هنر شهری، آن سوی آب

در این سال‌ها هر شهری می‌خواهد برای خودش هویت داشته باشد و برای رسیدن به این هدف از هنرمندان مدد می‌جوید. رنگ و لعاب دادن به شهر در کنار خلق معنا و سوژه کار هنرمند می‌شود تا با هنرش به شهر روح ببخشد و هویت دهد. اینجاست که هنر شهری زاده می‌شود. هنر شهری، هنری است که به مخاطبان گسترده‌ای عرضه می‌شود، آن هم در فضای عمومی؛ هنری که بیشتر در مراکز شهرها و پارک‌ها و... به چشم می‌خورد. یادمان‌های جنگ، مقبره‌های سربازان گمنام و مجسمه‌ها از بهترین نمونه‌های هنر شهری در جهان هستند. نقاشی‌های دیواری بر دیوار فروشگاه‌ها و مراکز خرید بزرگ، ساختمان‌ها و مدارس نیز به عنوان هنر شهری یا هنر عمومی در نظر گرفته می‌شوند. اما هنر شهری (civic art) به عنوان شیوه‌ای برای ارتقای بصری شهرها و محله‌های آن‌ها و رنگ و لعاب دادن و شخصیت بخشیدن به فضاهای عمومی است. این هنر تقویت ویژگی‌های زیباشناختی اماکن عمومی، نظیر مترو، پارک‌ها و... حفظ فضای شهری و میراث هنری و آثار جدید هنری را به عنوان اهداف خود تعریف می‌کند. اغلب این هنر را با عبارت هنر عمومی (public art) اشتباه می‌گیرند. آثار هنری عمومی، آثاری فردی تلقی می‌شوند که به صورت مستقل و با اهداف متفاوتی خلق می‌شوند، اما هنر شهری با هدف ترکیب زیبایی و معنا با کاربرد، خلق می‌شود که مستلزم رویکردی هنری برای آفرینش ساختمان‌ها در محیط شهری است تا احساسات هویتی و تعلق به شهر را در شهروندان پرورش دهد. از این منظر، در این نوشتار که نگاهی است به برخی از آثار مشهور هنر شهری، بیشتر به آثاری خواهیم پرداخت که با حمایت شهرداری‌ها و نهادهای دولتی خلق شده‌اند؛ آثاری که با هنر معماری و مجسمه‌سازی و همچنین با هنر مفهومی پیوند عمیقی دارند.

نورپردازی

نورپردازی بناها، مجسمه‌ها و حتی آبنماها یکی از اقداماتی است که برای جلوه دادن به شهر و فضاهای عمومی کاربرد دارد. شاید یکی از مهم‌ترین این نورپردازی‌ها که اغلب موقت هستند، پروژه نورپردازی نمای ساختمان سالن اپرای سیدنی استرالیاست. فناوری‌های جدید امکانات ویژه‌ای را در اختیار هنرمندان برای اجرای ایده‌های جدید می‌گذارد. در جشن‌های کریسمس هنرمندان سعی می‌کنند با استفاده از این امکانات و جان بخشیدن به نمای ساختمان، تصاویر مهیج و به‌یادماندنی برای شهروندان پدید آورند. در مرکز شهر فونیکس ایالت آریزونا نیز اثری به چشم می‌خورد به نام «صبر راز اوست» کار جنت اچلمن که سال 2009 رونمایی شده است. این اثر در پارک فضای شهری فونیکس قرار دارد.

موزه‌ها

موزه از مهم‌ترین مکان‌هایی است که به شهر هویت می‌بخشد. از این‌رو، مسئولان شهر نهایت تلاش خود را می‌کنند که در طراحی ساختمان موزه‌ها از بهترین معماران و خلاقانه‌ترین طرح‌‌ها سود بجویند. در این میان، معماری موزه‌های هنر معاصر جلوه ویژه‌ای به شهر می‌بخشد. برخی از این بناها معماری بی‌نظیری دارند؛ مانند موزه هنر دنور، میلواکی، سومایا یا موزه هنر ویزمن.

موزه هنر دنور در شهر کلرادو، که به دلیل مجموعه هنر سرخپوستانش مشهور است، ساختمانی دارد که با نام ساختمان فردریک همیلتون شناخته می‌شود. این بنا سال 2006 افتتاح شد.

