نخستین خلبان ایرانی

سرلشکر احمد نخجوان در 1275 در تهران متولد شد. پدرش میرپنج علی خان از افسران ارشد قزاقخانه بود و نسبت به تعلیم و تربیت فرزند خویش توجهی خاص داشت و از این رو او را به مدارس درجه اول تهران فرستاد و علاوه بر آن معلمین خوصی نیز برای تعلیم فرزندش انتخاب نمود، بطوری که احمد در نوجوانی زبان فرانسه و ادبیات فارسی و ریاضیات را در حد کامل فرا گرفت و سپس به شیوه خانوادگی وارد مدرسه قزاقخانه شد و دوره مدرسه مزبور را پایان داد و در 1294 به درجه افسری رسید.

خدمت وی در انجام امور محوله و شرکت در جنگ‏های متعدد داخلی و ابراز رشادت موجب شد درجات افسری را خیلی زود طی نماید بطوری که در سال 1300 در 25 سالگی درجه سرهنگی گرفت و در لشکر یک مرکز به ریاست ارکان جرب منصوب گردید.
در 1302 سردار سپه وزیر جنگ عده‏ای از افسران را برای ادامه تحصیلات به اروپا فرستاد، از جمله سرهنگ احمد نخجوان برای آموزش فن خلبانی به فرانسه رفت و دوره مدرسه مزبور را با موفقیت کامل طی کرد و با یک دستگاه هواپیمای خریداری شده عازم ایران گردید. وی در همان سال طی فرمانی مأمور تأسیس نیروی هوایی در ارتش ایران شد. در 1307 در 32 سالگی درجه سرتیپی گرفت و همچنان رئیس نیروی هوایی بود.

در 1308 که شورش عشایر فارس ابعاد گسترده ‏تری پیدا کرد از تهران سرتیپ احمد نخجوان فرمانده نیروی هوایی و سرتیپ فضل‏ الله زاهدی رئیس امنیه کل مملکت به دستور رضاشاه عازم فارس شدند تا برای جلوگیری از شورش چاره‏ اندیشی کنند ولی کوشش آنها به جایی نرسید و رضاشاه تمام مأمورین دولت در فارس را به تهران احضار نمود.

اکبر میرزا صارم‏ الدوله والی فارس، سرتیپ محمد حسین فیروز فرمانده قوای اصفهان، سرتیپ زاهدی رئیس امنیه و سرتیپ احمد نخجوان فرمانده نیروی هوایی را به زندان انداخت. سرتیپ نخجوان پس از مدتی کوتاه مورد عفو واقع شده و به کار خود بازگشت. در 1310 نیز مجددا از کار برکنار شد و به جای وی سرتیپ کوپال تعیین گردید.

سرتیپ نخجوان چند ماهی بیکار بود تا اینکه به کار خود بازگشت. در 1315 سرتیپ احمد نخجوان به معاونت اول وزارت جنگ منصوب گردید و در 1318 عضو فرهنگستان شد و ریاست کمیسیون اصطلاحات اداری با او بود.

در آبان ماه 1318 در کابینه دکتر احمد متین دفتری به کفالت وزارت جنگ معرفی شد و در فروردین 1319 درجه سرلشکری گرفت. در کابینه بعدی که به ریاست علی منصور تشکیل شد کفالت وزارت جنگ با او بود.
به دنبال حمله شوروی و انگلیس به مرزهای ایران و از بین بردن نیروی دریایی ایران و متلاشی شدن لشکرها روز پنجم شهریور ماه 1320 شورای عالی جنگ به ریاست سرلشکر احمد نخجوان با حضور امراء ارتش و چند تن از وزیران تشکیل جلسه داد و سرانجام پس از بحث مفصل و نگرش به تمام جهات تشخیص داده شد که قوای نظامی ایران حتی برای چند روز نیز آمادگی برای جنگ ندارد و لذا تصمیم به ترک مخاصمه گرفته شد و شورای مزبور نظریه خود را مبنی بر لغو نظام وظیفه و آزادی سربازان زیرپرچم از پادگان‏ها اعلام نمود و قرار شد برای حفاظت وزارتخانه‏ ها و سازمان‏های دولتی سرباز پیمانی با ماهی 35 تومان حقوق استخدام شود.

