چه عکس العملی از خود نشان دهند، متاسفانه معلمان ما در این زمینه، آموزش‌های لازم را ندیده‌اند و همین‌طور، مشاوران​ نیز به طور معمول، در این زمینه ضعیف عمل می‌کنند. بعضی عکس‌العمل‌های تدافعی​مثل اخراج دانش‌آموز معتاد از مدرسه، اوضاع را بدتر می‌کند و دانش‌آموز اخراج شده نه‌تنها اصلاح نمی‌شود، بلکه بیشتر به سمت موادمخدر روی می‌آورد. پس بهتر است​ معلمان ما در این زمینه آموزش‌های لازم را ببینند و اگر اطلاعات کافی در مورد اعتیاد ندارند، دانش‌آموزان را به یک مشاور متخصص​ معرفی کنند.

مسائل جنسی و سی‌دی‌های مستهجن​

در کنار افزایش اعتیاد در مدارس گاهی شاهد افزایش روابط جنسی دانش‌آموزان هستیم، زنگ‌های خطر به صدا درآمده و بعضی‌ها می‌گویند روز‌به‌روز با صدای بلند‌تری نواخته می‌شود.

در این بین توزیع سی‌دی‌های مستهجن در بین دانش‌آموزان و دست به دست گشتن این سی‌دی‌ها خود به اشاعه مشکلات جنسی در بین دانش‌آموزان دامن می‌زند.

مساله دیگر، تاثیر مخرب شبکه‌های ماهواره‌ای است که متاسفانه در بین برخی از خانواده‌ها جدی گرفته نمی‌شود، چرا باید پدر ومادر همراه فرزند خود به تماشای فیلمی بنشینند که جز فساد و اشاعه فرهنگ غلط روابط جنسی آزاد، هیچ محتوای دیگری ندارد و فقط به بیدار کردن احساسات جنسی کودک و نوجوان، در سنینی که دوره رشد و خودشکوفایی اوست، منجر می‌شود؟

برخی از نشانه‌های عمومی بروز مشکلات جنسی در بین دانش‌آموزان عبارتند از: افت تحصیلی ناگهانی، بروز حالات اضطراب یا نگرانی‌ها و ترس‌های مبهم، تظاهرات هیجان‌هایی نظیر شرم، خشم و حالت‌های منگی و گیجی، بروز حالت‌های درماندگی و رها شدن، میل به فرار و ترک تحصیل، افسردگی و تمایل به خودزنی یا خودکشی، گوشه‌گیری و تمایل به انزوا به صورت ناگهانی و غیر عادی، کاهش امید به زندگی، طغیان و سرکشی در برابر والدین و بزرگ‌ترها، بی‌اعتمادی به اطرافیان، بروز حالت‌های تبهکارانه، مشاجره و بددهنی، وجود صدمات جسمی در بدن، مانند کبودی و... ضعف، بی‌حالی یا از حال رفتن‌های گاه و بیگاه. علاوه بر والدین، معلمان و مشاوران مدارس با دقت و توجه در این حالات نوجوان دانش‌آموز​ می‌توانند از بروز مشکلات ​جلوگیری کنند.

وندالیسم و پرخاشگری

«مرتب با چاقو یا هر چیر تیزی که در دسترس دارد، حتی با نوک مداد و خودکار، مشغول کندن میز و نیمکت‌هاست، شکستن شیشه‌های کلاس و به عهده نگرفتن مسئولیت آن نیزکه به طور قطع، عادت او و دوستانی که برای خود در اطرافش جمع کرده، شده است. سوزاندن سطل آشغال وسط کلاس با انبوهی کاغذ درون آن، که نزدیک بود فاجعه یک آتش‌سوزی بزرگ را رقم بزند نیز از شاهکارهای او و دوستانش محسوب می‌شود...» وندالیسم یا تخریبگری، عمل آگاهانه و ارادی به قصد صدمه‌زدن یا خراب کردن چیزی که متعلق به شخص دیگری است معنا می‌شود؛ این انحراف اجتماعی از هر کسی امکان دارد که سر بزند، ولی جوانان بیشتر از دیگران از این روش برای بیان ناراحتی و شکست خود استفاده می‌کنند.