موزه هنر سومایا در شهر مکزیکوسیتی از دیگر بنا‌های شگفت‌انگیز و مثال‌زدنی است. این موزه گرچه سال 1994 تاسیس شد، ولی سال 2011 به ساختمان جدیدی انتقال یافت. این بنا 46 متر ارتفاع دارد و از 16 هزار قطعه شش ضلعی آلومینیومی پوشیده شده که جلوه ویژه‌ای به آن بخشیده است. این موزه به کارلوس اسلیم، میلیاردر مکزیکی تعلق دارد و ساختمان جدیدش را فرناندو رومرو، داماد این میلیاردرطراحی کرده است.

یادمان‌ها

یکی از برجسته‌ترین نمادهای هر شهر یادمان‌هایی است که برای جنگ یا هر اتفاق دیگری ساخته شده است. این یادمان‌ها بناها یا مجسمه‌هایی هستند که آن اتفاق را ترسیم می‌کنند.

یکی از بی‌نظیرترین این بناها، بنای یادمان جنگ در کانبرا، پایتخت استرالیاست که در آن مقبره سرباز گمنام نیز تعبیه شده است. بنای یادمان جنگ استرالیا بنای یادبود ملی است برای تمام اعضای نیروهای مسلح و سازمان‌های حامی آن که در جنگ‌های استرالیا حضور داشتند و جان باختند. این بنای یادبود سال 1941 افتتاح شد. یکی دیگر از این بناها، یادمانی است برای قدردانی از حیواناتی که در جنگ شرکت داشتند. این بنای یادبود در هاید‌پارک لندن است که توسط دیوید بک هوس، مجسمه‌ساز انگلیسی طراحی و سال 2004 از آن رونمایی شد.

یکی دیگر از این بناها، بنای یادمان رنویک یا واکنش در شهر نیوکاسل است. این بنا توسط سر جورج رنویک سال 1923 اهدا شد.

بنای یادبود جنگ در شهر سئول کره جنوبی سال‌های آغازین دهه90 میلادی برای گرامیداشت ارتش کره ساخته شد. این بنا از شش فضای نمایشگاهی درونی و یک فضای نمایشگاهی بیرونی تشکیل شده است.

اما یکی از این بناهای ماندگار، بنای یادمان نیروی دریایی در آرلینگتون ویرجینیاست. این بنا به همه جان‌باختگان نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا از سال 1775 تاکنون تقدیم شده است و براساس عکسی از فتح تپه سوریباچی در طول جنگ ایو جیما ساخته شده که در آن شش سرباز آمریکایی پرچم کشورشان را بر این تپه به اهتزاز درمی‌آورند.

مقبره سربازان گمنام

در همه کشورها، برای پاسداشت سربازان جان‌باخته در جنگ‌ها، مقبره‌ای به عنوان نماد این سربازان برپا می‌کنند. یکی از معروف‌ترین این بنا‌ها در وایت‌وال شهر لندن است. این سازه با ظاهری ساده ابتدا با چوب و گچ از سوی ادوین لوتینز سال 1919 برای گرامیداشت کشته‌شدگان جنگ جهانی اول بنا شد و نخستین سازه‌ای محسوب می‌شود که به این هدف ساخته شده است. در نهایت نمونه سنگی آن جایگزین این سازه شد و جالب این‌که در برخی از مستعمره‌های سابق امپراتوری بریتانیا مشابه آن نیز ساخته شد؛ برای نمونه در استرالیا، کانادا، نیوزیلند، هنگ‌کنگ و برمودا.

یکی دیگر از نمونه‌های مقبره سرباز گمنام در هیروشیمای ژاپن است که در مرکز پارک یادمان صلح هیروشیما قرار دارد که بر سازه منحنی ‌شکل آن نام تمام کشته‌شدگان بمباران اتمی هیروشیما ثبت شده است. این بنا سال 1952 گشایش یافت.

مجسمه‌ها

بی‌شک مجسمه‌ها، از بارزترین نمونه‌های هنر شهری در هر شهر تلقی می‌شوند. گذشته از مجسمه چهره‌های شاخص و مجسمه‌های کلاسیک، حجم‌های خلاقانه و شگفت‌انگیز، ویژگی متمایز یک شهر محسوب می‌شوند. دروازه ابری در شهر شیکاگوی آمریکا یکی از این نمونه‌هاست. این اثر از سوی آنیش کاپور، هنرمند هندی‌الاصل انگلیسی خلق شده و طی سال‌های 2004 تا 2006 کامل شد.

کمیل انتظاری / گروه فرهنگ و هنر