این تصمیم روز هشتم شهریور به امضاء اعضای شورای ارتش رسیده و دستور آزادی سربازان وظیفه صادر شد. وقتی نظریه شورا توسط سرلشکر ضرغامی رئیس ستاد به شاه داده شد وی دستور داد امضاءکنندگان طرح روز نهم شهریور در سعدآباد حضور بهم رسانند. ساعت دو بعدازظهر روز نهم شهریور طبق قرار قبلی امراء امضاکننده طرح در سعدآباد حضور یافتند و رضاشاه در حالی که از این تصمیم به شدت عصبانی بود امراء امضاکننده را به شدت مورد عتاب و ضرب و شتم قرار داد. سرلشکر احمد نخجوان که برای مجاب ساختن شاه به توجیه این تصمیم پرداخته بود مورد غضب شاه واقع می‏​شود و شاه با شمشیر، او و سرتیپ علی ریاضی را بشدت مضروب و مجروح می‏ نماید و دستور می‏ دهد تا اسلحه کمری او را برای کشتن دو افسر ارشد بیاورند.

سرانجام سرلشکر احمد نخجوان و سرتیپ ریاضی در سعدآباد زندانی می‏ شوند و روز بعد به زندان دژبان منتقل می‏ گردند. رضاشاه سرلشکر محمد نخجوان (امیر موثق) را به جای سرلشکر احمد نخجوان به کفالت وزارت جنگ منصوب نموده به وی دستور می‏ دهد دادگاهی تحت ریاست شاه تشکیل داده تا کلیه امرائی که طرح آزادی سربازان و استخدام سرباز پیمانی را امضاء نموده ‏اند محاکمه و مجازات شوند.

روز بعد سرتیپ عبدالمجید فیروز رئیس دادرسی ارتش به اتفاق حسن معاصر دادستان ارتش شاه را ملاقات نموده و متذکر می‏ شوند که طبق قانون چون فرماندهی کل قوا با پادشاه است لذا شاه نمی‏تواند رئیس دادگاه باشد و در نتیجه‏ این توضیحات سرلشکر امیر فضلی به ریاست دادگاه منصوب می‏ گردد.

حسن معاصر دادستان ارتش از همان روز امر بازپرسی را شخصا برعهده گرفته و دقیقا موضوع را تحت بررسی قرار می‏ دهد و سرانجام دادستان ارتش نتیجه رسیدگی و بازجویی خود را طی گزارشی در 25 شهریور به شاه تسلیم می‏ نماید.

در گزارش دادستان آمده بود که امضاءکنندگان طرح استخدام سرباز پیمانی عمل خلافی انجام نداده و برای حفظ تهران چاره ‏ای جز اتخاذ چنین رویه‏ ای وجود نداشته است. دادستان در گزارش خود ضمن تجلیل از خدمات سرلشکر احمد نخجوان و سرتیپ علی ریاضی برای آنان قرار موقوفی تعقیب صادر می‏ کند ولی رضاشاه قبل از اینکه گزارش را رویت کند مستعفی و از تهران خارج شده بود و در نتیجه جانشین او گزارش دادستان را تأیید نموده و دستور داد نخجوان و ریاضی از زندان مرخص و درجه آنها اعاده شود.

سرلشکر احمد نخجوان پس از آزادی از زندان از طرف محمد علی فروغی در تاریخ 30 شهریور ماه به سمت وزیر جنگ به شاه و مجلس معرفی شد و تا نیمه‏ های آذر وزیر جنگ بود. پس از آن به ریاست دفتر نظامی شاه منصوب گردید و مدتی در دفتر نظامی شاه بود تا به ریاست بازرسی ناحیه غرب منصوب شد.

در 1322 و 1323 در دو نوبت مجددا رئیس هواپیمایی شد وی آن شوق و علاقه را نداشت و به تقاضای شخصی بازرس هوایی وزارت جنگ شد و در حدود 1326 بازنشسته شد. مرگ وی در 1345 اتفاق افتاد.