در وندال‌ها «پرخاشگری» اصلی‌ترین زیرساخت روانی است، زیرا پرخاشگری یکی از مکانیزم‌های دفاع روانی برای تسلط بر محیط و کسب آرامش است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از رفتارهای خشونت‌آمیز و تخریبی در میان نوجوانانی که علاقه بسیاری به بازی‌های رایانه‌ای دارند، بروز می‌کند و همین‌طور پسران بیش از دختران به برون‌ریزی خشم خود از این طریق می‌پردازند، وندالیسم بیشتردر بین پسرها دیده می‌شود و در سنین 10 تا 25 سال شایع‌تر است. طبق یک نظریه روانشناختی، دختران بیش از پسران در سرکوب کردن خشم موفق‌اند. پسران اغلب خشم خود را با رفتار متقابل نشان می‌دهند. حال آن‌که دختران غالبا آن را در درون خود نگه​داشته و درون‌فکنی می‌کنند. برای کاهش رفتارهای وندالیستی، موارد زیر پیشنهاد می‌‌شود: تقویت روحیه مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان توجه بیشتر به خواسته‌ها و نیازمندی‌های معقول نوجوانان و جوانان از طرف خانواده و مسئولان مدرسه؛ توجه هر چه بیشتر مسئولان مدرسه به انتقادات،شکایات و نظرات دانش‌آموزان و توجه به امر آموزش و تبلیغ پیرامون موضوع وندالیسم.

راه‌های پیشگیری از آسیب‌ها

گسترش روز افزون بعضی از آسیب‌های اجتماعی در مدارس، از​جمله​ ترک تحصیل، فرار از مدرسه، اعتیاد، سرقت، تشکیل گروه‌های معارض، وندالیسم و... بوی‍‍‍‍‍‍‍‍ژه در سال‌های اخیر در بین دانش‌آموزان وهمچنین شیوع مفسده‌های آشکار و پنهان،افزایش قابل توجه بزهکاری و کژروی‌های اجتماعی و آلودگی به مواد مخدر، بخصوص در بین نوجوانان دانش‌آموز، مستلزم یک چاره‌اندیشی اساسی و برنامه‌ریزی طولانی‌مدت است.

چند راهکار برای جلوگیری و پیشگیری از آسیب‌های مربوط به دانش‌آموزان عبارتند از: تدوین راه‌های ارتقای مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان، توجه به مهارت‌های اجتماعی در برنا‌مه‌ریزی درسی، نشان دادن تاثیرات مخرب دوستان نالایق و ناشایست و آموزش چگونگی قطع ارتباط با آنان، آموزش مهارت‌های زندگی​نظیر دوست‌یا‌بی ‌و خودشناسی و کشف خود در محتوای آموزشی، اجازه ابراز وجود به دانش‌آموزان از طریق دادن مسئولیت و استفاده از دیدگاه‌های آنها در مدرسه، تقویت عزت نفس و احترام دانش‌آموزان توسط معلم و تقویت ارزش‌های دینی دانش‌آموزان توسط معلمان، همین‌طور، تقویت ارزش‌های دینی در خانواده و مهم‌تر از همه، آموزش نه گفتن از کودکی در خانواده‌ها از طریق اهمیت دادن به اظهارنظر وی و شروع از موارد کوچک و غیر مهم.

نکته مهم دیگر این‌که، ریشه اغلب آسیب‌پذیری‌های اجتماعی دانش‌آموزان را باید در​ آشنایی کافی نداشتن آنها با مهارت‌های اجتماعی دانست؛ به طوری که نقطه کوری در رشد شخصیت دلخواه و اجتماعی جوانان وجود دارد و آن این است که متاسفانه نوجوانان و جوانان امروز خود را نشناخته‌اند و به توان و قدرت فراوان خود باور ندارند، بعلاوه از شرایط و موقعیت اجتماعی خودآگاهی ندارند، پس بررسی نقش آموزش مهارت‌های اجتماعی در کاهش آسیب‌های اجتماعی در مدارس ضروری است. (ضمیمه چاردیواری)

الهام طباطبایی